نیابت در حج
مسئله 107- در نایب اموری شرط است :
1- بلوغ ، بنابر احتیاط واجب (1) .
2- عقل .
3- ایمان .
4- وثوق و اطمینان (2) به انجام دادن او (3) ، و اما بعد از اجراء عمل نایب ، لازم نیست اطمینان به صحت آن و در صورت شک در صحت (4) ، حکم به صحت می شود و استنابه صحیح است هرچند قبل از عمل شک داشته باشد (5) .
5- معرفت نایب به افعال و احکام حج ولو با ارشاد کسی در حال عمل .
6- ذمه نایب ، مشغول به حج واجبی (6) در آن سال نباشد.
7- معذور (7) در ترک بعض افعال حج نباشد.
1- آیه الله تبریزی : نایب باید بالغ باشد، پس حج نابالغ به جای دیگری کفایت نمی کند، البته در حجه الاسلام و حجهای واجب دیگر، هرچند آن بچه ممیز باشد که خوب و بد را تشخیص دهد. بلی بعید نیست که نیابت وی در حج مستحبی با اذن ولی صحیح باشد.
آیه الله سیستانی : بلوغ شرط است و بنابر احتیاط بچه ممیز نمی تواند نایب شود، مگر در حج مندوب به اذن ولی .
آیه الله خویی : در حج واجب بلوغ نایب شرط است ولی در حج مستحبی بعید نیست که نیابت غیربالغ با اذن ولی صحیح باشد. (مناسک ، مساله 103) .
آیه الله بهجت : بلوغ شرط است و اگر بچه ممیز باشد و قائل به مشروعیت عبادت صبی ممیز باشیم ، خالی از رجحان نیست که نیابت وی صحیح باشد. (مناسک ، مساله (100.
آیه الله مکارم : بلکه بنابر اقوی در حج واجب .
2- آیه الله فاضل : این شرط در استنابه معتبر است نه در اصل نیابت .
آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : و اگر نایب ثقه باشد اخبار او کافیست .
3- آیه الله خامنه ای : از اینجا تا آخر این فرع را متعرض نشده اند.
4- آیه الله بهجت : وقتی ذمه منوب عنه فارغ و بری ء می شود که یقین حاصل شود که نایب عمل را بطور صحیح بجا آورده یا آنکه اماره معتبره باشد بر بجا آوردن . (مناسک ، مساله 101) .
آیه الله سیستانی : اگر خبر داد که از طرف او انجام داده و از خبرش وثوق و اطمینان حاصل نشد در این صورت اکتفا به خبر دادن او اشکال دارد (مناسک ، مساله 104) .
5- آیه الله مکارم : احتیاط واجب عدم استنابه در این دو مورد است .
6- آیه الله سیستانی ، آیه الله بهجت : (با اختلاف تعابیر) : مگر در صورتی که جاهل به وجوب باشد یعنی نداند که حج بر خودش واجب است یا می دانسته ولی غافل است و فراموش کرده ، که در این دو صورت نیابت وی عیبی ندارد. و این شرط شرط صحت اجاره است نه شرط صحت حج نایب . آیه الله بهجت : اضافه می فرماید: پس هرگاه در حالیکه حج بر خودش واجب بوده و از قبل دیگر و به نیابت او حج نماید اظهر آن است که حج او صحیح است و ذمه منوب عنه بری ء شده است ولی نایب اجرتی را که قرار داده شده مستحق نخواهد شد بلکه مستحق اجره المثل خواهد بود (اجره المثل یعنی نرخ متعارف ) ،(مناسک ، ص 37، مساله (100.
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : در صحت حج غافل و جاهل اشکال است و احوطعدم اکتفاء به حج آن دو است . (مناسک عربی ، ص 49، مساله 1) .
آیه الله خویی : ذمه نایب مشغول به حج واجب منجز نباشد و این شرط صحت اجاره است .
آیه الله تبریزی : ذمه نایب مشغول به حج واجب نباشد و این شرط صحت اجاره است ، پس اگر غافل از استطاعت بود اجاره او صحیح است .
آیه الله فاضل : این شرط معتبر نیست .
آیه الله مکارم : اگر ذمه او مشغول باشد نیابت او صحیح است هرچند گناه کرده است .
7- آیه الله گلپایگانی : بنابر احتیاط نیابت معذور صحیح نیست . (مناسک عربی ، ص ,50 مساله 9) .
آیه الله خویی : اجاره کرده معذور برای حج جایز نیست بلکه اگر خودش تبرعا حج نیابی بجا آورد اجزاء آن از منوب عنه مشکل است ولی کسانی که جایز است در شب عید قبل از طلوع فجر به منی بروند و در شب رمی کنند و یا کسانی که ناچار به ارتکاب محرمات احرام هستند نیابتشان مانعی ندارد و آنچه از ایشان راجع به عذر طاری در نایب آمده اینست سؤال – اگر برای نایب در حج پیش آمدی شود آیا می تواند نایب بگیرد مثلا در رمی جمره و یا ذبح و یا غیره ؟ جواب – بلی می تواند نایب بگیرد استفتائات ص 275 س 833 و نیز در مناسک مساله 125 فرموده اگر نایب برای حج تمتع اتفاقا بخاطر ضیق وقت ناچار شد عدول بحج افراد کند مجزی از منوب عنه است و لذا می توان گفت ایشان نیابت معذور بعذر طاری را مجزی می دانند.
آیه الله سیستانی : بنابر احتیاط واجب نمی شود کسی را که از پیش عجز او از عمل اختیاری معلوم است اجیر کرد، بلکه اکتفا به تبرع او در نیابت نیز محل اشکال است و در مورد عذرهایی که بعدا عارض می شود حکم نایب همان حکم منوب عنه است که در بعضی موارد حج صحیح است و گاهی باطل است و استیجار و نیابت کسی که در انجام بعضی واجبات حج که ترک عمدی آنها هم موجب بطلان نیست ، مانند طواف نساء و بیتوته و رمی روز یازده و دوازده اشکال ندارد.
آیه الله بهجت : بنابر احتیاط با تمکن از استیجار غیر معذور، نمی توان معذور را اجیر نمود، بلکه اگر چنین شخصی تبرعا به نیابت دیگری حج نمود اکتفا کردن به عملش مشکل است بلی اگر در بجا آوردن کارهایی که بر محرم حرام است معذور باشد مثل اینکه مضطر به تظلیل (زیر سایه رفتن ) باشد اجیر گرفتن یا نایب گرفتن چنین شخص عیبی ندارد. (مناسک ، ص 41، مساله (110.
آیه الله مکارم : ولی عذرهایی که در خود حج پیش می آید مانعی ندارد.
آیه الله تبریزی : نیابت معذور اشکال دارد.
آیه الله صافی : نیابت کسی که از اتیان بعض اعمال عمره و حج معذور است اگر ترک عمدی آن عمل از غیرمعذور موجب بطلان حج یا عمره نباشند به اینکه ترک آن عمل یا فقط حرمت تکلیفی دارد و یا علاوه بر آن موجب کفاره هم هست ولی ترک آن موجب بطلان عمل عمره یا حج نیست ، اشکال ندارد و حتی اگر می داند که اجیر بعضی از اعمالی که ترک آن موجب بطلان حج و عمره نیست عمدا بدون عذر ترک می کند استیجار او مانعی ندارد و مبرء ذمه منوب عنه می باشد بلی نسبت به استحقاق اجرت اگر موقع عقد اجاره ، مستاجر اطلاع از معذور بودن اجیر در امور مذکوره نداشته باشد اجیر استحقاق اجرت ندارد ولو اینکه عمل او مبرء ذمه منوب عنه است .
مسئله 108-
در منوب عنه اموری شرط است :
1- اسلام (1) .
2- در حج واجب شرط است که منوب عنه فوت شده باشد یا اگر زنده است حج بر او مستقر شده و خودش از جهت مرضی که امید خوب شدن آن نیست یا از جهت پیری نتواند به حج برود و در حج استحبابی این شرط نیست و در منوب عنه بلوغ و عقل شرط نیست (2) و مماثله بین نایب و منوب عنه نیز شرط نیست (3) و جایز است کسی که تاکنون به حج نرفته و مستطیع نیست برای دیگری نایب شود (4) .
1- آیه الله فاضل : در منوب عنه اسلام و ایمان شرط است ، پس حج به نیابت کافر و مخالف صحیح نیست .
آیه الله بهجت : نیابت از کافر به احتمال حصول تخفیف عذاب محل تامل است . (مناسک ، مساله 106) .
2- آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : در نیابت از مجنون اشکال است مگر آنکه بقصد رجاء آورده شود.
آیه الله مکارم : نیابت از بچه و دیوانه ای که حج بر او مستقر نشده خالی از اشکال نیست .
آیه الله فاضل : شرط هست ولی اگر حج قبل از جنون بر او مستقر شده عقل شرط نیست .
3- آیه الله بهجت : اگرچه نیابت زن از مرد مرجوح است . (مناسک ، ص 39، م 104) .
4- آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : بلکه اگر منوب عنه مرد و زنده باشد که بخاطر عدم تمکن نمی تواند حجه الاسلام را بجای آورد احتیاط لزومی آن است که مردی را که تاکنون به حج نرفته ، به نیابت خود به حج بفرستد.
آیه الله بهجت : بلی نایب گرفتن صروره مکروه است به خصوص در صورتی که نایب زن و منوب عنه مرد باشد، اگرچه با داشتن بعض مرجحات دیگر از قبیل فقاهت و تقوی و کمالات دیگر جانب رجحان تقویت می یابد و از مرجوحیت بیرون می آید و یک مورد مستثنی است و کراهت ندارد و آن موردی است که منوب عنه مرد و زنده باشد و نتواند حجه الاسلام را بجا آورد در این صورت احتیاط لزومی این است که نایب صروره و مرد باشد.
مسئله 109-
نایب باید در عمل قصد نیابت نماید و منوب عنه را در نیت تعیین کند ولو اجمالا و شرط نیست اسم او را ذکر کند، گرچه مستحب است .
مسئله -110
ذمه منوب عنه فارغ نمی شود مگر به اینکه نایب ، عمل را صحیحا انجام دهد. بلی اگر نایب بعد از احرام و دخول حرم بمیرد از منوب عنه مجزی است (1) و در اجراء این حکم در حج تبرعی اشکال است بلکه در غیر حجه الاسلام خالی از اشکال نیست (2) .
1- آیه الله نوری : مجزی است مطلقا.
2- آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : چنانچه نایب بعد از احرام بمیرد کفایت ازمنوب عنه می کند هرچند مردنش قبل از دخول حرم باشد بنابر اظهر، و در این مورد فرقی بین حجه الاسلام و غیر آن نیست ، و همچنین فرقی نیست بین اینکه نیابت به اجرت باشد یا به تبرع .
آیه الله سیستانی : اگر بعد از احرام و قبل از دخول حرم بمیرد محل اشکال است و در این حکم فرقی بین حجه الاسلام و غیر آن نیست .
آیات عظام گلپایگانی ، بهجت ، صافی : بعد از احرام و پس از دخول حرم کافی است و در این حکم بین حجه الاسلام و غیر آن و بین نیابت به مزد و اجرت و تبرع فرقی نیست .
آیه الله مکارم : فرقی در میان اقسام حج و نیابت نیست .
آیه الله صانعی : ظاهرا اجرای این حکم است در غیر حجه الاسلام هم .
مسئله 111-
لباس احرام و پول قربانی در حج نیابی بر اجیر است مگر در صورتیکه شرط شده باشد که مستاجر بدهد و همچنین اگر اجیر موجبات کفاره را انجام دهدکفاره بر عهده خود او است نه مستاجر.
مسئله 112-
نایب در طواف نساء نیز باید قصد منوب عنه نماید و احتیاط استحبابی (1) آن است که بقصد مافی الذمه بجا آورد.
1- آیه الله فاضل ، آیه الله سیستانی : این احتیاط استحبابی در مناسک ایشان مذکور نیست .
مسئله 113-
اگر نایب طواف نساء را صحیحا انجام ندهد زن بر او حلال نمی شود و بر منوب عنه چیزی نیست (1) .
1- آیه الله غروی : در صورتی که نایب در تمام حج نیابت کند و اگر مراد نایب در خصوص طواف نساء باشد به قرینه فرع ما قبل این فرع بر منوب عنه ایضا زن حلال نمی شود.
مسئله 114-
استیجار کسی که وقتش از اتمام حج تمتع ضیق شده و وظیفه او عدول به افراد است برای کسی که وظیفه او حج تمتع است صحیح نیست ، بلی اگر در سعه وقت او را اجیر کرد و بعد وقت ضیق شد باید عدول کند و بنابر احتیاط از منوب عنه مجزی نیست (1) .
1- آیه الله بهجت : از منوب عنه مجزی است .
آیه الله خویی : ذمه منوب عنه بری ء می شود ولی در صورتی که اجاره بر اعمال عمره و حج تمتع بوده ، اجیر استحقاق اجرت را نخواهد داشت ، بلی اگر اجاره بر تفریغ ذمه منوب عنه بوده مستحق اجرت خواهد بود. (مناسک ، مساله 125) .
آیه الله خامنه ای : کفایت از حج تمتع می کند و مستحق اجرت هم هست .
آیه الله غروی : اگر اقوی نباشد.
آیه الله سیستانی : ولی اجیر در صورتی مستحق اجرت می شود که مورد اجاره تفریغ ذمه میت باشد و اگر موردش خود اعمال حج تمتع باشد مستحق اجرت نیست .
مسئله 115-
در حج واجب نیابت یک نفر از چند نفر در یکسال جایز نیست (1) و در غیر واجب مانع ندارد.
1- آیات عظام خویی ، فاضل ، تبریزی ، سیستانی ، بهجت : مگر اینکه به نحو شرکت بر آنها واجب شده باشد. مثل اینکه دو نفر یا بیشتر نذر کنند که با شرکت یکدیگر کسی را اجیر نمایند که در اینصورت می توانند یک نفر را برای حج اجیر نمایند. (مناسک ، ص 45، مسأله 123) .
مسئله 116-
کسی که حج بر او مستقر شده یعنی سال اول استطاعت ، حج نرفته اگر بواسطه مرض ، یا پیری قدرت رفتن ندارد یا رفتن برای او حرج و مشقت دارد واجب است نایب بگیرد، در صورتی که امید خوب شدن و قدرت پیدا کردن نداشته باشد، و
به احتیاط واجب باید فورا نایب بگیرد و اگر مستقر نشده باشد بر او، اقوی عدم وجوب است .
مسئله 117-
بعد از آنکه نایب عمل را بجا آورد، حج از معذور ساقط می شود و لازم نیست خودش حج کند اگرچه عذرش برطرف شود (1) و اما اگر قبل از اتمام حج عذر برطرف شد، چه قبل از احرام یا بعد باید خودش حج برود (2) .
1- آیات عظام خویی ، تبریزی ، سیستانی ، بهجت : بنابر احتیاط واجب در صورت حصول تمکن باید خودش حج را بجا آورد.
آیه الله صافی : در صورتیکه حج بر او مستقر بوده با تمکن باید خودش حج بجا آورد و هم چنین اگر مستقر نبوده ولی استطاعتش باقی باشد باید حج بجا آورد. (آداب و احکام حج ، حاشیه مسأله (90.
آیه الله گلپایگانی : مگر اینکه در وقت نایب گرفتن ، امید خوب شدن و رفع عذر داشته باشد که در این صورت بنابر احتیاط، اگر رفع عذر شد و استطاعت داشت باید خودش هم حج را انجام دهد.
آیه الله غروی : اقوی این است که در صورت ارتفاع عذر خودش لازم است حج را انجام دهد.
2- آیه الله گلپایگانی : مگر اینکه در اثناء عمل بعد از احرام عذر برطرف شود ولی منوب عنه تمکن از انجام عمل کامل نداشته باشد که در این صورت حج نایب مجزی است . (مناسک عربی ، مسأله (90.
آیه الله مکارم : بنابر احتیاط واجب باید خودش حج برود.
آیه الله صافی : اگر بعد از احرام عذر مرتفع گردد که امکان انجام حج برای منوب عنه در همان سال یا سال بعد باشد ارتفاع عذر کاشف از بطلان اجاره و بلکه بطلان احرام نایب است .
آیه الله سیستانی : گرچه احتیاط واجب است که نایب نیز عمل حج را تمام نماید. (مناسک ، مسأله 64) .
مسئله 118-
کسی که حج بر او واجب باشد چه سال استطاعتش باشد و چه حج بر او مستقر شده باشد جایز نیست نیابت کند از غیر (1) ، و اگر نیابت کند باطل است (2) ، چه عالم بحکم باشد یا نباشد.
1- آیه الله خامنه ای : نظر ایشان نسبت به قسمت اخیر این مسأله یافت نشد.
2- آیه الله فاضل ، آیه الله مکارم : نیابت او صحیح است هرچند گناه کرده است .
مسئله 119-
اگر اجیر برای حجه الاسلام بعد از احرام بستن و داخل شدن در حرم (1) بمیرد کفایت می کند از حج کسی که برای او بجا آورده است ، و لازم نیست حج کردن برای او، و اگر قبل از احرام یا بعد از آن و قبل از داخل شدن در حرم بمیرد باید دو مرتبه اجیر بگیرند(2) ، و همین حکم را دارد کسی که برای خودش به حج برود.
1- آیه الله خویی : اگر بعد از احرام بمیرد کفایت از منوب عنه می کند هرچند قبل ازدخول حرم بمیرد. (مناسک ، مسأله 114) .
2- آیه الله خامنه ای : مجزی نیست بنابر احتیاط واجب .
آیه الله مکارم : اگر بعد از احرام و قبل از دخول حرم بمیرد این حکم احتیاطی است .
آیه الله صانعی : هرچند برائت منوب عنه در صورت بعد از احرام بعید نیست . آری در کسی که برای خودش حج می آورد محض احرام کفایت نمی کند و دخول در حرم معتبر است .
