یکی از مباحثی که در زمینه معاد و قیامت مطرح است، جایگاه انسانها در بهشت و جهنم می‌باشد. در روایات و آیات تا حدود زیادی به این مسئله اشاره شده است. منتها در آنها، گاه به «ابواب» و گاه به «طبقات» تعبیر شده است. پرسشی که مطرح است این است که آیا مراد از درها همان طبقه‌ها هستند، یا این دو با هم متفاوتند؟
علامه طباطبایی این پرسش را در ذیل آیه 44 سوره حجر مطرح کرده و این گونه پاسخ داده است: از آیات و روایات متعدد استفاده می‌شود که مراد از ابواب، همان طبقه‌ها و درکات مختلفی است که از نظر نوع پاداش و عذاب با هم تفاوت دارند. ایشان فرمایش خود را به روایاتی از جمله روایت ذیل مستند می‌کنند:
در روایتی آمده است حضرت علی ـ علیه السّلام ـ به گروهی فرمود: هیچ می‌دانید درهای جهنم چگونه است؟ (آن گروه گفتند): لابد مثل همین درهای دنیا است، حضرت فرمودند: نه و لکن این طور است، آن گاه دست خودرا روی دست گذاشتند (که اشاره به طبقات آن است).[1]
تعداد درها یا طبقه‌های بهشت و جهنم
از آیات و روایات استفاده می‌شود که هر کدام از بهشت و جهنم در های متعددی دارند. جالب این است که در قرآن به صراحت آمده است[2] که «جهنم» هفت در (طبقه) دارد و بر اساس روایات متعددی بهشت «هشت» در دارد. این تفاوت ممکن است اشاره به این مطلب داشته باشد که هر چند درهای ورود به بدبختی و عذاب فراوان باشد، ولی با این حال درهای رسیدن به سعادت و خوشبختی از آن افزون‌تر است[3] و همیشه رحمت خداوند بیشتر از غضب او می‌باشد: «یا من سبقت رحمته غضبه».
مقام‌های بهشتیان
از نکته‌های پیشین و از تعبیرهای مختلف قرآن مجید به خوبی استفاده می‌شود که باغهای بهشتی که بهشتیان در آن ساکن هستند، متعدد و گوناگون است و با توجه به روایاتی که در تفسیر آیات مربوط به این باغها آمده، معلوم می‌شود که تنوع باغها، مربوط به مراتب و درجه‌ها و مقام‌های بهشتیان است که هر گروهی از آنان بر اساس شایستگی در این باغهای بهشتی که هر یک از دیگری برتر و والاتر است جایگزین می‌شوند.
برای نمونه به بررسی یکی از این آیات می‌پردازیم:
«اِنّ الذین ءامنوا و عملو الصالحات کانت لهم جنّات الفردوس نزلا؛[4] همانا کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، باغهای فردوس نیز منزل گاهشان است.»
از احادیث استفاده می‌شود که فردوس بخشی از بهشت و برترین و بالاترین جایگاه آن است که در این بخش پیامبر اکرم، امامان و برخی پیروان راستین آنان مانند ابوذر و سلمان و… ساکن هستند.
در روایتی از پیامبر اکرم آمده است: «هنگامی که از خداوند متعال تقاضا می‌کنید، فردوس را تقاضا کنید که وسط بهشت، و قسمت اعلی و برتر آن است و بر فراز آن عرش خدا است و از فردوس نهرهای بهشتی سرچشمه می‌گیرد.»[5]
در حدیث دیگری از حضرت علی ـ علیه السّلام ـ چنین می‌خوانیم: «برای هر چیزی محل اعلایی است و محل اعلای بهشت فردوس است و آن برای محمد و آل محمد است.»[6]
از مجموع آنچه در بالا آمد به خوبی می‌توان نتیجه گرفت که بهشت دارای مقامها و درجه‌های متفاوتی است و می‌توان هر کدام از این مراتب را بهشتی دانست و بدون شک تفاوت مقام‌های اولیای خدا ایجاب می‌کند که درجه‌های آنان در بهشت متفاوت باشد، بهشت مقربین با اصحاب الیمین متفاوت است و بهشت کسانی که در قله‌های ایمان، معرفت و اعمال صالح قرار دارند با کسانی که در مراتب پایین‌ترند فرق دارد.[7]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی، دار الکتب الاسلامیه، ج 11، ص 77.
2. سیری در جهان پس از مرگ، حبیب الله طاهری، انتشارات جامعه مدرسین.
3. معاد در قرآن، ج5، آیت الله جوادی آملی.
پی نوشت ها:
[1] . طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، نشر جامعه مدرسین، ج 12، ص 170 و 176.
[2] . حجر/ 44.
[3]. ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، نشر دارالکتب الاسلامیه، چاپ نهم، ج11، ص 77 ـ 78.
[4] . کهف/ 107.
[5] . مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، ج 6، ص 351، به نقل از روح المعانی، ج 16، ص 47.
[6] . مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، موسسه الوفاء، ج 24، ص 269.
[7] . ر.ک: پیام قرآن، پیشین، ص 345 ـ 356.
