این که در روایت آمده: «هر کس قرآن تلاوت کند و به آن عمل ننماید قرآن او را لعنت می کند.» بدان معنا نیست که تلاوت قرآن کریم بدون عمل به آن معصیت است، بلکه طبق روایات و آیات قرآن کریم، خواندن قرآن کریم حتّی بدون توجّه به معنای آن، ثواب و پاداش دارد. برای فراگیری درس زندگی از قرآن کریم و پیمودن مسیر سعادت‌مندی و تعالی، باید ضمن تلاوت، در آن تدبّر و اندیشه نمود تا بتوان به مفاهیم و معانی بلند آن عمل نمود.
قرآن کریم، اقیانوسی بی‌کران از معارف الهی و دین است، دقّت در این معانی و انس با آن، زمینه ی عمل به آن را نیز فراهم می‌نماید.
هر مرد و زن مسلمان، باید قرآن کریم را تلاوت کند و در آن تدبّر نماید و خود را با آن همدم و هم نوا سازد و رابطه ی تنگاتنگی با آن داشته باشد و به بهانه ی عمل نکردن به آن، خود را از انس با آن محروم نسازد، زیرا قرآن کریم کتاب انسان سازی است، سخن خدا و جامع تمام برنامه‌ها و رموز تکامل و تعالی است، عمل به آن موجب پیروزی و رستگاری در دنیا و آخرت می‌شود.
قرآن کریم، در آیات مختلف اهمیبت تدبّر در قرآن کریم را ذکر نموده است و می‌فرماید:
1. « أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا[1] ؛ آیا در قرآن، تدبّر نمی‌کنند یا بر دلهایشان قفل ها زده شده است؟»
2. « کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُولُو الألْبَابِ[2] ؛ کتابی است فرخنده که آن را سوی تو فرستادیم، تا در آیاتش تدبّر کنند و خردمندان پند گیرند.»
3. « أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کَانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافًا کَثِیرًا[3] ؛ آیا در قرآن تدبّر نمی‌کنند؟ اگر از نزد غیر خدا بود، هر آینه در آن اختلاف بسیاری می‌یافتند.»
در منابع روایی نیز در زمینه ی اهمیّت تدبّر در قرآن کریم روایات زیادی وارد شده است:
1. امیرالمؤمنین علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: «بدانید که در قرآن کریم خواندنی که با تدبّر همراه نباشد، خیری نیست، بدانید که در عبادتی که با فهم و اندیشه توأم نباشد، خیری نیست.»
2. در روایت دیگر نیز می فرمایند: « در آیات قرآن تدبّر کنید و از آن عبرت آموزید، زیرا قرآن، رساترین پندها و عبرت ها است.»[4]
هر کس با قرآن کریم انس پیدا کند، می‌تواند آیات آن را راهنما و راهبر خود قرار دهد و علاقه و محبّت بلکه عشق به قرآن داشته باشد.
برای آن که مسلمان، به توفیق رفاقت با قرآن کریم دست یابد، باید نسبت به آیات قرآن کریم، شناخت پیدا کرده و در آن تدبّر کند، بر معارف آن دست یابد و سپس با عشق، با آن ارتباط فکری و عملی برقرار نماید.
