نویسنده: محتشم مومنی

انسان موجودی است که از روز ازل به خطاکاری شهره آفاق شده و از آغاز خلقت و آفرینش مهر «جایز الخطا بودن» بر پیشانی اش خورده و درست از همین رو در طول عمر کوتاه و ناپایدار دنیوی اش به کرات و دفعات مرتکب معاصی و گناهان کوچک و بزرگ شده و از صراط مستقیم عبودیت و بندگی حق تعالی منحرف می شود. دل و جان خود را به زنگار گناه می آلاید و از ساحت قرب پروردگار دور می شود و درنتیجه طوق بندگی شیطان را بر گردن می نهد و به قول معروف: «بارکش غول بیابان می شود» .
ولی در این میان و در بین خیل کثیر گنهکاران بی خیال و غافل از حساب و کتاب رستاخیز، گروهی به واسطه برخورداری از وجدان بیدار و جان هوشیار، به محض ارتکاب گناه، دچار تشویش، اضطراب و پریشانی می شوند که صدالبته این ناراحتی و اندوه ارتکاب گناه خود یکی از نشانه های ایمان بوده و در احادیث اسلامی از علائم مومن شناخته شده است. از جمله در حدیث زیر که از وجود مبارک امام صادق(علیه السّلام) نقل شده به این مطلب اشاره گردیده:
«کسی که نیکوکاری اش او را شادمان و بدکاری اش او را اندوهگین کند مومن است.»(1)
خلاصه آنکه چنین انسانی که اندوه گناه او را می آزارد، خاضعانه به دنبال فرصتی می گردد تا با توبه و استغفار، زنگارهای معصیت را از آینه دل و جان خود زدوده و بار دیگر جان تیره را همچون آینه درخشان و روشن و تابنده نماید. و برای او «ماه مبارک رمضان» بهترین فرصت است. چرا که در این ماه شریف تمامی زمینه های آمرزش از سوی خداوند فراهم است و درک محضر و مجلس رمضان بالاترین و ارزشمندترین سعادت معنوی را نصیب آدمی می نماید و لذا به انسان خطاکار طالب آمرزش از قول حافظ علیه الرحمه باید گفت:
«دریاست مجلس او دریاب وقت و در یاب
هان ای زیان رسیده وقت تجارت آمد»

زمینه های مناسب آمرزش در ماه مبارک رمضان
همان طور که گفتیم در این ماه تمامی شرایط برای آمرزش و برخورداری از لطف و رحمت خداوند فراهم است و بر گنهکار فرض است که از این فرصت بی بدیل به بهترین وجهی بهره برداری کند و ما در این بخش از نوشتار خود به برخی از زمینه های مساعد آمرزش در ماه رمضان اشاره می کنیم:

الف- باز بودن درهای رحمت و بسته بودن درهای غضب الهی
رسول گرامی اسلام(ص) در خطبه شریف شعبانیه که در آستانه ماه مبارک رمضان ایراد فرموده اند خطاب به مسلمانان می فرمایند:
«ایهاالناس ان ابواب الجنان مفتحه فاسألوا ربکم ان لا یغلقها علیکم و ابواب النیران مغلقه فاسألوا ربکم ان لایفتحها علیکم…: ای مردم همانا ]در این ماه[ درهای بهشت باز است پس بخواهید از پروردگارتان که آنها را برشما نبندد و درهای آتش بسته است پس بخواهید از پروردگارتان که آنها را بر شما نگشاید…»
با عنایت به این جملات، براستی آیا زمانی بهتر از ماه مبارک رمضان برای برخورداری از نسیم رحمت الهی و آمرزش بیکران پروردگار می توان به دست آورد. موقعیتی که بهشت آغوش گشوده تا مهربانانه طالبان خویش را در آغوش کشد و از نعیم بی حد و مرز خود آنان را بهره مند سازد و از دیگر سو جهنم درهای خشم و غضب خود را بسته و همان گونه که آتش نمرودی بر ابراهیم(علیه السّلام) سرد و سلامت گردید، آتش قهر جهنم نیز بر گنهکاران پشیمان و آمرزش طلب سرد و سلامت است؟!

