در شرع مقدس اسلام علاوه بر نمازهایی که انجام آن‌ها بر همه مکلفین واجب و یکسان است، نمازهای مستحبی بسیاری نیز تشریع شده است که انجام آن‌ها برای تقرب بیشتر به خداوند و نیز بهره مند شدن  از خواص دنیوی یا اخروی آنها توصیه شده است.

برخی از خصوصیات نمازهای مستحبی

تمام شرایط نمازهای واجب از جمله پاک بودن بدن و لباس، غصبی نبودن آن‌ها، وضو و در صورت لزوم غسل و دیگر شرایط نماز واجب، در نمازهای مستحبی هم باید رعایت شود.

پس نماز مستحبی بدون وضو یا با لباس نجس، مثل نماز واجب، باطل است.

انسان می‌تواند در حال توانایی و اختیار هم نماز مستحبی را نشسته بخواند. البته در این صورت ثواب و ارزش آن نصف نماز در حالت ایستاده است؛ پس اگر کسی بخواهد به ثواب کامل برسد باید دو برابر نماز بخواند تا ثواب کامل را درک کرده باشد. مثلاً نافله نماز صبح دو رکعت است که اگر کسی بخواهد نشسته بخواند و ثواب کامل هم به او برسد، می‌تواند دو تا دو رکعتی در حالت نشسته بخواند، و البته می‌تواند به همان دو رکعت نشسته هم با نصف ثواب اکتفا کند.

برخی احکام نمازهای مستحبی

1. تمام نمازهای مستحبی به صورت دو رکعتی خوانده می شوند، مگر نماز وتر در نافله شب، که یک رکعت است، و نماز اعرابی، که به صورت یک دو رکعتی و دو چهار رکعتی خوانده می شود. (العروه الوثقی، ج 2، ص 111، م 6)

2. در نمازهای مستحبی غیراز چند نماز، خواندن سوره واجب نیست. (العروه الوثقی، ج 2، ص 111، م 7)

3. شکستن نمازهای مستحبی حتی از روی اختیار جایز است. (العروه الوثقی، ج 2، ص 111، م 7)

4. زیاد کردن رکن (مانند رکوع) از روی سهو نمازهای مستحبی را باطل نمی کند.

نمازهای مستحبی را می توان در حال ایستاده، نشسته، خوابیده، موقع راه رفتن و… بجا آورد که در این صورت برای رکوع و سجده می توان با سر اشاره کرد، البته باید رو به قبله بودن در حد امکان رعایت شود

5. در نماز مستحب شک میان رکعت اول و دوم، نماز را باطل نمی کند و نمازگزار می توان بنا بر هر کدام بگذارد.

6. نمازهای نافله را می شود نشسته خواند، ولی بهتر است که دو رکعت نماز نافله نشسته را یک رکعت حساب کند.

7. نافله ظهر و عصر را در سفر نباید خواند، ولی نافله عشاء را به این نیّت که شاید مطلوب باشد می تواند به جا آورد.

8. برای نمازهای واجب، بهتر است انسان به مسجد برود، ولی درباره نوافل چنین دستوری نیست.

9. انجام کم و زیاد کردن سهوی در نمازهای مستحبی سجده سهو ندارد.

10. اگر نماز مستحبی را کسی در وقتش نتوانست بخواند قضای آن را می تواند انجام دهد.

11. نماز مستحبی را می شود در حال راه رفتن و سواری خواند و اگر انسان در این دو حال، نماز مستحبی بخواند لازم نیست رو به قبله باشد.

12. نمازهای مستحبی را می توان در حال ایستاده، نشسته، خوابیده، موقع راه رفتن و… بجا آورد که در این صورت برای رکوع و سجده می توان با سر اشاره کرد، البته باید رو به قبله بودن در حد امکان رعایت شود.

13. در نماز مستحبی، آرامش بدن شرط نیست و اگر سهواً رکنی اضافه یا کم شود باطل نمی شود.

14. نماز مستحبی را می شود نذر کرد، که بعد می توان آن را در حالت نشسته و یا ایستاده و در حال راه رفتن به جا آورد، اما از ابتدا نمی تواند نذر کند که نماز مستحبی را مثلاً نشسته به جا خواهم آورد. امام می فرماید: «این گونه نذر کردن محل اشکال است».

طبق حدیث، خداوند به فرشتگان مباهات کرده و می فرماید: «به بنده‌ام بنگرید چیزی را که بر او واجب نکرده ام قضا می کند». (بحار الانوار، ج 87، ص 202)

و در ادامه این بحث یک پرسش و دو پاسخ را در این مورد مطرح می کنیم:

سوال: در نمازهای مستحبی که می‌توان در حال حرکت خواند، رعایت پوشش برای خانم ها و رعایت جهت قبله، رکوع، سجود و قنوت چگونه است؟
آیه الله خامنه ای(دام ظلّه):

لازم است. بلی در حال سیر قبله شرط نیست.

(استفتائات موجود در واحد پاسخ به سوالات جامعه الزهراء قم)

آیه الله فاضل لنکرانی(ره):

باید تمام شرایط نماز واجب رعایت شود مگر آنچه که دلیل خاص داریم که رعایت آن لازم نیست مثل جهت قبله.

(استفتائات موجود در واحد پاسخ به سوالات جامعه الزهراء قم)