آیه الله تبریزی : چنانچه بعد از احرام بمیرد کفایت از منوب عنه می کند هرچند
مردنش قبل از دخول حرم باشد (مناسک ، مسأله 114) .
مسئله -120
اگر کسی را برای حج اجیر کردند (1) و قرار نگذاشتند که اجرت برای خصوص عمل باشد (2) یا در مقابل عمل و رفت و آمدها باشد پس اگر قبل از داخل شدن در حرم مرد، ظاهرا مستحق اجرت رفتن تا محل موت می باشد(3) و همین طور اگر بعد از احرام و دخول حرم بمیرد بیشتر از آن چه ذکر شد و اجرت احرام مستحق نیست (4) ، اگرچه حج از میت ساقط می شود (5) ، و اگر بعض اعمال را بجا آورد و مرد مستحق اجرت آن اعمال نیز می باشد، و اگر اعمال را بنحوی بجا آورده است که در عرف گفته شود که عمره و حج را بجا آورد، مستحق تمام اجرت است اگرچه بعض اعمال را که مضر به صحت حج نیست و محتاج به اعاده نیست نسیانا ترک کرده باشد (6) .
1- آیه الله مکارم : معمولا اجاره برای ادای تکلیف منوب عنه است . بنابراین مستحق تمام اجرت می باشد.
2- آیه الله غروی : اگر اجیر شده به تفریغ ذمه میت ، تمام اجرت را باید بدهد و اگر اجیر شده برای اعمال حج لازم است اجرت قسمت شود و به مقدار عملش از اجرت اخذ نماید.
3- آیه الله سیستانی ، آیه الله بهجت : در صورتی که مقدمات عمل داخل اجاره باشد، هر مقدار از مقدمات را که انجام داده باشد اجرت همان مقدار را مستحق می شود. آیه الله بهجت ، در ادامه می فرمایند: در این فرض استحقاق اجرت المثل نسبت به آنچه انجام شده بعید نیست .
آیه الله خامنه ای : اگر اجاره برای تفریغ ذمه منوب عنه باشد که ظاهر حال در اجاره حج همین است و اجیر بعد از احرام و دخول حرم بمیرد مستحق تمام اجرت است .
آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : هرگاه اجیر بعد از محرم شدن بمیرد تمام اجرت را مستحق خواهد شد در صورتی که بر تفریغ ذمه میت اجیر شده باشد. و اما اگر اجیر بر بجا آوردن اعمال شده باشد اجرت مقداری را که بجا آورده مستحق می شود و چنانچه قبل از احرام بمیرد چیزی مستحق نخواهد بود بلی اگر مقدمات عمل داخل اجاره باشد هر مقدار از مقدمات را که انجام داده باشد اجرت همان مقدار را مستحق می شود (مناسک ، مسأله 115) .
4- آیه الله گلپایگانی : ظاهرا مستحق تمام اجرت می باشد علی الاقوی و هم چنین است حکم صورت بعد.
5- آیات عظام اراکی ، فاضل ، صافی : مگر آنکه اجیر برای تفریغ ذمه شده باشد، که در این صورت تمام اجرت را می برد.
6- آیه الله خویی ، آیه الله سیستانی : اگر بر خود اعمال اجیر باشد به نحو تعدد مطلوب ، به نسبت اعمالی که انجام داده مستحق اجرت است .
مسئله 121-
کسی که به عنوان نیابت رفت به مکه ، و خودش حج واجب بجا نیاورده (1) احتیاط آن است که بعد از عمل نیابت (2) ، برای خودش عمره مفرده بجا (3) آورد و این احتیاط واجب نیست (4) لکن خیلی مطلوب است .
1- آیه الله صانعی : و استطاعت برای عمره مفرده دارد وجوب اتیان آن بعد از عمل نیابت خالی از وجه نمی باشد و ظاهرا در اینگونه استطاعتها عود و رجوع إلی الکفایه معتبر نیست .
2- آیه الله فاضل : یا قبل از آن .
3- آیه الله گلپایگانی : رجاء (احکام عمره فارسی ، ص 16) .
4- آیه الله مکارم : این احتیاط واجب است .
مسئله 122-
کسی که اجیر شده برای حج تمتع ، می تواند اجیر دیگری شود برای طواف یا ذبح ، یا سعی ، یا عمره مفرده بعد از عمل حج ، چنانچه می تواند برای خودش طواف و عمره مفرده بجا آورد (1) .
1- آیه الله مکارم : در مورد عمره مفرده اگر در همان ماه عمره تمتع باشد قصد رجاء کند.
مسئله 123-
کسی که عذر داشته باشد از بعض اعمال حج ، نمی شود (1) او را اجیر کرد برای حج ، و اگر شخص معذور از بعض اعمال ، تبرعا از غیر، حج بکند اکتفا کردن به آن اشکال دارد (2) .
1- آیه الله گلپایگانی : بنابر احتیاط.
آیه الله بهجت : بنابر احتیاط با تمکن از استیجار غیر معذور…بلی اگر در بجاآوردن کارهایی که بر محرم حرام است معذور باشد مثل اینکه مضطر به تظلیل (زیر سایه رفتن ) باشد اجیر گرفتن یا نایب گرفتن چنین شخصی عیبی ندارد. (مناسک ، ص ,40 مسأله (110.
آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : نیابت معذور اشکال دارد.
2- آیه الله مکارم : ولی عذرهایی که در خود حج تصادفا به وجود می آید مانند وقوف اضطراری ، مانع نیست .
استفتائات نیابت سؤال 124- کسی مستطیع بوده و در میقات به نیابت دیگری محرم شده و به مکه آمده و عمره تمتع را از طرف منوب عنه انجام داده است ، وظیفه او چیست ؟
جواب – با اینکه خودش (1) مستطیع است نیابت او صحیح نیست (2) و احرام او باطل است (3) و باید برگردد به میقات و از آنجا برای خودش محرم شود.
1- آیه الله بهجت : اظهر این است که حج او صحیح است و ذمه منوب عنه بری ء شده است ولی نایب (اگر اجیر است ) اجرتی را که قرار داده شده مستحق نخواهد شد بلکه مستحق اجره المثل خواهد بود. (مناسک ، ص 37، مسأله (100.
2- آیه الله تبریزی : اجاره باطل می باشد، ولی حج صحیح است و ذمه منوب عنه بری ء می شود، البته در مورد سؤال چون از احرام خارج شده موظف است به میقات برگردد و برای خودش محرم شود.
آیه الله خویی : در فرض تنجز وجوب حج بر خود نایب ، اجاره باطل است ولی اگر حج نیابی را تمام کند مجزی از منوب عنه است گرچه وظیفه اش این بود که هر لحظه حج نیابی را رها کرده و به میقات برود و برای خودش حج بجا آورد.
آیه الله سیستانی : اگر از ابتدا اطلاع از استطاعت خود نداشته است در صورتی که مطمئن باشد در سال بعد حج خود را انجام می دهد، حج نیابی را تمام کند و اگر مطمئن نیست باید به یکی از مواقیت رفته و برای خود احرام ببندد.
3- آیه الله صانعی : و حکم کسی را دارد که از روی عذر بدون احرام وارد مکه شده که در مسایل بعد حکمش می آید.
آیه الله اراکی ، آیه الله نوری : مگر آنکه بنحو خطاء در تطبیق باشد، که در این صورت از خودش واقع می شود.
آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : نیابت معذور اشکال دارد.
سؤال 125- اگر کسی که نیابت از دیگری گرفته و به حج آمده ، از بعض اعمال معذور است آیا می تواند در این اعمال نایب بگیرد، و آیا می تواند پول نیابت را به دیگری بدهد که اصل حج را بجا آورد؟
جواب – نایب شدن معذور (1) ، صحیح نیست (2) و باید پول را به صاحبش برگرداند مگر اینکه از طرف صاحب پول مجاز در نایب گرفتن باشد که در این صورت می تواند دیگری را در اصل عمل حج نایب کند، و در صورتی که بدون اجازه ، نیابت را به دیگری واگذار کرد و او عمل را انجام داد، حج از طرف منوب عنه واقع می شود (3) ولی پول را باید به صاحبش برگرداند (4) و صاحب پول ضامن چیزی نیست و اجرت نایب را باید امر کننده بپردازد.
1- آیه الله گلپایگانی ، آیه الله مکارم : بنابر احتیاط.
آیه الله سیستانی : اگر عذر بعدا پیش آمده است نایب گرفتن جایز است و در ذبح مطلقا نایب گرفتن جایز است . (ملحق مناسک ، س (50.
2- آیه الله صانعی : در صورتی که معذور بودنش از قبل بوده یا علم به آن داشته .
3- آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : اگر منوب عنه زنده است نیابت بدون اذن او مجزی نیست . (مناسک ، مسأله 66) .
4- آیه الله مکارم : مگر اینکه صاحبش راضی گردد.
