امام حسن بن علی عسکری – علیه السلام- یازدهمین امام شیعیان است. بنا به روایت مورخان، آن حضرت در ربیع الثانی، روز دهم[1] یا هشتم[2] یا چهارم[3] ، سال 232 (و به نقل خطیب[4] سال 231) چشم به جهان گشود و 28 سال زندگی کرد.[5] ابن خلّکان تولد ایشان را روز پنجشنبه یکی از ماههای سال 231 دانسته و قول دیگری را نیز که ششم ربیع الآخر سال 232 می‌باشد، نقل کرده است.[6] مسعودی سن آن حضرت را به هنگام شهادت 29 سال دانسته است.[7] بنابراین او باید تولد آن حضرت در سال 231 را معتبر بداند. نیز مورد اتفاق مورخان است که رحلت امام عسکری – علیه السلام – در هشتم ربیع الاول از سال 260 اتفاق افتاده است؛[8] گرچه برخی جمادی الاولی آن سال نیز به عنوان قولی دیگر نقل کرده‌اند.[9] از آنجا که رحلت امام هادی – علیه السلام – در سال 254 رخ داده، طبعا دوران امامت حضرت عسکری – علیه السلام – طبق روایت شیخ مفید، شش سال[10] و بر اساس گفته سعد بن عبدالله پنج سال و هشت ماه بوده است.[11] درباره نام مادر آن حضرت که «ام ولد» بوده، گزارشهای مختلفی وجود دارد. در برخی از مصادر، نام آن بانو، «حدیث» یا «حدیثه» آمده و برخی دیگر نامش را «سوسن»[12]و «عسفان»[13] یاد کرده‌اند. صاحب «عیون المعجزات» نام صحیح او را «سلیل» دانسته و با عبارت «کانت من العارفات الصالحات» وی را ستوده است.[14] القاب خود آن بزرگوار را «الصّامت»، «الهادی»، «الرفیق»، «الزّکی» و «النّقی» ذکر کرده‌اند؛ برخی از مورخان لقب «الخالص» را هم بر القاب آن حضرت افزوده‌اند. «ابن الرضا» عنوانی است که امام جواد و امام عسکری – علیهم السلام- هر دو به آن شهرت یافته‌اند.[15] چنان که امام هادی – علیه السلام – و امام عسکری – علیه السلام – به لقب عسکریین معروف شده‌اند. گفتنی است که عسکر عنوان نامشهوری برای سامرا بوده است. نقش انگشتری امام عسگری – علیه السلام – به دو صورت «سبحان من له مقالید السموات والارض»[16] و «ان الله شهید» ذکر شده است.[17] احمد بن عبیدالله بن خاقان مشخصات ظاهری آن بزرگوار را چنین وصف کرده است: داری چشمانی سیاه، قامتی نیکو، صورتی زیبا و بدنی موزون.[18]

---

[1] . مسار الشیعه، ص 30.
[2] . اعلام الوری، ص 367.
[3] . مصباح کفعمی، ص 530.
[4] . تاریخ بغداد، ج 12، ص 57.
[5] . کافی،‌ج 1، ص 503.
[6] . وفیات الاعیان، ج 2، ص 94؛ الائمه الاثنی عشر، ابن طولون، ص 113.
[7] . مروج الذهب، ص 4، ص 112.
[8] . الارشاد، ص 335؛ المقالات و الفرق، ص 102؛ نورالابصار، ص 168؛ الکافی، ج 1، ص 503، نک: تواریخ النبی والآل، ص 75.
[9] . وفیات الاعیان، ج 2، ص 94.
[10] . الارشاد، ص 335.
[11] . المقالات والفرق، ص 102.
[12] . کافی، ج 1، ص 503؛ کمال الدین، ج 2، ص 249؛ فصول المهمه، ص 284؛ کشف الغمه، ج 2، ص 402؛ نورالابصار، ص 166.
[13] . فرق الشیعه، ص 105.
[14] . بحارالانوار، ج 50، ص 238.
[15] . مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 421؛ بحارالانوار، ج 50، ص 236؛ نورالابصار، ص 166.
[16] . نورالابصار، ص 166.
[17] . بحار الانوار، ج 50، ص 238.
[18] . کمال الدین، ج 1، ص 40.
رسول جعفریان ـ حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص 535