نزدیک اذان صبح از طرف مشرق، سفیده‌ای رو به بالا حرکت می‌کند که آن را فجر اول می‌گویند. موقعی که آن سفیده پهن شد، فجر دوم و اول وقت نماز صبح است و آخر وقت نماز صبح موقعی است که آفتاب بیرون می‌آید.
سوال: در رساله‌های عملیه نوشته شده که اذان صبح باید به فجر صادق برسد بعد نماز خواند؛ که احتیاطا حداقل 5 – 6 دقیقه بعد از اذان است، توضیح آن چیست؟
اذان صبح شیعه، هم زمان با طلوع فجر صادق است، بنابر این اگر انسان یقین داشته باشد که اذان صبح دقیقاً در زمان خود گفته شده، خواندن نماز همراه با شروع اذان، صحیح بوده و نیاز به احتیاط نیست. و آنچه در توضیح المسائل درباره احتیاط در تأخیر انداختن نماز صبح، بیان شده است، احتیاط واجب نیست بلکه مستحب است و اختصاص به نماز صبح هم ندارد. و این احتیاط برای این است که نمازگزار یقین پیدا کند که وقت نماز داخل شده است.
بله بحثی پیرامون نماز صبح در لیالى مقمره[1] هست که برخی از فقها (مانند آیت الله سید احمد خوانساری و امام خمینی) در طلوع فجر بین شب‌هاى مهتابى و غیر مهتابى فرق مى‌گذارند و معتقدند در شب‌هاى مهتابى فجر صادق دیرتر محقق مى‌شود و روایتى هم در تأیید نظریه خویش مى‌آورند،[2] امّا دیگر فقها تفاوتی در طلوع فجر بین شب‌هاى مهتابى و غیر مهتابى نمى‌گذارند.[3] سوال: اول وقت و آخر وقت نماز صبح از چه زمانی شروع و به چه زمانی پایان می‌یابد؟
جواب: نزدیک اذان صبح از طرف مشرق، سفیده‌ای رو به بالا حرکت می‌کند که آن را فجر اول می‌گویند. موقعی که آن سفیده پهن شد، فجر دوم و اول وقت نماز صبح است و آخر وقت نماز صبح موقعی است که آفتاب بیرون می‌آید. (توضیح المسائل امام خمینی(ره), م741)
سوال: آیا می‌شود در وسط اذان دادن نماز خواند، آیا این نماز درست است یا باید صبر کنیم تا اذان تمام شود؟
جواب: اگر با شروع اذان یقین به داخل شدن وقت نماز پیدا می‌کنید می‌توانید نماز را شروع نمایید و الا صبر کنید تا اذان تمام شود و یقین به دخول وقت پیدا کنید(توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م 742 و ص462, س374)
سوال: اگر در میان خواندن نماز صبح خورشید طلوع کند آیا نماز خوانده شده اداء است یا قضا؟
جواب: اگر یک رکعت از نماز شما قبل از طلوع خورشید خوانده شده باشد نماز اداء است. (توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م 748)
چند استفتاء از آیه الله خامنه ای دام ظله:
سوال: در صورتى که بخواهیم در روز جمعه نماز ظهر و عصر خود را به صورت فرادا در منزل بخوانیم آیا باید صبر کنیم تا نماز جمعه تمام شود یا اینکه مى‌توانیم در اول وقت نماز را بجاى بیاوریم؟
جواب: صبر کردن لازم نیست.
سوال: اگر وقت اداى نماز کم باشد و نیاز به رفع حاجت هم باشد تکلیف شرعى چیست؟
جواب: اگر بتواند در آن وقتِ کم با اکتفاى به واجبات نماز و حذف مستحبات، به وظیفه خود عمل کند، باید نماز را با همین حال بخواند و اگر جلوگیرى از خروج حدث به هیچ وجه ممکن نباشد، چنانچه بتواند در وقت کم رفع حاجت کند و مقدارى از نماز را در وقت درک کند، باید انجام دهد، در غیر این صورت لازم نیست.
سوال: آیا مى‌‌توان در رکعت دوم و پیش از رکوع از نماز عصر به نماز ظهر عدول کرد؟
جواب: بطور کلّى اگر مشغول نماز بعدى شد و یادش آمد که نماز قبلى را نخوانده و وقت وسعت دارد، مى‌تواند نیّت را به نماز قبلى برگرداند ولى عکس آن جایز نیست.
پی نوشت:
[1]. مُقمره به شبهای مهتابی گفته می‌شود که روشنایی ماه بر طلوع فجر غلبه دارد؛ امام خمینی، روح الله، استفتائات، ج1، ص 131 [2]. س: شب‌هایى که مهتاب تا صبح هست اگر کسى یقین کند که فجر صادق طالع شده مى‌تواند نماز صبح را بخواند یا باید صبر کند تا سفیده صبح بالحس آشکار شود. و وظیفه او در امساک روزه ماه رمضان چگونه است، و در صورتى که وقت نماز از اول آشکار شدن سفیده باشد در شب‌هاى ابر یا در شهرستان‌هایى که روشنایى برق به حدى زیاد است که باید خیلى صبر کرد تا سفیده آشکار شود اگر به اندازه ده دقیقه از اول فجر متیقّن صبر کند بعد از ده دقیقه وقت نماز صبح هست یا خیر؟ج: احتیاط لازم در شب‌هاى مهتاب آن است که صبر کند تا سفیده صبح در افق ظاهر شود و غلبه کند بر روشنایى مهتاب بلکه خالى از وجه نیست و این حکم در روشنى برق و شب‌هاى ابر نیست؛ امام خمینى، توضیح المسائل، محقق، مصحح: مسلم قلى‌پور گیلانى، ص 621
[3]. جمعى از مولفان، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام (فارسى)، ج 18-17، ص: 244؛ صافى گلپایگانى، لطف الله، جامع الأحکام، ج1، ص 64؛ محمودى، محمد رضا، مناسک حج (محشّٰى)، ص 605، س 1322