سؤال 126- از هر کاروان نوعا چند نفر از خدمه به نیابت آمده اند و بناچار باید نیمه شب از مشعر برای انجام کارهای لازم در منی یا همراه ضعفا، به منی بروند، سئوال این است که آیا اجیر شدن و نیابت آنان صحیح است یا خیر؟
جواب – با توجه به اینکه از معذورین هستند (1) و نمی توانند وقوف اختیاری در مشعر را درک کنند نیابت آنان صحیح نیست (2) ، و اگر قبل از استخدام اجیر شده اند باید حج را بجا آورند و وقوف اختیاری را درک نمایند.
1- آیه الله صانعی : یعنی از قبل می دانسته اند و یا احتمال می داده اند که .
2- آیه الله گلپایگانی : بنابر احتیاط.
آیه الله بهجت : بنابر احتیاط با تمکن از استیجار غیر معذور نمی توانند اجیر شوند (مستفاد از مناسک ، ص 40مسأله (110 و در جزوه پرسشهای جدید حج ص 4، مسأله 13 آمده است در صورتیکه بدانند به واجبات اختیاریه نمی توانند عمل کنند احتیاط در ترک نیابت است .
آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : نیابت آنان محل اشکال است مگر اینکه بتوانند قبل از نصف شب به مشعر برگردند.
آیه الله مکارم : نیابت آنها صحیح است .
آیه الله سیستانی : صحت نیابت آنان بعید نیست . (ملحق مناسک ، س 58، فرع 2) .
سؤال 127- آیا شخص زنده در موردی که می تواند نایب بگیرد باید از بلد نایب بگیرد یا از میقات ، و اگر دیگری برای او نایب بگیرد کفایت می کند یا خیر؟
جواب – نایب گرفتن از میقات کفایت می کند، و خودش باید نایب بگیرد و نایب گرفتن دیگری برای او کافی نیست مگر از طرف او وکالت داشته باشد.
سؤال 128- آیا عمره مفرده یا طواف استحبابی را می توانیم به نیابت چند نفر انجام دهیم ، و در اعمال آن از جمله طواف نساء نیت همه باید بشود یا نیت بعضی کافی است ؟
جواب – می توانید به نیابت چند نفر انجام دهید، و باید نیت همه بشود.
سؤال 129- کسی را روز عید قبل از حلق دستگیر کرده اند و او را به ایران فرستاده اند آیا رفقای او می توانند از او نیابت کنند و بقیه اعمال را انجام دهند یا خیر، و چگونه از احرام خارج می شود؟
جواب – بدون اینکه خودش نایب بگیرد نیابت صحیح نیست ، و برای خارج شدن از احرام باید به منی بیاید و حلق یا تقصیر کند و اعمال مترتبه را انجام دهد، و اگر نمی تواند برود در محل خودش حلق یا تقصیر نماید و بنابر احتیاط (1) موهای خود را
به منی بفرستد (2) ، و باید برای اعمال مترتبه نایب بگیرد.
1- آیات عظام گلپایگانی ، صافی ، مکارم : بنابر احتیاط مستحب .
آیه الله سیستانی : در صورت امکان باید موی خود را به منی بفرستد. (مناسک ، مسأله (440.
2- آیه الله خامنه ای : نسبت به لزوم فرستادن موها به منی یا عدم لزوم آن نظر ایشان یافت نشد.
سؤال -130 افرادی که هر سال به حج می روند -از قبیل خدمه کاروانها- در محل خود از کسی نیابت قبول می کنند، ولی در میقات بر اثر اشتغال زیاد از نیابت غافل و محرم می شوند (1) ، بعد که متوجه شدند دوباره نیت نیابت می کنند، آیا حج نیابتی آنان درست است یا حج برای خودشان حساب می شود؟
جواب – باید (2) عمره و حج را به همان نیت اول اتمام کنند (3) ، و احرام دوم صحیح نیست مگر آنکه احرام اول باطل باشد، مثل اینکه حج بر او واجب نبوده و نیت حجه الاسلام کرده باشد (4) .
1- آیه الله اراکی ، آیه الله نوری : و به نیت خود محرم شود.
2- آیات عظام ، نوری ، اراکی ، فاضل : اگر شخص غافل ارتکازا قصد منوب عنه را داشته ، و داعی و انگیزه او منوب عنه بوده هرچند قصد خودش را اخطار کرده ، قصد ارتکازی بر اخطار فعلی مقدم است و برای منوب عنه واقع می شود، و حج نیابتی صحیح است .
آیه الله تبریزی : اگر ارتکازا قصد منوب عنه را داشته اند بطوری که اگر کسی می پرسید جواب می دادند برای منوب عنه حج بجا می آوریم کفایت می کند و حج نیابت آنها صحیح است .
آیه الله سیستانی : اگر محرک آنان در احرام ، حج نیابی باشد کافی است ولی اگر به کلی غافل باشند که اگر از آنها پرسیده شود جواب می دهند که برای خود احرام می بندیم باید حج را به نیت خود تمام کنند ولی اگر پس از انجام عمره از مکه خارج شوند و در ماه بعد به مکه برگردند، مثلا آخر ذی قعده خارج و اول ذی حجه وارد شوند عمره آنها باطل می شود و می توانند از یکی از مواقیت به نیت منوب عنه احرام ببندند، گرچه باطل کردن عمره تمتع عمدا گناه است .
آیه الله مکارم : همین اندازه که نیت نیابت در عمق ذهن او باشد کافی است .
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : با فرض مستطیع نبوده و از قبل اجیر برای انجام حج شده است نیت احرام برای خود او منعقد نشده است و در صورتی که مجددا به نیت منوب عنه محرم شده است حج نیابی او صحیح است .
3- آیه الله غروی : در صورتیکه واجد شرایط وجوب حج بوده باشند ولی اجاره و نیابت قبل از تحقق استطاعت بوده باشد احرام دومی صحیح است و احرام اولی باطل بوده است بلی اگر استطاعت قبل از قبول نیابت باشد باید عمره و حج را به همان نیت اولی اتمام کنند.
4- آیه الله مکارم : نیت حجه الاسلام تأثیری ندارد.
آیه الله خویی : در این مثال احرام اول او صحیح است .
سؤال 131- شخصی در میقات برای خودش محرم می شود و تلبیه می گوید، بعد به فکر می افتد که چون خودش حج واجب را در سالهای گذشته بجا آورده ، برای پدر یا مادر یا یکی از خویشاوندان دیگرش حج تبرعی بجا آورد، آیا می شود از نیت قبل عدول کند، و یا دوباره به نیت شخص مورد نظر محرم شود یا خیر؟
جواب – اگر به احرام صحیحی محرم شده (1) ، نمی تواند نیت را عوض کند و باید عملش را به همان نیتی که در احرام داشته ، اتمام کند.
1- آیه الله غروی : نظر به اینکه احرام را به نیت حجه الاسلام بجا آورده است سپس ملتفت شده که حجه الاسلام بر او واجب نیست احرامش باطل و می تواند دوباره به هر نیتی که می خواهد محرم شود.
سؤال 132- نایبی در احرام عمره تمتع بعد از اینکه وارد مکه شد شک می کند که نیت نیابت کرده یا نه ، آیا باید به میقات برگردد و مجددا به نیابت محرم شود، یا اصلا حج برای خودش حساب می شود و دیگر نمی تواند نایب باشد؟
جواب – در نیت خطور لازم نیست ، اگر انگیزه او در حال احرام نیابت بوده ، عمل را به نیابت انجام دهد، و اگر در داعی و انگیزه هم شک دارد، باید اعمال را به نیت اجمالی (همان نیت در احرام ) اتمام کند (1) ، و در نیابت به آن اکتفا نمی شود (2) .
1- آیه الله تبریزی : باید به میقات برگردد و مجددا به نیابت از غیر محرم شود.
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : در صورتی که فعلا خود را نایب می داند و شک در نیت احرام گذشته خود دارد وظیفه او حمل به صحت است و به عنوان نیابت بقیه اعمال را بجا آورد.
آیه الله خویی : اگر احتمال بدهد که نه قصد خود و نه دیگری را کرده ، احرام او باطل است . (مستفاد از مناسک ، قبل از مسأله 177) .
2- آیه الله غروی : اگر طوری باشد در حال عمل که اگر بپرسند احرام را به چه نیتی انجام دادی بگوید: که برای نیابت انجام دادم این نیت ارتکازی است و آن در هر عملی کافی است .
سؤال 133- زنی در عرفات در روز نهم دیوانه شد، او را به بیمارستان بردند و تا آخرین وقتی که می توانستند همراهان او در مکه بمانند باقی ماندند، خوب نشد، آیا شوهرش که با او است می تواند برای او نایب بگیرد، و یا خودش باقی اعمال را
انجام دهد یا نه ؟
جواب – مجنون تکلیف ندارد، و نمی توانند برای او نایب بگیرند (1) ، و اگر عاقل شد حکم اشخاص محرم دیگر را دارد.
1- آیه الله مکارم : این در صورتی است که سال اول استطاعت او باشد.
آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : مجنون تکلیف ندارد و نمی توانند برایش نایب بگیرند و بنابر اظهر احرام او باطل می شود.
آیه الله سیستانی : اگر پس از درک مسمای وقوف ، در عرفات دیوانه شده باشد و سپس به قدری به عقل بیاید که اختیاری مشعر را درک کند، یا اضطراری مشعر با اختیاری یا اضطراری عرفه ، پس حج او صحیح است ، و اگر به عقل نیاید، باید برای تکمیل اعمال شوهر برای او نایب بگیرد.
