در قرآن، نماز عامل مهمی در جهت دوری از زشتی‌ها و نارواها عنوان شده است :«إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ» در نتیجه باید گفت قلب تپنده مسجد، نماز است و احیای بنیان‌های اخلاق فرد و جامعه به احیای حضور در مساجد بستگی دارد.

مسجد پایگاه عبادت خداوند متعال و پایگاه تعلیم و تعلم معارف اسلامی است. محل طهارت ظاهری و باطنی و مکان فرود آمدن رحمت و مغفرت آسمانی است. (مستدرک الوسایل، ج3، ص363) در برخی از روایات از مساجد با تعبیری لطیف به عنوان بازار آخرت یاد شده یعنی همان‌ گونه که بازار دنیا محل خرید و فروش و مبادله کالا و متاع‌های دنیوی است، مسجد نیز محل کسب امور معنوی و اسبابی است که در سرای آخرت دارای کاربرد و تأثیر می‌باشد. در حدیثی از رسول اکرم(ص) آمده: «المساجد سوق من السواق الاخره قراها المغفره و تحفتها الجنه؛ مساجد بازاری از بازارهای آخرت است از کسانی که به آن وارد می‌شوند با مغفرت پذیرایی می‌شود و هدیه آنان بهشت است.»( مستدرک الوسائل ، ج ۱، ص ۲۲۶) همچنین ایشان می‌فرمایند: «المسجد بیت کل تقى ؛مسجد خانه هر پرهیزگارى است.» (شهاب الاخبار، ص ۲۳) هم ایشان درروایتی خطاب به امیرلمؤمنین(ع) گام برداشتن به سوى مسجد را از مواردی بر می‌شمارند که موجب نورانیت دل آدمی می‌گردد. (المواعظ العددیه، ص ۲۵۸) از این احادیث و دیگر متون دینی مرتبط، نقش مسجد در تقویت بنیان‌های اخلاقی روشن می‌گردد.

امام صادق(ع) درخصوص آثار اخلاقی حضور در مساجد می‌فرمایند: «علیکم باتیان المساجد فانها بیوت الله فى الارض من اتاه مطهرا طهره الله من ذنوبه و کتب من زواره: بر حضور در مساجد مواظبت کنید! چرا که مساجد، خانه‌هاى خداوند در زمین است. کسى که با حالت طهارت وارد مسجد شود، خداوند او را از گناهانش تطهیر مى‌نماید و نام وى را در زمره زایرین خویش می‌نویسد. (وسائل الشیعه، ج 1، ص۲۶۷)

اثرات مثبت حضور در مساجد به این دلیل است که اطمینان و آسایش حاصل از حضور در مسجد، توانایی انجام صحیح، وظایف و تکالیف شرعی دیگر را نیز به دست خواهد داد. مسجد فضایی را به وجود می‌آورد که که روح تعبّد و انگیزه‌ها ی استوار بندگی خداوند متعال در چنین فضای آکنده از رحمت الهی در کالبد اهل آن دمیده می‌شود و دل و جان حاضران  با رایحه خوش معنویت جلا می‌یابد.

مسجد قوانین نوشته ندارد، اما ضوابطی نانوشته، اما مقبول نزد اهل آن وجود دارد که تعالی‌بخش روح انسان‌هاست.  آداب و مقررات مسجد برای همه یکسان است و کسی امتیازی بر دیگران ندارد و همه باید آداب مسجد را رعایت کنند. در نماز جماعت همه به یک شکل و در یک قالب کلی نماز می‌گذارند و کسی نمی‌تواند با تکبر و غرور خود را از دیگران برتر بداند و خارج از این چارچوب رفتار کند.   مساجد که محل ظهور ارزش‌های والای اخلاص، توحید، تسلیم و عبادت هستند، بر خلاف معابد و کلیساها از توانمندی‌های ویژه و گسترده‌ای برخوردارند. این اماکن مقدس به عنوان خانه خدا و محل عروج مومن، جایگاه بروز و ظهور وحدت و مساوات هستند. به نحوی که همه افراد از هر نژاد و رنگی و با هر سن و شغلی و با هر موقعیت و سرمایه‌ای، برادرانه و بدون هیچ تشریفاتی در کنار یکدیگر و در قالب صف‌های منظم به عبادت مشغول می‌شوند؛ با هم قیام و قعود و رکوع و سجود می‌کنند؛ با هم رکوع کرده و قنوت می‌خوانند و به هیچ روی از یکدیگر پیشی نمی‌گیرند. این نظم و هماهنگی بی نظیر در یک زمان و مکان مشخص و با الفاظ و حرکات یکسان و با اقتدا به امامی پرهیزگار، سبب ایجاد روح نظم و وحدت و یگانگی، برابری و برادری و در نهایت دمیده شدن روح ایمان و پرورش تقوا در ابعاد فردی، اجتماعی، سیاسی و… در جان‌ها می‌شود.

