با اینکه اذان و اقامه دارای فضیلت بسیار است؛ ولی نماز مستحبی، اذان و اقامه ندارد؛ بلکه اذان و اقامه، مختص نماز واجب است؛ آن هم نه تمام نمازهای واجب؛ بلکه فقط نمازهای یومیه.

در شرع انور اسلام علاوه بر نمازهایی که انجام آن‌ها بر همه مکلفین واجب و یکسان است، نمازهای مستحبی بسیاری نیز تشریع شده است که انجام آن‌ها به منظور تقرب بیشتر به خداوند و بهره گیری از خواص دنیوی یا اخروی آنها توصیه شده است.

در مقاله امروز، فرقهای نماز واجب و مستحب و برخی احکام نمازهای مستحبی را بیان خواهیم کرد.

فرقهای نماز واجب و مستحب

فرق های بین نماز مستحب و واجب از این قرار است:

1ـ با اینکه اذان و اقامه دارای فضیلت بسیار است؛ ولی نماز مستحبی، اذان و اقامه ندارد؛ بلکه اذان و اقامه، مختص نماز واجب است؛ آن هم نه تمام نمازهای واجب؛ بلکه فقط نمازهای یومیه.1

2ـ خواندن سوره در نمازهای مستحبی مستحب، و در نمازهای واجب، واجب است. 2

3ـ نماز مستحبی را می‌شود حتی در حال راه رفتن خواند و در این صورت رو به قبله بودن و آرامش بدن لازم نیست؛ اما در نماز واجب، آرامش بدن و رو به قبله بودن لازم است. 3

4ـ نماز مستحبی را می‌شود نشسته خواند، گرچه نمازگزار، توانایی ایستادن داشته باشد؛ اما نماز واجب باید در حال قیام خوانده شود و اگر نمازگزار، توانایی نداشت، هر مقدار آن را که می‌تواند باید ایستاده بخواند. 4

5ـ در نماز واجب خواندن «سور عزائم» جایز نیست؛ اما خواندن آنها در نمازهای مستحبی اشکال ندارد. 5

تمام شرایط نمازهای واجب از جمله پاک بودن بدن و لباس، غصبی نبودن آن‌ها، طهارت وضویی و در صورت لزوم غسل و دیگر شرایط نماز واجب، در نمازهای مستحبی هم باید رعایت شود

6ـ نمازگزار در حمد و سوره نمازهای مستحبی بین جهر و اخفات مخیر است؛ اما در نمازهای واجب، مانند ظهر و عصر، موظف به اخفات در حمد و سوره و در نماز صبح یا مغرب و عشا موظف به جهر در حمد و سوره است و در نمازهای واجب غیریومیه نیز بین جهر و اخفات مخیر می‌باشد، مانند نماز آیات و طواف. 6

7ـ نمازهای مستحبی را نمی‌شود به جماعت خواند، مگر نماز طلب باران و عید فطر و قربان؛ اما نمازهای واجب را می‌شود به جماعت خواند، مانند نمازهای یومیه و آیات.7

8ـ اگر نمازگزار در نمازهای مستحبی، شک کند که رکعت اول است یا دوم، مخیر است که بنا را بر رکعت اول بگذارد یا دوم؛ اما در نمازهای واجب یومیه، تفصیلات و اقسام خاص خود را دارد.8

9ـ نمازهای واجب را در سفر و وطن باید خواند، گرچه در سفر بعضی از آنها کوتاه (قصر) می‌شوند، مثل ظهر و عصر و عشا؛ اما خواندن برخی از نمازهای مستحبی در سفر جایز نیست، مانند نافله ظهر و عصر. 9

10ـ کم‏ شدن رکن در نماز مستحبی آن را مانند نماز واجب باطل می‌کند؛ ولی زیاد شدن رکن، آن را باطل نمی‌کند. پس اگر در نماز مستحبی بعد از گفتن تکبیره الاحرام سهواً به رکوع رود و حمد وسوره را ترک کند، باید برگردد و حمد و سوره را بخواند و دو مرتبه به رکوع برود؛ اما اگر در نماز واجب پس از گفتن تکبیره الاحرام سهوا به رکوع برود، باید نماز را ادامه دهد و نخواندن حمد و سوره، اشکالی ندارد. 10

11ـ قطع کردن نماز مستحبی قبل از پایان نماز حرام نیست؛ اما قطع کردن نماز واجب، حرام است.

نماز مستحبی را می‌شود حتی در حال راه رفتن خواند و در این صورت رو به قبله بودن و آرامش بدن لازم نیست؛ اما در نماز واجب، آرامش بدن و رو به قبله بودن لازم است
برخی احکام نمازهای مستحبی

1. تمام نمازهای مستحبی به صورت دو رکعتی خوانده می شوند، مگر نماز وتر در نافله شب، که یک رکعت است، و نماز اعرابی، که به صورت یک دو رکعتی و دو چهار رکعتی خوانده می شود. (العروه الوثقی، ج 2، ص 111، م 6)

2. شکستن نمازهای مستحبی حتی از روی اختیار جایز است. (العروه الوثقی، ج 2، ص 111، م 7)

3. برای نمازهای واجب، بهتر است انسان به مسجد برود، ولی درباره نوافل چنین دستوری نیست.

4. انجام کم و زیاد کردن سهوی در نمازهای مستحبی سجده سهو ندارد.

5. اگر نماز مستحب را کسی در وقتش نتوانست بخواند قضای آن را می تواند انجام دهد.

6. تمام شرایط نمازهای واجب از جمله پاک بودن بدن و لباس، غصبی نبودن آن‌ها، طهارت وضویی و در صورت لزوم غسل و دیگر شرایط نماز واجب، در نمازهای مستحبی هم باید رعایت شود.

پی نوشتها:

1 . توضیح المسائل محشی، ج‏1، ص‏518.

2 . تحریر الوسیله، امام خمینی رحمه الله ، ج‏1، ص‏149.

3 . توضیح المسائل محشی، ج‏1، ص‏432.

4 . همان، ص‏426.

5 . تحریر الوسیله، امام خمینی رحمه الله ، ج‏1، ص‏149.

6 . همان، ص‏150.

7 . تحریر الوسیله، امام خمینی رحمه الله ، ص‏241.

8 . مجمع الرسائل (المحشی لصاحب الجواهر)، ج‏1، ص‏309.

9 . توضیح المسائل محشی، ج‏1، ص‏426.

10 . همان، ص‏648.