سؤال 134- هرگاه کسی مریض شود، به طوری که بعد از احرام عمره قادر به انجام اعمال نباشد، آیا کسی که برای عمره تمتع مستحبی محرم شده و عمره را انجام داده است می تواند در حج نایب او شود یا خیر؟
جواب – کسی که برای عمره تمتع محرم شده ولو مستحبی ، نمی تواند در اصل عمره یا حج برای دیگری نایب شود و باید عملش را اتمام کند، ولی اگر مریض فقط قادر به انجام طواف و سعی نباشد و بتواند وقوفین را درک کند و بقیه اعمال را نایب بگیرد، جایز است دیگران را در طواف و سعی و اعمال دیگر نایب قرار دهد، هرچند خودشان هم حج یا عمره بجا می آورند.
سؤال 135- بنده چون مسئول گروه حج بودم به استناد وظیفه ام که مراقبت از بیماران و عاجزهای گروه بود وقوف اضطراری انجام دادم ، لطفا وظیفه شرعی اینجانب را بیان فرمائید.
جواب – اگر همراه عجزه بوده اید که لازم بوده با آنان باشید و آنان از وقوف اختیاری معذور بوده اید برای شما هم اشکالی نداشته (1) ، بلی اگر نایب کسی شده اید
(2) نیابت شما درست نبوده است (3) .
1- آیه الله خویی : کسانی که ناچارند همراه زنان و بیماران باشند، اگر بتوانند ولو یک لحظه از وقوف اختیاری مشعر را درک کنند باید برگردند و اگر نمی توانند باید قبل از ظهر روز عید به آنجا برگردند و در فرض عجز از آن هم حج آنان صحیح است و چنانچه این وظیفه را از روی جهل به حکم ترک کرده باشند حجشان صحیح است ولی باید یک گوسفند کفاره بدهند. (مناسک ، مسأله 378 و 379 و (380.
2- آیه الله گلپایگانی : اگر عذر شما طاری بوده نیابت صحیح است .
آیه الله سیستانی : بنابر احتیاط.
3- آیه الله مکارم : نیابت شما هم درست است .
آیه الله تبریزی : نیابت شما محل اشکال است .
آیه الله سیستانی : صحت نیابت شما بعید نیست .
سؤال 136- اگر کسی دفعه اول به صورت خدمه ، حج بجا آورده و در دفعه دوم دوباره به مأموریت خدمه عازم مکه معظمه است ، آیا می تواند به عنوان پدر یا مادر که فوت شده اند نیابت نماید، و در چنین صورتی آیا حج از عهده پدر یا مادرش برداشته می شود؟
جواب – مانع ندارد و حج از منوب عنه کافی است ، مگر آنکه سال اول ، مستطیع نبوده و امسال مستطیع باشد (1) .
1- آیه الله مکارم : خدمه در حکم مستطیع هستند به علاوه مستطیع اگر قصد نیابت کند حج برای منوب عنه کافی است هرچند گناه کرده است .
آیه الله فاضل : در این صورت حج نیابی صحیح است اما معصیت کرده .
آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : حج نیابی او صحیح است .
سؤال 137- اینجانب حدود شانزده سال قبل نیابتا به مکه معظمه مشرف شده و در منی چون سفر اول بوده است ، و می دانسته ام که طبق تقلید حضرت عالی باید در سفر اول حلق کنم ، ولکن نمی دانستم که ماشین ته زن با تیغ فرق دارد و به جای تیغ با ماشین ته زن سر خود را تراشیدم و بعد از آن سفر هم دو سفر دیگر مشرف شدم و در سفرهای بعدی سر خود را ماشین نموده و ناخن هم گرفته ام ، لطفا بفرمائید در سفر اول که به جای تیغ با ماشین سر را تراشیدم ، در مقابل این کار وظیفه ام چیست ؟ و آیا این عمل سفر اول در سفرهای بعدی خللی وارد می آورد یا ذمه ام بری شده است ؟
جواب – شما در صورت امکان باید به مکه بروید و در منی حلق کنید (1) و بعد از آن (2) طواف و نماز و سعی و طواف نساء و نماز آن را بجا آورید، و در این اعمال نیت اتمام حج سفر اول را بکنید و بعد از آن چیزی بر شما نیست ، و اگر خودتان نمی توانید بروید یا رفتن برای شما حرجی است در محل خود حلق کنید و بنابر احتیاط موی آن را به منی بفرستید و در بقیه اعمال فوق نایب بگیرید (3) ، و نسبت به دو سفر دیگر که آیا صحیح و کافی بوده یا نه احتیاط را مراعات نمائید (4) .
1- آیات عظام خویی ، خامنه ای ، بهجت ، فاضل ، مکارم : صروره (کسی که بار اول حج اوست ) بین حلق و تقصیر مخیر است ، گرچه احتیاط این است که حلق کند.
آیه الله سیستانی : حلق با ماشین ته زنی کافی است ، گرچه احتیاط مستحب با تیغ است . (ملحق مناسک ، س 351) .
آیه الله اراکی : اگر با ماشین برقی بوده که چیزی از مو باقی نمانده ، از حلق رأس کفایت می کند، و اگر مقداری از مو باقی مانده مطابق متن عمل شود.
آیه الله تبریزی : چون حلق برای صروره (کسی که بار اول حج اوست ) متعین نیست ، بنابراین حجهای شما هر سه صحیح است و چیزی بر شما واجب نمی باشد.
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : چون تراشیدن سر بعنوان تقصیر بنابر احتیاط است اگر در این مسأله به کسی که تقصیر را کافی می داند مراجعه نمائید تکلیفی بر شما نیست .
2- آیه الله صانعی : بنابر احتیاط مستحب .
3- آیه الله صانعی : بنابر احتیاط مستحب .
4- آیه الله صانعی : که مطلوب است .
سؤال 138- کسانی که مجاز هستند در شب عید قربان بعد از درک اضطراری مشعر به منی بروند، آیا همه آنان از ذوی الاعذار می باشند که نیابت ولو تبرعا مورد اشکال است یا نسبت به بعضی استثناء شده است ؟
جواب – در فرض سؤال زنها می توانند نایب شوند، و نیابت در سایر ذوی الاعذار صحیح نیست (1) .
1- آیه الله سیستانی ، آیه الله مکارم : نیابت در این گونه موارد صحیح است .
سؤال 139- شخصی در حج از میتی نیابت کرده و در وقت عقد اجاره برای انجام مناسک ، هیچ عذری نداشت ، ولی چند سال بعد از انجام حج متوجه شد که در وقوف مشعرالحرام با زنها و مریضها به عنوان راهنما (1) ، وقوف اضطراری کرده و به منی رفته است ، و غافل بوده که نایب باید وقوف اختیاری بکند، آیا وظیفه اش چیست ؟
جواب – عمل مزبور مجزی از حج نیابتی استیجاری نیست (2) ، و از جهت اجرت باید به اجیرکننده مراجعه نماید، و یا در صورتی که اجاره ، موقت به زمان مخصوصی که منقضی شده نباشد، دوباره حج نیابتی صحیح بجا آورد.
1- آیه الله صانعی : که از اول هم می دانسته یا احتمال می داده که وقوف اضطراری را به عنوان راهنما درک می کند.
2- آیه الله گلپایگانی : بعید نیست در عذر طاری حج نیابتی صحیح و مستحق اجرت هم باشد. (آراء المراجع ، ص 39 و (50.
آیه الله خویی : نیابت معذور اشکال دارد.
آیه الله مکارم : عمل مزبور کفایت می کند و اجیر حق اجرت دارد.
آیه الله فاضل : در عذر طاری حج نیابتی صحیح و مستحق اجرت هم می باشد.
آیه الله بهجت : اتمام عمل طبق وظیفه عذری نایب کفایت می کند و مضر به صحت نیابت نیست . (استفتاءات ویژه حج ) .
آیه الله تبریزی : اگر از روی جهل به مسأله قبل از طلوع فجر از مشعر کوچ کرده ، حج نیابی او بنابر اظهر صحیح است و باید یک گوسفند کفاره بدهد و در اجرت بامستأجر خود، تراضی کند.
آیه الله سیستانی : عمل مزبور مجزی است حتی اگر از ابتدا چنین عذری داشته است ، زیرا درک مقدار رکن از وقوف کافی است .
آیه الله صافی : حج صحیح و مبرءذمه منوب عنه است و نسبت به اجرت رضایت مستأجر را تحصیل نماید.
سؤال -140 آیا می توانم برای مادرم و برای خودم فریضه حج را انجام دهم ؟
جواب – در یکسال بیش از یک حج واقع نمی شود.