دو واژه مسجد و نماز نماد همیشگی در ذهن هر آشنا به دین اسلام‌اند. همه می‌دانند که پایگاه نماز، مسجد است. نماز دارای آثار فراوان تربیتی است و به عنوان “بنیان اسلام”؛ امام باقر(ع): «بنی  الاسلام علی خمس: الصلوه و… » (الکافی، ج: 2 ص: 19)، “ستون دین”: پیامبر(ص): «الصلوه عماد دینکم» (میزان الحکمه، ج 5، ص 370)، “نورمومن”: پیامبر(ص): «الصلوه نور المؤمن» (نهج‌الفصاحه، ص 396) و نشانه ایمان پیامبر(ص): «علم الایمان الصلوه» (شهاب الاخبار، ص 59) و دیگر عناوین والا مطرح گردیده است. اولین چیزی است که روز قیامت از آن سؤال می‌شود که اگر قبول شود مابقی اعمال نیز قبول است و اگر پذیرفته  نشود مابقی اعمال نیز پذیرفته نمی‌شود: «امام علی(ع): إن قبلت قبلت ما سواها و إن ردَّت ردت ما سواها» (وسائل‏الشیعه، ج4 ص27). در قرآن عامل مهمی در جهت دوری از زشتی‌ها و نارواها عنوان شده است :«إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ» (عنکبوت/45) در نتیجه باید گفت قلب تپنده مسجد، نماز است و احیای بنیان‌های اخلاق فرد و جامعه به احیای حضور در مساجد بستگی دارد.

در کنار اقامه نماز، سخنرانی‌های دینی و اجرای برنامه و کلاس‌های مذهبی، طراوت اخلاقی انسان‌ها را صیانت می‌کنند و گرد‌و‌غبار غفلت و فراموشی را از چهره مؤمنان می‌زدایند. این همه از برکات مساجد است. در احادیث، براى کسانى که به مسجد رفت و آمد مى‏کنند، بهره‏هاى فراوان ذکر شده است، ازجمله: پیدا کردن دوست و برادر دینى: «امام علی(ع): اَخٌ یَسْتَفیدُهُ فِی اللّه‏ِ: دوستی است که از او در مسیر خدا استفاده می‏کند.» (وسائل الشیعه، ج5 ص193)، آگاهى‏هاى مفید، ارشاد و دورى از گناه، برخوردارى از نعمت و رحمت الهى: «علما مستطرفا او آیه محکمه او یسمع کلمه تدل علی هدی او رحمه منتظره او کلمه ترده عن ردی، او یترک ذنبا خشیه او حیاء.»(همان) این بهره‌ها به تدریج مراتب اخلاقی نمازگزار را ترقی می‌دهد و درجات اسلام او را افزون‌تر می‌کند.

مهم‌ترین محور بیانات مقام معظم رهبری دردیدار با جوانان استان خراسان شمالی (در تاریخ 23/7/1391) تأکید بر رونق مساجد و تعیین امام جماعت شایسته برای مساجد است. ایشان در این دیدار بیش از 16 سؤال را مطرح کردند که بسیاری از آنها جنبه اخلاقی داشتند، به عنوان مثال ایشان دلایل قانون‌گریزی، بی‌اعتمادی، تخلفات و رباخواری را در جامعه مطرح کردند که اگر همه آنها ریشه‌یابی شود در ضعف ایمان است و پایگاه تقویت ایمان‌ نیز مساجد هستند، از این جهت، معظم‌له تأکید فراوانی بر احیای مساجد داشتند. امیدواریم با همگانی شدن فرهنگ حضور در مساجد و اقامه نماز جماعت، پایه‌های اخلاقی آحاد جامعه اسلامی استوارتر گردد.*

*نویسنده: مرتضی عزیزی