ب- دربند بودن شیاطین
آدمی در مسیر حرکت به سوی کمال و قرب پروردگار با موانع بسیاری مواجه است که یکی از این موانع که بواقع مانعی اساسی نیز محسوب میگردد، وجود دشمنی سرسخت و حسود بنام «شیطان» است که بنا به نقل قرآن کریم از روز نخست خلقت آدم(علیه السّلام) کمر به گمراهی اولاد آدم(علیه السلام) بسته و در جای جای این کتاب آسمانی از او بنام «عدو مبین» یاد شده و با وجود چنین دشمن عنودی براستی حرکت در صراط مستقیم بسی مشکل و طاقت فرساست مگر آنکه دست لطف الهی یاریگر آدمی گردد، که حافظ گفت:
دام سخت است مگر یار شود لطف خدای
ورنه آدم نبرد صرفه ز شیطان رجیم
و یکی از الطاف الهی در ماه مبارک رمضان بر انسان مستغفر، در غل و زنجیر بودن این خصم پلید و اعوان و انصارش میباشد که در نتیجه آدمی آزادانه و بدون برخورد با این موانع صعب و سخت میتواند به سوی خداوند رجوع کرده و آمرزش بخواهد و به صراط عبودیت بازگردد، همانگونه که در خطبه شعبانیه از قول نبی مکرم اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) می خوانیم:
«… و الشیاطین مغلوله فاسألوا ربکم ان لا یسلطها علیکم:
]و در این ماه[ شیاطین در غل و زنجیرند پس بخواهید از پروردگارتان که آنها را بر شما مسلط نگرداند»

ج- اجابت دعا
یکی از بهترین نعمتهای الهی برای ما آدمیان همین اجازه ای است که خداوند به ما داده تا با او سخن بگوئیم و نیازها و خواست های خود را از او درخواست نمائیم. خداوند عزیز در این جهت نه تنها اجازه فرموده، بلکه اصولاً امر فرموده و ترک دعا را موجب محرومیت از توجه خودش به ما اعلام داشته. همچنانکه در آخرین آیه سوره مبارکه فرقان به این مطلب تصریح شده است:
«قل ما یعبوا بکم ربی لولا دعاوکم: بگو اگر دعای شما نباشد پروردگار من به شما عنایتی نخواهد کرد.»
و آمرزش خواهی از خداوند، یکی از مهمترین حاجت های همیشگی آدمی بوده است و از آنجا که دعای روزه دار در این ماه شریف به طور قطع و یقین مورد اجابت خداوند است فلذا چه فرصتی بهتر از ماه رمضان برای برخورداری از آمرزش آنهم از طریق دعاهای مستجاب؟! و ناگفته نماند که اگرچه دعا نمودن در همه حال و اوقات ارزشمند بوده و امکان پذیر است ولی آنچه مسلم است این عمل خداپسندانه در پاره ای از اوقات از فضیلت بیشتری برخوردار بوده و به اجابت مقرون تر است که یکی از این اوقات «ماه مبارک رمضان» است که فی الواقع شریفترین اوقات و فرصت ها برای دعا کردن میباشد و رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در این خصوص می فرمایند: «و هو شهر دعیتم فیه الی ضیافه الله… و دعاؤکم فیه: و ماه رمضان ماهی است که خوانده شده اید در آن به سوی مهمانی خداوند… و دعاهای شما در آن مورد اجابت است.»(2)