سؤال 141- شخصی به عنوان نیابت در مسجد شجره محرم شده و به مکه آمده ، در مکه فهمید که خوذش مستطیع بوده است ، آیا باید اعمال عمره را بقصد خود بجا آورد یا بقصد نیابت ، و اگر باید حج را بقصد خود بجا آورد نسبت به حج نیابی چه وظیفه دارد، و آیا می تواند برای آن نایب بگیرد یا نه ؟
جواب – احرام او صحیح نبوده است (1) و باید برگردد و برای عمره تمتع برای خودش محرم شود و وظیفه خودش را انجام دهد، و راجع به حج نیابی نمی تواند نایب بگیرد، مگر اجازه داشته باشد یا استیجار او برای مطلق تحصیل حج باشد.
1- آیه الله فاضل : احرام او صحیح است و تبدل نیت برای شخص محرم صحیح نیست .
آیه الله مکارم : احتیاطا عمره را تمام کند و طواف نساء بجا آورد و به میقات برگردد و محرم شود. این در صورتی است که اجیر نشده باشد و الا اجاره او صحیح است و در آن سال مستطیع نیست .
آیه الله خویی : اگر حج نیابی را تمام کند صحیح است گرچه وظیفه اش رها کردن حج نیابی و احرام بستن برای حج خودش بوده است .
آیه الله سیستانی : اگر مطمئن است که سال دیگر می تواند حج خود را انجام دهد، حج نیابی را اتمام کند وگرنه آن را رها کند و به میقات برگردد و برای خود احرام ببندد. (ملحق مناسک ، س 1) .
آیه الله تبریزی : چون احرام او صحیح است باید اعمال عمره را تمام کند و طواف نساء هم بجا آورد و پس از آن به میقات برگشته و برای خود محرم شود و وظیفه خودش را انجام دهد.
آیه الله بهجت : در صورتیکه جاهل به وجوب باشد یعنی نداند که حج خودش واجب است … نیابت وی عیبی ندارد. (مناسک ، ص 38، مسأله (100.
سؤال 142- کسی که نایب بوده و عمره تمتع را انجام داده و بعد ناچار شده است که به ایران بازگردد، آیا می تواند بقیه اعمال را به دیگری واگذار نماید که حج تمتع را انجام دهد؟
جواب – نمی تواند.
سؤال 143- آیا شرط ایمان نایب که در اصل نیابت حج و همچنین در ذبح ، شرط است (1) در سایر اعمالی که نیابت در آن جایز است ، مثل رمی و طواف ، هم شرط است یا خیر؟
جواب – در سایر اعمال نیز شرط است (2) .
1- نظرات آیات عظام : در شرطیت ایمان در ذبح خواهد آمد.
2- آیه الله مکارم : شرط نیست و در بقیه موارد احتیاط واجب است .
آیه الله صانعی : در ذبح شرط نیست .
آیه الله اراکی ، آیه الله نوری : در ذبح ، ایمان شرط نیست .
سؤال 144- شخصی تمام اختیارات اموال پدرش را دارد و پدر نمی تواند بالمباشره حج را بجا آورد، پسر بدون تذکر دادن به پدر شخصی را اجیر برای حج پدر نموده و خودش هم برای حج خود مشرف شده ، در این فرض آیا حج اجیر برای حج پدر، مجزی است یا خیر؟ و هرگاه در مدینه تصمیم بگیرد که آنچه را از مال پدر به اجیر داده است با پدر حساب نکند و از مال خودش باشد، رفع اشکال می شود یا نه ؟
جواب – در فرض مزبور استنابه در مورد پدر صدق نمی کند (1) ، و حجه الاسلام از طرف پدر واقع نمی شود، و فرقی بین دو صورت فرق نیست .
1- آیات عظام اراکی ، نوری ، فاضل : مگر وکالت مطلقه از پدر داشته باشد.
آیه الله گلپایگانی : اجیر گرفتن برای پدر از مال او بدون اطلاع پدر صحیح نیست بلیدر صورتی که مبلغ اجاره را از مال خود تبرعا بپردازد در فرض سؤال که پدر عاجز از انجام حج است مانعی ندارد و مجزی از حجه الاسلام پدر می باشد.
آیه الله سیستانی : اگر اختیارات او شامل نایب گرفتن در حج هم بوده کافی است وگرنه عمل نایب کافی نیست مگر اینکه قبل از احرام ، پدر مطلع شود و موافقت نماید. (ملحق مناسک ، س (40.
سؤال 145- شخصی پس از آنکه به مدینه مشرف شد جنون پیدا کرد با توجه به اینکه سابقا حج بر او مستقر شده است ، آیا می شود برای او نایب گرفت یا خیر، و اگر نشود، تبرع حج از او چه صورت دارد؟
جواب – نیابت و تبرع در فرض سؤال صحیح نی ست (1) .
1- آیه الله مکارم ، آیه الله سیستانی : اگر امید به بهبودی او نباشد گرفتن نایب برای او مانعی ندارد.
سؤال 146- فردی پس از استطاعت مالی برای حج اسم نویسی کرد و برای دو سال بعد اسمش درآمد، ولی چند ماه قبل از حرکت ، فوت کرد در حالی که پسرش را نایب قرار داده بود که برای او حج بجا آورد، در حالی که پسر خود استطاعت مالی داشته ولی در اسم نویسی مسامحه کرده و ننوشته است ، در صورتی که اگر اسم می نوشت شاید در همان
سال اول ، قرعه به نامش درمی آمد و شاید هم سالهای بعد، اکنون پسر به مدینه آمده به عنوان نیابت حج بلدی از جانب پدر، و هنوز محرم نشده ، چه وظیفه ای دارد؟
جواب – در فرض مرقوم نیابت صحیح نیست (1) ، و باید برای خودش حج نماید (2) .
1- آیه الله اراکی : مگر آنکه اجیر شده باشد برای حج امسال از طرف پدر و استطاعت طریقی از ناحیه اجاره بدست آمده باشد که باید نیابت کند.
آیه الله خویی : حج نیابی او صحیح است و در صورتی که رفتن به حج منحصر به استفاده از سهمیه پدر بوده و استفاده از آن بنا به وصیت پدر یا نظر ورثه موقوف به این باشد که خود او برای پدر حج نیابی انجام دهد، اینکه لازم باشد پسر باز برای خود حج بجا آورد روشن نیست و چیزی از ایشان در دست نیست .
آیه الله فاضل : حج خودش مقدم است لکن اگر مخالفت کرد حج نیابی صحیح است اگرچه مرتکب گناه شده است .
آیه الله مکارم : نیابت او صحیح است و استطاعت خودش ثابت نیست . هرچند بخاطر کوتاهی کردن در اسم نویسی گناه کرده است .
آیه الله تبریزی : در فرض مزبور برای خودش حج بجا آورد و برای پدرش نایب بگیرد.
2- آیه الله خامنه ای : اگر راه با فیش مورد وصیت برای پسر باز شده و یا اینکه ورثه فیش را به یکی از فرزندان بدهند که به نیابت پدر به حج برود باید حج را به نیابت از پدر بجا آورد و چنانچه وصیتی نبوده و از او خواسته نشده که نیابت کند
باید برای خودش حج بجا آورد و برای پدر نایب بگیرد.
سؤال 147- شخصی اجیر حج بلدی از قم شده و خودش ساکن اراک است ، بعد از اجیر شدن در نظر داشته که به قم برود و از آنجا حرکت کند، پس از چند روز در حالی که از موضوع غافل شده ، برای انجام کار دیگری به قم و بعد از آنجا به تهران رفته است ، آیا همان نیت قبلی برای حرکت از قم کافی است یا باید برگردد به قم ، و بر فرض خروج از ایران چه حکمی دارد؟
جواب – اگر می تواند باید برگردد (1) ، و چنانچه برنگشت ولو در صورت تمکن و حج را انجام داد، حج صحیح است و بالنسبه استحقاق اجرت دارد (2) .
1- آیه الله اراکی ، آیه الله نوری : اگر داعی ارتکازی داشته ، گرچه اخطاری نبوده و غافل شده ، برگشتن لازم نیست ، زیرا در نیت خطور لازم نیست ، و اگر بالمره غافل شده و از ارتکاز هم محو شده ، باید برگردد.
آیه الله مکارم : مگر اینکه نیت در اعماق ذهنش وجود داشته باشد.
2- آیه الله غروی : در صورتی که اجیر کننده راضی به آن کیفیت بوده باشد وگرنه با وقوع اجاره به حج از قم ، حج از غیر قم محل اشکال است .
سؤال 148- آیا بر نایب واجب است که بر طبق فتوای مرجع تقلید منوب عنه اعمال حج را انجام دهد، یا مطابق وظیفه خودش عمل نماید؟
جواب – میزان ، وظیفه خود اوست (1) ، ولی اگر اجیر شده به کیفیت خاصی ، باید طوری عمل کند که مراعات وظیفه خودش و کیفیت ذکر شده ، بشود.
1- آیه الله تبریزی ، آیه الله خویی : چنانچه منوب عنه حی باشد، باید بر طبق تقلید منوب عنه عمل کند و چنانچه منوب عنه مرده باشد، اگر وصیت کرده باید به تقلید منوب عنه عمل کند. آیه الله تبریزی اضافه فرموده اند: و لازم است آن عمل بنا به تقلید وصی و ورثه هم صحیح باشد و اگر وصیتی نکرده ، نایب به حسب تقلید خودش عمل کند و طوری باشد که به حسب وظیفه ورثه هم مجزی باشد.
