خداوند متعال در آیه 57 سوره احزاب می فرماید: « إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَالآخِرَهِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُهِینًا »؛ آنها که خدا و پیامبرشان را آزار می دهند، خداوند آنان را از رحمت خود در دنیا و آخرت دور ساخته، و برای آنها عذاب خوارکننده ای آماده کرده است.
آزار خدا و پیامبر در آیه شریفه _ صلّی الله علیه و آله _ با صیغه مضارع که نشان گر استمرا می باشد آمده است. (یؤذون الله و رسوله)؛ آزار پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _ از آن جهت که ایشان هم بشر است و از عوامل خارجی متأثر می شود و مثلاً از انکار نبوتش، از گناه مردم و از تهمت ها و آزارهای جسمی و روحی که مردم بی خرد بر ایشان روا می داشتند کاملاً امری طبیعی است و اما آزرده شدن خداوند متعال سؤال برانگیز است. چرا که خدا تا از عوامل خارجی منفعل و متأثر شود و همانند بشر از امری خوشحال یا اینکه اذیت شود. به همین جهت مفسران در معنی عبارت «یؤذن الله …» اقوال و احتمالاتی ذکر کرده اند که می توان آنها را به شرح زیر جمع بندی کرد:
1. بعضی احتمال داده اند مراد از «یؤذون الله» آزار اولیاء خداست[1] و در واقع کلمه اولیاء مضاف محذوف است و حذف مضاف و نسبت دادن آزار به خود خدا برای تعظیم (بزرگ داشت) اولیاء الله می باشد.
2. احتمال دیگری که ذکر شده است این است که مراد، آزار رسول خدا _صلّی الله علیه و آله _ می باشد و به جهت تعظیم و بزرگ داشت پیامبر، اذیت شدن را خدا به خود نسبت داده است و اذیت آن حضرت را همانند اذیت خودش قرار داده است.[2] و از ظاهر فرمایش علامه طباطبائی (ره) چنین استفاده می شود که این احتمال را پذیرفته اند.[3] 3. برخی نیز احتمال داده اند که مراد از «یؤذون الله» عبارت است از کفر، شرک، ترک دین، مخالف با اوامر و نواهی و توهین به مقدسات.[4] 4. بعضی احتمال داده اند که مراد نسبت های ناروا دادن به خداست.[5] مانند اینکه یهودیان می گفتند «عزیر بن الله»[6]؛ عزیر پسر خدا است. و نیز مسیحیان می گفتند: «المسیح بن الله»[7]؛ مسیح (عیسی) پسر خدا است و … .
5. در بعضی از تفاسیر نیز مقصود از «یؤذون الله و رسوله» انجام آنچه که در نزد خدا و رسول خدا _ صلّی الله علیه و آله _ ناپسند است، دانسته اند. مانند: کفر، انواع گناهان و انکار نبوت و شریعت و … .[8] به نظر می رسد این احتمال از همه احتمالات ذکر شده جامع تر است و همه آنها را در بر دارد.
نکته ای که تذکر آن لازم است این است که بر فرض اینکه مراد از «یؤذون الله» اذیت کردن پیامبر یا اولیاء الله نباشد، بلکه مراد اذیت خود خدا باشد قطعاً منظور این نیست که خدا هم مانند سایر موجودات (بشر و …) اذیت و رنجیده شود بلکه این تعبیر موافق با تعابیر عرفی ما انسان هاست یعنی چون ما انسان ها مخالفت کردن با کسی و انجام کاری بر خلاف اراده او را اذیت آن شخص می دانیم، خداوند متعال نیز طبق عرف بشری با ما سخن گفته و فرموده است: «الذین یؤذون الله …»[9] و به تعبیر دیگر مراد از اذیت خدا انجام کاری است که اگر در مورد غیر خدا انجام گیرد موجب آزار و اذیت او گردد.[10]

تذکر:
از آنجایی که احتمالات ذکر شده با استمرار همراه بوده است با صیغه مضارع «یؤذون» آمده است.

نتیجه بحث:
مراد از «یؤذون الله» هریک از احتمالات فوق می باشد نقصی برای خداوند متعال نیست چرا که مقصود این نیست که خدا هم مانند افراد بشر تحت تأثیر عوامل خارجی آزرده خاطر یا … شود.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تفسیر نمونه، آیت الله ناصر مکارم و دیگران، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج 17.
2. تفسیر راهنما، اکبر هاشمی رفسنجانی و دیگران، بوستان کتاب، ج 14.
3. طباطبایی، علامه محمد حسین، تفسیر المیزان، ج2، ص 207 و ج16، ص 332.

پی نوشت ها:
[1] . ر.ک: شیخ طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، 1409، ج 8، ص 360؛ و محمدبن احمد، انصاری قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، داراحیاء الثراث العربی، 1405، ج 14، ص 238.
[2] . ر.ک: طباطبائی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، چاپ پنجم، 1371 ش، ج 16، ص 338؛ و ر.ک: فضل بن حسن طبرسی،
مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه، بی تا، ج 7-8، ص 579، ر.ک: محمود بن محمد، زمخشری ، الکشاف، بیروت، دارالکتاب العربی، 1406 ق، ج 3، ص 559.
[3] . ر.ک: المیزان، همان.
[4] . سید عبدالحسین طیب، الطیب البیان، تهران، انتشارات اسلام، چاپ سوم، 1366 ش، ج 10، ص 524.
[5] . ر.ک: الجامع لاحکام القرآن، همان، ص 237؛ و الکشاف، همان؛ و ر.ک: حسین بن احمد، شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنا عشری، تهران، میقات، چاپ اول،1364ش، ج 10، ص 483.
[6] . توبه/ 30.
[7] . توبه/ 30.
[8] . ر.ک: کاشانی، ملا فتح الله، منهج الصادقین، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ دوم، 1344 ش، ج 7، ص 365.
[9] . مجمع البیان، همان.
[10] . ابوالفتوح رازی، روض الجنان، مشهد، آستان قدس رضوی، 1374- 1376، ج 16، ص 11.