حضرت علی ـ علیه السلام ـ درباره ی پرهیزکاران و اهمّت خواندن قرآن کریم می‌فرماید: «آن ها شب هنگام، بر پا ایستاده، قرآن کریم را شمرده و با تدبّر تلاوت می‌کنند، جان خود را با قرآن کریم محزون می‌سازند و داروی درد خود را از آن می‌گیرند. هر گاه به آیه‌ای که در آن تشویق است می‌رسند، با علاقه ی فراوان به آن روی می‌آورند و چشم جانشان، با شوق بسیار در آن خیره می‌شود و آن را پیشوای خود می‌سازند و هر گاه به آیه‌ای که در آن بیم و انذار است می‌رسند، گوش‌های دلشان را برای شنیدن باز کرده، گمان می‌کنند که صدای ناله ی آتش سوزان دوزخ، و به هم خوردن زبانه‌هایش در گوش جانشان طنین انداز است.»[5]
حضرت رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در اهمیّت تلاوت قرآن کریم و بهره بردن از آیات آن در رفتار می‌فرماید: « علیکم بالقرآن فانه الشفاء النافع و الدواء المبارک و عصمه لمن تمسک به و نجاه لمن تبعه لا یعوّج فیقوّم و لایزیغ فیستعتب لا ینقضی عجائبه و لا یخلق علی کثره امرد … ؛ بر شما باد که به قرآن روی آورید، زیرا قرآن شفابخشی سودمند و دوایی نجات بخش است. هر کس به قرآن تمسّک جوید، مصون می‌ماند و هر کس از آن پیروی نماید، نجات می‌یابد، هرگز از مسیر حق منحرف نمی‌شود تا نیازمند به اصلاح باشد و هرگز گمراه نمی‌کند تا در خور عتاب باشد، شگفتی‌های قرآن، پایان پذیر نیست و با گفتگوی فراوان در مورد آن، فرسوده نمی‌شود.»[6]
در روایت دیگر دراین باره می‌فرماید: « قرآن چراغی آشکار و ریسمانی محکم است که در رتبه و مقام بالا قرار دارد. قرآن برترین شفابخش و بالاترین فضیلت و سعادت است، هر کس از نور او بهره برد، خدا او را هدایت نماید و هر کس امور خویش را به او پیوند دهد، خداوند او را مصون دارد و هر کس به قرآن، تمسّک می جوید، خداوند او را نجات دهد… .»[7]
هم چنین روایات دیگری در اهمیّت تلاوت قرآن کریم و انس با آن وارد شده است که به بعضی از آن ها اشاره می شود:
رسول رحمت می فرماید: قرآن کریم در قیامت، اوّلین مهمان خدای سبحان است.
باز می فرماید: قرآن کریم، برترین موجود خدا و اهانت به آن، شکستن حریم خدا است.
هم چنین فرمود: قرآن، کتاب نجات بخش و تأمین کننده ی زندگی سعادتمندانه است.
در جایی دیگر فرمود: قرآن کریم، قائد و پیشوای بهشتیان و بیزاری جو از دوزخیان است. کسانی که قرآن را پشت سر اندازند، به سمت آتش می‌رانند.
امام سجاد(ع) فرمود: قرآن، عامل صعود بهشتیان در درجات بهشت است.
امام موسی کاظم می فرماید: درجات بهشت، به عدد آیات قرآن است.
رسول رحمت در جایی دیگر فرمود: تلاوت قرآن، عامل بلند آوازگی در آسمان و نورانیّت در زمین است.
امام علی (ع) می فرماید: قرآن، مایه ی خرّمی و بهار دلها ست.
باز می فرماید: قرآن، دریای بی‌کران معرفت است.
بدون شک، پیام اصلی روایات این است که فرد مسلمان، به دور از همه ی وسوسه‌ها و برای بهره بردن از آیات قرآن کریم، در درجه ی اوّل باید به تلاوت و انس با قرآن اهتمام ورزد و در تلاوت آن قصدش این باشد که با نورانیّت آیات آن، در این مکتب انسان سازی، ساخته شود. ذکر کردن این روایات برای این بود که انگیزه بیشتری جهت تفکّر در قرآن ایجاد شود و هیچ کدام دلیلی بر بی اهمیّت بودن تلاوت قرآن کریم بدون تدبّر و عمل نیست، بلکه قرائت قرآن کریم حتّی بدون فهم معنای الفاظ آن نیز مفید است و روایتی که می‌فرماید: «ربّ تالی القرآن و القرآن یلعنه»؛ مصداق آن در جایی است که فرد قرآن خوان، از اوّل تلاوت آیات، قصدش بهره بردن از آیات نباشد، بلکه انگیزه ی خواندن آیات در نزد او، غیر از انگیزه هدایت و بهره بردن از آیات آن باشد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تفسیر تسنیم، آیت الله جوادی آملی، ج 1، ص 241 ـ 253.
2. اعجاز قرآن، سید رضا مؤدب، ص 29.
پی نوشت ها:
[1] محمّد: 47/24.
[2] ص: 38/29.
[3] نساء: 4/82.
[4] . محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ترجمه حمیدرضا شیخی، دار الحدیث، ج10، ص 4829.
[5] . نهج البلاغه، خطبه 192.
[6] . بحار الانوار، ج 89، ص 182.
[7] . همان، ص 31.