آیه الله سیستانی : باید طبق تقلید خودش عمل کند ولی اگر اجیر شده باشد که طبق نظر منوب عنه یا مستأجر عمل کند، چه به صراحت ذکر شده باشد، و چه اطلاق منصرف به آن باشد باید به همان نحو عمل کند، مگر در صورت یقین به فساد عمل .
سؤال 149- آیا در اجاره برای اعمال حج لازم است اجیر و مستأجر از یکدیگر سؤال کنند که مقلد چه کسی هستند یا نه ؟
جواب – لازم نیست ، و اجیر مطابق تقلید خودش عمل می کند (1) .
1- آیه الله خویی : اگر اجیر بتواند اعمال را بنحوی انجام دهد که بداند مطابق تقلید منوب عنه واقع می شود، و در صورتی که عمل طبق فتوای مقلد منوب عنه به نظر نایب باطل باشد، باید عمل به احتیاط کند.
سؤال -150 نایب چند ماه قبل از حج به بلد منوب عنه می رود و به عنوان نیابت حج حرکت می کند و به وطن خودش یا محل دیگری می رود، و در ماه ذیحجه که عازم حج می شود، دیگر به بلد منوب عنه نمی رود، کافی است یا نه ؟ و چه وقت باید برود؟
جواب – کافی است .
سؤال 151- در موردی که مرحوم پدرم فرموده بود پسر بزرگ نیابتا به مکه برود و من که پسر بزرگ هستم به وسیله ارث مستطیع شده ام اما تاکنون نتوانسته ام سهم خود را به پول مبدل کنم ، آیا می توانم با این حال به جای پدر حج بجا آورم یا نه ؟
جواب – با فرض حصول استطاعت مالی برای خودتان (1) ولو از بابت ارثیه اگر امکان فروش و صرف قیمت در حج را دارید باید اول برای خودتان حج بجا آورید، و برای پدر بعدا انجام دهید یا دیگری را نایب بگیرید (2) .
1- آیه الله غروی : چون فرض مسأله در عم تمکن از فروش است می تواند پسر بزرگ بجای پدر حج بجاآورد.
2- آیه الله مکارم : اگر میت شرط مباشرت کرده نمی تواند نایب بگیرد.
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : اگر حج واجب بر عهده پدر بوده در همان سال نایب بگیرید تا تأخیر در انجام وصیت نشود.
سؤال 152- آیا جایز است برای نایب در طواف عمره تمتع یا طواف حج طواف را در غیر موسم حج بجا آورد یا نه ؟
جواب – مانع ندارد (1) .
1- آیه الله مکارم : طواف حج تمتع را باید تا آخر ذی الحجه بجا آورد و طواف عمره
تمتع را باید در اشهر حج قبل از عرفات بجا آورد.
آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : طواف عمره تمتع را در اشهر حج و طواف حج را در ذیحجه روز عید و بعد از آن باید بجا آورد مگر اینکه منوب عنه طواف را فراموش کرده باشد و بعد از گذشتن موسم متذکر شود که در این صورت خود او و در فرض عدم تمکن ، نایب او می تواند طواف را در غیر اشهر حج بجا آورد.
سؤال 153- شخصی قبلا مستطیع بوده و به حج نرفته والان هیچگونه قدرت مالی جهت انجام حج را ندارد، آیا فرزندش می تواند تبرعا از طرف او حج نیابتی انجام دهد؟
جواب – نیابت در حج از حی صحیح نیست مگر در صورتی که شخص از جهت پیری نتواند به حج برود یا مریض باشد (1) و از جهت مرض نتواند برود و مأیوس از خوب شدن تا آخر عمر باشد.
1- آیه الله خویی : یا عذر دیگری داشته باشد و عذر و مرض تا آخر عمر باقی بماند.
آیه الله تبریزی : یا عذر دیگری داشته باشد و اطمینان به زوال عذر و مرض نداشته باشد.
سؤال 154- حج به نیابت حضرت ولی عصر -ارواحنا له الفدا- چون در موسم حج تشریف دارند جایز است یا نه ؟
جواب – اشکال ندارد (1) .
1- آیه الله اراکی ، آیه الله مکارم : به امید مطلوبیت اشکال ندارد.
آیه الله بهجت : مانع ندارد و احتیاط در حج از نفس (خود) و اهداء ثواب برای آن حضرت است . (مناسک ، ص 158، مسائل متفرقه ، س 1) .
سؤال 155- زنی که واجب الحج است وصیت کرده که از اصل ترکه اش برای او حج بلدی توسط وصیش انجام شود، حال استطاعت جانی و مالی و غیره برای وصی او فراهم است ، فقط از حیث عدم شرکت در نام نویسی برای حج ، آنهم با عذ ری ، استطاعت راهی ندارد،آیا می تواند حج نیابی را انجام دهد؟
جواب – (1) وصی اگر قبلا استطاعت نداشته و فعلا هم راه برای او باز نیست الان هم مستطیع نیست و می تواند برای حج نیابی اجیر شود، ولی اگر بدون اینکه اجیر شود خود را به میقات برساند نمی تواند حج نیابی بجا آورد و باید برای خودش حج بجا آورد.
1- آیه الله مکارم : اگر از نام نویسی آن زن استفاده کند، باید برای او حج نماید.
آیه الله تبریزی : در فرض مزبور وصی برای خود حج بجا آورد و برای حج بلدی میت نایب بگیرد.
آیه الله گلپایگانی : با فرض استطاعت در میقات ، نیابت صحیح نیست .
سؤال 156- کسی که حج نیابی انجام می دهد اگر در قربانی شخص ثالثی را وکیل کرد ذابح چگونه نیت کند، آیا باید نیت کند که به وکالت از میت قربانی می کنم یا باید وکالت از نایب میت کند؟ در هر صورت آیا باید نام میت را هم ببرد؟
جواب – نام میت بردن لازم نیست ، بلکه چنانچه نیت کند آنچه بر عهده نایب است انجام دهد صحیح است (1) .
1- آیه الله تبریزی : نایب باید نیت کند که برای حج نیابتی که انجام می دهد قربانی می کند و ذابح لازم نیست که نیت کند هر چند احوط و اولی این است که نیت کند آنچه را که بر عهده نایب است انجام می دهد.
سؤال 157- کسی که برای حج اجیر می شود، اگر شرط کند که مثلا برای طواف نساء یا یک عمل دیگری که نیابت برادر است نایب می گیرم ، آیا این شرط نافذ است و می تواند عمل نماید یا نه ؟
جواب – اگر عذر دارد (1) نمی تواند قبول کند، بلی در قربانی مانع ندارد و شرط لازم نیست (2) .
1- آیات عظام گلپایگانی ، تبریزی ، صافی : نیابت او محل اشکال است . (مجمع المسائل ، ج 1، ص 447، مسأله 33) .
آیه الله سیستانی : در عملی مانند طواف نساء که صحت حج بر آن متوقف نیست ، اگر از ابتدا هم عذر او معلوم باشد نیابت صحیح است .
آیه الله فاضل : معذور نباید نیابت کند و شرط اجازه در استنابه صحیح نیست مگر در قربانی که آن هم نیاز به شرط ندارد و اگر شرط کنند استیجار صحیح است لکن شرط قابل عمل نیست .
آیه الله خویی : بنابر احتیاط نیابت او مجزی نیست .
2- آیه الله خامنه ای : احوط آن است که نایب شخصا اعمالی را که برای آنها نایب شده انجام دهد.
سؤال 158- کسی که احتمال قوی عقلایی می دهد که نتواند اعمال را به نحو عادی انجام دهد، و ممکن است حج تمتع را بدل به افراد کند، آیا می تواند از حج واجب نیابت کند؟
جواب – می تواند نیابت کند، ولی اگر وظیفه او عدول به افراد شد بنابر احتیاط منوب عنه نباید اکتفاء به آن کند (1) .
1- آیه الله گلپایگانی : در عذر طاری اجزاء بعید نیست . (آراء المراجع ، ص 39) .
آیه الله صافی : اگر وضع بطوری است که نایب عندالعرف استطاعت حج تمتع دارد از حج منوب عنه مجزی است وإلا در صورت عدول مجزی از منوب عنه نیست .
آیه الله سیستانی : اگر از ابتدا علم یا اطمینان به عروض عذر ندارد نیابت و حج صحیح است هر چند بعدا عذر عارض شود و حج او بدل به افراد شود. (ملحق مناسک ، س 35) .
آیه الله خویی : هر گاه شخصی را برای حج تمتع اجیر نماید و وقت هم زیاد باشد و اتفاقا (یعنی پس از احرام عمره تمتع ) وقت برای حج تمتع تنگ شد و اجیر عدول به حج افراد کرد ذمه منوب عنه بری ء می شود. (مناسک ، مسأله 125) .
آیه الله مکارم : مگر اینکه از عذرهایی باشد که در حج احیانا پیش می آید. که در این فرض اکتفاء به آن بلا اشکال است .
