در پاسخ به این پرسش باید گفته شود که نهج‌البلاغه نام کتابی است که یکی از مفاخر خاندان پاک نبوی و یکی از دانشمندان علم حدیث و ادب و قهرمانی از قهرمانان عرصه دین و دانش و مذهب، به اسم محمد بن حسین مشهور به سید رضی (359 ـ 406) آن را از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان حکمت‌آمیز امام علی ـ علیه‌السلام ـ جمع آوری و تألیف کرده است.
و چنان که خود ایشان در مقدمه نهج‌البلاغه تصریح می‌کند در پاسخ به درخواست برخی از دوستانش مبنی بر این که سید رضی کتابی تألیف نماید که سخنان برگزیده امیرمؤمنان ـ علیه‌السلام ـ را در جمیع فنون و بخش‌های مختلف، از خطبه‌ها، نامه‌ها، مواعظ و آداب و… در برداشته باشد، این کتاب را تألیف نموده است.
مرحوم سید رضی می‌گوید:« من این خواسته را اجابت کردم و کار را شروع نمودم…
منظورم این بود که علاوه بر فضایل بی شمار دیگر، بزرگی قدر و شخصیت امیر مؤمنان علی ـ علیه‌السلام ـ از نظر شگفتی‌های بلاغت و نمونه‌های ارزنده فصاحت را روشن سازم لذا تصمیم گرفتم از میان خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان حکمت‌آمیز در ابتدا خطبه‌های “زیبا” و سپس نامه‌های “جالب” و بعد از آن کلمات حکمت‌آمیز حضرت را برگزینم.»
تا آنجایی که می‌گوید: «هرگز ادعا نمی‌کنم که من به همه جوانب سخنان حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ احاطه پیدا کرده‌ام به طوری که هیچ کدام از سخنان او از دستم نرفته باشد بلکه بعید نمی‌دانم که آن چه نیافته‌ام بیش از آن باشد که یافته‌ام و آن چه در اختیارم قرار گرفته کمتر است از آن چه به دستم نیامده است.»1
روشن شد که سید رضی(ره) در صدد گزینش خطبه‌ها و نامه و مواعظ حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ بوده و هر یک را که از نظر فصاحت و بلاغت پر جاذبه دیده جمع آوری کرده و به همین دلیل اسم این مجموعه گران‌بها را “نهج‌البلاغه” گذاشته و در اختیار مسلمانان و بلکه بشریت قرار داده است.
روی این جهت یک احتمال این است که خطبه حضرت امیر مؤمنان در رابطه با عید غدیر و استناد حضرت به خطبه رسول الله ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ که روز غدیر سال دهم هجری ایراد فرموده است، از نظر فصاحت و بلاغت برای مرحوم سید رضی که مولف نهج البلاغه است پر جاذبه نبوده و لذا آن را در نهج‌البلاغه نیاورده است.
ولی با توجه به آنچه که سید در مقدمه نهج‌البلاغه بیان کرده است، احتمال قوی این است که ایشان به خطبه حضرت امیر مؤمنان علی ـ علیه‌السلام ـ که آن را در روز جمعه که مقارن با عید غدیر بوده، ایراد کرده دست نیافته است و در دسترس ایشان نبوده نه این که خطبه مولای متقیان و یا سایر استنادهای حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ به خطبه رسول الله ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در روز غدیر، از نظر سید رضی معیار فصاحت و بلاغت را نداشته است؛ هر چند نمی‌توان ادعا کرد که همه سخنان و خطبه های امام علی ـ علیه‌السلام ـ از حیث فصاحت و بلاغت در یک سطح است و تفاوتی از این نظر ندارد.
همان طوری که اشاره شد حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ برای اثبات حقانیت و خلافت بلافصل خویش به طور مکرر به حدیث متواتر غدیر استناد کرده است و جریان غدیر را مطرح نموده است چه آن روزی که آن حضرت از اصحاب رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ خواست و فرمود: هر کس در غدیر بوده در مورد جریان غدیر شهادت دهد.2 و چه آن روزی که از اعضای شورا سوال کرد و فرمود: فهل فیکم احد یقول له رسول الله ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ : من کنت مولاه فهذا علی مولاه… غیری؟”3 و همه گفتند نه، و چه آن روزی که با ابوبکر احتجاج کرد و فرمود: “تو را به خداوند سوگند می‌دهم که بگویی آیا مطابق حدیث و کلام رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در روز غدیر من مولای تو و هر مسلمانی هستم یا تو؟” ابوبکر گفت بلکه تو.4 و چه آن روزی که در ایام خلافتش عید غدیر و جمعه در یک روز افتاده بود و حضرت در آن روز خطبه ای خواند و در بخشی از آن فرمود: “ای جماعت مؤمنان! خدای عزوجل در این روز برای شما دو عید فراهم کرد… بدانید که اعتقاد به توحید پذیرفته نیست، مگر با اعتراف به نبوت محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و هیچ اعتقادی و عملی قبول نیست مگر با قبول ولایت آن کسی که خداوند او را سرپرست قرار داده است؛ و آیین طاعت خدا در مورد کسی به نتیجه نخواهد رسید مگر این که چنگ زنید به حبل الله و آنانی که اهل‌بیت رسول خدایند، یعنی کسانی که در روز دوح5 (غدیر) درباره آنان خدا آیه فرستاد و اراده خویش را در حق بندگان خاص خود اظهار داشت و به پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود تا ابلاغ کند و گمراهان و منافقان را به حساب نیاورد و خود ضمانت کرد که او را از (شر) ایشان نگاه دارد”.
تا آنجایی که می‌فرماید:« این گونه خدا دین خویش را کامل کرد و چشم پیامبر و مؤمنان و تابعان او را روشن ساخت و این همان (واقعه غدیر) بود که برخی از شما خود شاهد آن بودید و به برخی دیگر از شما خبر آن رسید… .
امروز روز عهد و پیمان، روز کامل شدن دین، روز نص (تصریح) بر شخص است یعنی آنان که ویژه رهبری هستند.»6
نتیجه این‌که: استناد به جریان غدیر به طور مکرر در کلمات معصومین و از جمله امیر مؤمنان ـ علیه‌السلام ـ آمده است و نیامدن آن در نهج‌البلاغه که سید رضی(ره) آن را جمع آوری کرده است، به آن جهت است که نهج‌البلاغه مشتمل بر بخش خاصی از سخنان امام علی ـ علیه‌السلام ـ می‌باشد نه همه آن.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ علامه امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج1، ص181 تا 211.
2ـ انصاری، عذرا، پیام غدیر، (غدیر در روایات.)

پی‌نوشت‌ها:
1. مقدمه نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، انتشارات مشرقین، چاپ چهارم، 1379ش، ص27.
2. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، بی تا، مرتضی، ج1، ص74.
3. نقدی. شیخ جعفر، الانوار العلویه و الاسرار المرتضویه، نجف، حیدریه، طبع دوم، 1381ش، ص326.
4. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، ج1، ص117؛ مرتضی، بی تا و شیخ صدوق، الخصال، ج2، ص550.
5.یکی از اسماء عید غدیر به معنی درخت پربرگ و سرسبز
6. خراسانی، علم الهدی، نهج الخطابه، کتابخانه، صدر، بی تا، ج2، ص262؛ مسند الامام الرضا (ع)، ج2، ص23.
7. محمد بن حسن، حسینی، المواعظ العددیه، قم، الهادی، چاپ هشتم، 1424ق، ص630.