د- توفیق سحرخیزی
توبه و بازگشت به سوی خداوند و طلب عفو و آمرزش امری است که در هر ساعت از شبانه روز انجام پذیر است ولی بدون شک و تردید سحرگاهان و آنگاه که چشمهای مردمان در خواب است و عالم را سکوت و سکون فرا گرفته، بهترین فرصت برای این امر عظیم است و توبه در این وقت از همه اوقات دیگر بیشتر مورد رضای پروردگار و مقبولیت آن ذات مقدس قرار دارد چرا که از هرگونه شائبه ریا و دورویی بدور است و از همین رو در قرآن کریم از «توبه کنندگان در سحرگاهان»(3) تجلیل شده و اعلام گردیده که اینان مورد لطف خداوند قرار دارند. ولی با اینهمه باید به این حقیقت اعتراف کنیم که بسیاری از ما بنا به دلائل گوناگون و بهانه های درست و نادرست در طول ایام و لیالی سال این توفیق سحرخیزی و تهجد را از کف می دهیم و باب رحمت الهی را بر خود می بندیم!! و در ارزش ماه مبارک رمضان همین بس که در این ماه عزیز برای آنانکه اهل تهجد و شب زنده داری نیستند بالاجبار فرصتی فراهم میشود تا تهجد و سحرخیزی و برخورداری از نسیم لطف و رحمت خداوند را در طول یکماه تجربه کنند و از آمرزش خداوند در این اوقات بهره مند گردند.
فلذا بر انسان گنهکار فرض است که قدر سحرهای این ماه شریف را به نیکی دانسته و فرمان الهی را که میفرماید «یا ایهاالذین امنوا توبو الی الله توبه نصوحا… ای گروهی که ایمان آوردید توبه کنید بسوی خدا توبه کردنی که نصوح باشد (تحریم.8)» گردن نهاده و با عزمی مردانه به سوی خداوند و رحمت و مغفرتش بازگشت نماید که کلید تمامی سعادت ها در همین استغفار سحرگاهان و آمرزش خواهی نیمه شب قرار دارد که حافظ علیه الرحمه فرمود:
هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ
از یمن دعای شب و ورد سحری بود
و:
مرو به خواب که حافظ به بارگاه قبول
ز ورد نیمشب و درس صبحگاه رسید
از آنچه در این نوشتار کوتاه آورده شد این مطلب به دست می آید که ماه مبارک رمضان برای کسی که در اثر غفلت و فراموشی آلوده به معاصی گردیده و طالب زدودن زنگار گناه از لوح دل و جان خویش است نیکوترین زمان است و بهترین فرصت و آنکه در اثر کثرت گناهان، مهر سیاهی و بیچارگی بر پیشانی اش خورده، چنانچه این فرصت ارزشمند را از دست دهد جز هلاکت بهره ای نخواهد داشت، که پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در خطبه شریف شعبانیهفرمود:
«فان الشقی من حرم غفران الله فی هذاالشهر العظیم: شقی و بدبخت کسی است که محروم گردد از آمرزش خداوند در این ماه بزرگ».
و در همین رابطه توجه به روایت و حکایت زیر نیز که در جلد دوم تفسیر شریف «روض الجنان و روح الجنان» تألیف دانشمند و مفسر گرانقدر شیعه در قرن ششم هجری شیخ ابوالفتوح رازی و ذیل آیأ 38 سورأ مبارکأ بقره، نقل گردیده آموزنده خواهد بود:
«و در خبر هست که: چون ابتدای اسلام بود و اول هجرت بود، رسول علیه السلام از مکه به مدینه آمده بود و مسجد بنا کرده، ستونی است که آن را حنانه خوانند. رسول علیه السلام بر آن ستون تکیه کردی و برای صحابه خطبه کردی بر پای استاده. چون مسلمانان بیشتر شدند و عدد و عدت بسیار شد، دستوری خواستند و گفتند: ما را خوش نیست که ما نشسته و تو بر پای استاده ما را خطبه می کنی. دستور باش ]اجازه ده[ ما را تا برای تو منبری سازیم تا بدان جا خطبه کنی؟ گفت: روا باشد، این منبر که امروز هست بساختند.
رسول علیه السلام آن روز از در مسجد درآمد و آهنگ منبر کرد و نزدیک ستون حنانه نرفت، منبر سه پایه بود. پا بر پایه اول نهاد و گفت: آمین، و بر دوم نهاد و سوم همچنین ]آمین می گفت[ و کس را ندیدند که دعا می کرد. چون بر منبر شد و بنشست خطبه آغاز کرد… ]اصحاب[ گفتند: یا رسول الله! چون از در درآمدی و به پایأ منبر برشدی، سه بار آمین گفتی، و کس دعایی نمیکرد؟ گفت: بلی جبریل دعا می کرد و شما نمی شنیدی. چون پا بر پایأ اول نهادم، جبریل گفت: من ادرک والدیه او واحداً منهما و لم یغفر له ابعده الله؛ هرکه مادر و پدر را دریابد و او را نیامرزند، ابعده الله، خدای او را هلاک کناد. من گفتم آمین! چون پا بر پایأ دوم نهادم گفت: هرکه ماه رمضان دریابد و او را نیامرزند، ابعده الله؛ خدای تعالی او را هلاک کناد. من گفتم آمین! چون پا بر پایأ سوم نهادم، گفت: هرکه پیش او ذکر تو کنند و نام تو برند و بر تو سلام ]صلوات[ نفرستد ابعده الله، خدای تعالی او را هلاک کناد، من گفتم: آمین!»(4)
و در یک کلام ماه مبارک رمضان ماه عبادت و آبادانی خانأ دل است که در اثر طوفان گناهان ویران شده و خرابی بهم رسانیده است، به تعبیر حافظ علیه الرحمه:
خاک وجود ما را از آب دیده تر کن
ویرانسرای دل را گاه عمارت آمد…

پی نوشت :

1- اصول کافی ج5 باب المؤمن حدیث ششم
2- خطبه شعبانیه پیامبر اکرم(ص)
3- سوره آل عمران آیه 81
4- تفسیر روض الجنان، ج2، ص53 و ص63