آیه الله تبریزی : می تواند نیابت کند اگر وقت وسعت داشته باشد و احتمال عذر طاری بدهد و چنانچه عذر طاری شد حج او کفایت از منوب عنه می کند.
آیه الله بهجت : اتمام عمل طبق وظیفه عذری نایب کفایت می کند و مضر به صحت نیابت نیست (پرسشهای جدید حج ، ص 4، س 14) .
سؤال 159- نایبی که در وقت قبول نیابت برای حج معذور نبوده است ، و بعد از عقد اجاره در موقع عمل یا قبل از محرم شدن جزء معذورین شده و در هر عذری که پیش آمده طبق وظیفه معذورین رفتار نمود، آیا حج او از منوب عنه کافی است ؟ و آیا نسبت به نحوه عذر فرقی هست یا نه ؟
جواب – محل اشکال است (1) .
1- آیه الله فاضل : در عذر طاری اشکال ندارد.
آیه الله تبریزی : در عذر طاری نیابت معذور صحیح است و حج او از منوب عنه کافی است و در اجرت با مستأجر خود تراضی کند.
آیه الله صانعی : هر چند کفایت خالی از وجه نیست .
آیه الله خامنه ای : نایبی که در وقت قبول نیابت برای حج معذور نبوده است ، لکن بعد از عقد اجاره در موقع عمل یا قبل از محرم شدن جزء معذورین شده اگر عذر او منجر به نقص بعضی از اعمال حج نشود نیابت او صحیح است مثل اینکه در ارتکاب بعضی از تروک معذور شود ولی اگر عذر منجر به نقص در اعمال حج شود بطلان اجاره در اینصورت بعید نیست و احوط مصالحه بین نایب و منوب عنه در اجرت و اعاده عمره و حج برای منوب عنه می باشد.
آیه الله صافی : اگر قبل از احرام معذور از انجام حج به نحوی که برای آن اجیر شده است گردیده مستحق اجرت نیست اگر چه در بعض صور حج او کفایت از منوب عنه می کند.
سؤال -160 کسانی که در حال اجیر شدن ، از معذورین نبوده اند و بعدا در اثناء عمل عذر عارض شده است ، آیا نیابتشان صحیح است و مستحق تمام اجرت می باشند یا نه ؟
جواب – اشکال دارد (1) .
1- آیات عظام گلپایگانی ، فاضل ، صافی ، مکارم : اشکال ندارد.
آیه الله تبریزی : در عذر طاری نیابت معذور صحیح است و حج او از منوب عنه کافی است و در اجرت با مستأجر خود تراضی کند.
آیه الله سیستانی : عذر طاری اشکال ندارد.
آیه الله صانعی : صحت نیابت خالی از وجه نیست .
سؤال 161- خدمه ای که از روی جهل به مسأله اجیر شده اند و وقوف اختیاری مشعر را درک نکرده اند فعلا تکلیفشان چیست ، و همچنین سایر معذورینی که حج ناقص از این قبیل انجام داده اند تبرعا یا با اجرت ؟
جواب – نیابت ایشان صحیح نیست (1) و کفایت از منوب عنه نمی کند، و باید پول را برگردانند (2) و خودشان با عدم عذر نسبت به درک اختیاری مشعر باید با انجام عمره مفرده (3) ، از احرام خارج شوند.
1- آیه الله مکارم : صحیح است .
آیه الله گلپایگانی : اگر عذر آنان طاری نبوده صحت حج و کفایت آن از منوب عنه محل اشکال است .
آیه الله سیستانی : اگر معذورند، هر چند از ابتدا معلوم باشد، چون درک وقوف رکنی می کنند کافی است و نیابت صحیح است ، بلکه حتی اگر غیر معذور هم به آن اکتفا کند حجش صحیح است ، ولی در صورت علم کفاره دارد.
آیه الله تبریزی : چنانچه شب در مشعر وقوف کرده اند و از روی جهل به مسأله قبل از طلوع فجر از آنجا کوچ کرده اند و در وقت دانستن مسأله امکان برگشت به مشعر و درک وقوف نبود حج آنها صحیح است ، و باید یک گوسفند کفاره بدهند و اگر در حج اجیر بوده اند در اجرت با مستأجر خود تراضی کنند و هم چنین سایر معذورینی که در اثناء عمل عذر پیدا کرده اند و از اول نمی دانسته اند اگر به وظیفه معذور عمل کنند حج نیابی آنها صحیح است ولی احتیاطا در اجرت با مستأجر خود تراضی کنند.
2- آیه الله خامنه ای : از اینجا تا آخر مسأله را متعرض نشده اند.
3- آیه الله فاضل : احتیاطا از ادنی الحل تجدید نماید و عمره مفرده انجام دهد.
سؤال 162- در مناسک آمده است که معذور نمی تواند نایب شود، معذور به چه کسی گفته می شود؟ لطفا حد آن را معین کنید، مثلا کسی که نمی تواند نماز طواف را صحیح بخواند، یا نمی تواند خودش رمی جمرات کند، و یا نمی تواند قربانی نماید، و یا نمی تواند یکی دیگر از واجبات حج را اعم از ارکان و غیر ارکان انجام دهد، معذور است یا خیر؟
جواب – هر کس نتواند اعمال اختیاری حج را انجام دهد معذور است (1) و نمی تواند نایب شود (2) ، ولی مباشرت در ذبح در حال اختیار هم لزوم ندارد، و لذا کسی که نمی تواند ذبح کند می تواند برای حج نایب شود و برای ذبح نایب بگیرد.
1- آیه الله گلپایگانی : بنابر احتیاط. (مجمع المسائل 1/443 مسأله 16) .
آیه الله بهجت : با علم و اطلاع از معذور بودن قبول نیابت خلاف احتیاط است . (پرسشهای جدید حج ، س 19) .
2- آیه الله سیستانی : اگر از انجام عمل اختیاری در حج معذور باشد، هرچند مانند قرائت نماز طواف یا تلبیه باشد، بنابر احتیاط واجب نمی تواند نایب شود، ولی اگر از انجام اعمالی که در صحت حج دخالت ندارد، مانند طواف نساء یا بیتوته یا رمی روز 11 و 12 نیابت صحیح است و همچنین اگر در وقوف در بیش از مقدار رکن معذور باشد. اگر از درک وقوف اختیاری در تمام وقتش معذور بوده باشد و به مقدار رکن وقوف نماید، بعید نیست که نیابت او جایز باشد. و اگر از بیتوته در منی معذور باشد، بنابر اظهر نیابت او جایز است . اگر از رمی در روز 11 و 12 معذور باشد و دیگری برای او رمی نماید، بعید نیست که نیابتش صحیح باشد، اما اگر معذور از رمی جمره عقبه در روز 10باشد، نیابتش صحیح نیست . (ملحقات مناسک ، س 58) .
آیه الله تبریزی : نیابت او اشکال دارد.
آیه الله مکارم : عذرهایی که در حج پیش می آید مانع صحت نیست .
سؤال 163- کسی که نماز او صحیح نیست و برای حج به نیابت آمده است ، آیا نیابت او صحیح است ؟ و مفروض این است که به عنوان نیابت محرم شده است ؟
جواب – اگر از قرائت صحیح معذور است ، نیابت و احرام او باطل است (1) ، و اگر معذور نیست صحیح است و باید قرائت خود را درست کند (2) .
1- آیه الله گلپایگانی : اگر از قرائت صحیح معذور است نیابت او محل اشکال است (لکن در باطل بودن احرام و عدم آن فتوای ایشان بدست نیامد) .
آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : نیابت او اشکال دارد.
آیه الله مکارم ، آیه الله سیستانی : بنابر احتیاط واجب .
آیه الله بهجت : با علم و اطلاع از معذور بودن قبول نیابت خلاف احتیاط است . (پرسشهای جدید حج ، ص 5، س 19) .
2- آیه الله غروی : گرچه به تلقین شخص دیگری باشد که آن بخواند و نایب هم با او بخواند.
سؤال 164- اگر مستنیب یا منوب عنه در وقت نیابت بدانند که نایب جزء معذورین است و او را نایب کنند، اولا آیا اجرت نیابت برای نایب حلال است یا نه ؟ و ثانیا آیا حج نیابتی او صحیح و از حجه الاسلام یا غیر حجه الاسلام منوب عنه کفایت
می کند یا نه ؟
جواب – با فرض اینکه معذور بوده و استیجار شده (1) استحقاق اجرت ندارد، و کفایت نمی کند.
1- آیه الله گلپایگانی : احوط استرضاء از مستأجر است یا اجرت را مسترد دارد و بنابر احتیاط کفایت نمی کند. (مناسک عربی ، ص ,50 مسأله 9) .
آیه الله خویی : اجیر می تواند اجره المثل عملش را از کسی که او را اجیر کرده بگیرد ، مگر اینکه بیشتر از اجره المسمی باشد. (المسائل الشرعیه ، ج 1، ص (310.
آیه الله مکارم : اگر نایب نمی دانسته و مستنیب می دانسته باید اجره المثل او را بپردازد.
آیه الله تبریزی : در فرض مزبور استحقاق اجرت را دارد ولی اکتفاء به عمل او مشکل است .
