می‌خواهید یک جلسه‌ی مطالعه را شروع کنید، اما دست و دل‌تان به کار نمی‌رود و شرایط برای آغاز درس خواندن جور نمی‌شود. مطالعه را شروع کرده‌اید، اما بعد از گذشت زمانی، متوجه می‌شوید که اصلا در باغ نیستید و افکارتان در عالم دیگری سیر می‌کند!
به هنگام درس خواندن، سوژه‌های عجیبی از فوتبال گرفته تا خاطرات گذشته و نقشه‌های آینده، از گوشه و کنار ذهن بیرون آمده و شما را با خود همراه می‌کنند.در این شرایط، چه باید بکنید؟ چه موانعی برای تمرکز حواس وجود دارند؟ چگونه باید با افکار مزاحم مواجه شوید؟
موانع تمرکز
عوامل متعددی می‌توانند مانع تمرکز حواس باشند. اگر شرایط مکان مطالعه مناسب نباشد، اگر زمان مناسبی را برای مطالعه انتخاب نکرده‌باشید، و اگرمطالعه را با هدفمندی و هوشیاری شروع نکنید، به طور حتم تمرکز لازم ایجاد نخواهدشد.اهداف و انگیزه‌های شما هم نقش به سزایی در تمرکز حواس دارند. داشتن انگیزه‌ی قوی و محکم می‌تواند به شما کمک کند تا بر تمام مسایل حاشیه‌ای غلبه کرده و با حوصله و دقت مطالعه کنید. اضطراب ناشی از حجم کار و ترس از قبول نشدن در امتحانات یا کنکور نیز،می‌تواند عاملی برای کاهش تمرکز باشد. عدم علاقه‌ی واقعی به درس و یادگیری هم عاملی بسیار مهم در این زمینه است. شاید مهم‌تر از همه‌ی این عوامل، نقش و تأثیر افکار مزاحم و حاشیه‌ای است. در هر حال نکته‌ی مهم این است که بتوانید موانع تمرکز حواس را تشخیص دهید.
کلید: برای یافتن راه‌های ایجاد و افزایش تمرکز حواس، ابتدا باید بتوانید مانع تمرکز را تشخیص دهید.
مرور اهداف و انگیزه‌ها
بارها به اهمیت اهداف و انگیزه‌ها اشاره کرده‌ایم. تأکید می‌کنیم که برای کسب نتیجه‌ی بهتر در درس خواندن و کنکور،لازم است انگیزه‌های درونی قوی و شفاف داشته باشید و نکته‌ی مهم آن که، لازم است هر از چند گاهی این انگیزه‌ها را مرور و بازبینی کنید. شما ممکن است آن قدر خود را درگیر افکار مربوط به درس و کلاس و تست و غیره سازید که انگیزه‌های‌تان مورد غفلت و فراموشی قرار گیرند. با خود تصمیم بگیرید هفته‌ای یک بار، عهد و پیمان خود را با خودتان تازه کنید و به خودتان قول بدهید که از هیچ کوششی برای موفقیت دریغ نخواهید کرد. کلید: مرور مستمر اهداف و انگیزه‌ها، شما را در افزایش تمرکز حواس یاری خواهدداد.
کنترل اضطراب
اگر چه اضطراب موضوعی نیست که در این مختصر بتوان درباره‌ی آن بحث کرد، اما حداقل باید به این نکته اشاره کنیم که اضطراب به خودی خود بد نیست و از نظر روان شناسان، وجود میزانی از اضطراب برای داشتن انگیزه لازم است. مشکل زمانی شروع می‌شود که شدت اضطراب افزایش یابد. اضطراب زیاد، نه تنها کمکی به موفقیت نمی‌کند، بلکه مانعی برای آن محسوب می‌شود. در فضا و شرایط اضطراب‌زا، مکان تمرکز حواس نیز از بین می‌رود. بهترین راه مواجهه با اضطراب، واقع‌گرایی است. یعنی از خود انتظاری متناسب با توانایی‌تان داشته باشید. اگر توقع شما از خودتان منطقی نباشد، آن گاه ناچار خواهید بود که برای کسب موفقیت عجله کنید. عجله و دستپاچگی، اضطراب شما را اقزایش داده و موجب می‌شود بیشتر عجله کنید و این چرخه، بارها و بارها تکرار خواهدشد.
به طور حتم، قبول دارید که تمرکزحواس با اضطراب رابطه‌ی عکس دارند، پس یرای افزایش تمرکز حواس،باید بتوانید اضطراب خود را کنترل کرده و کاهش دهید. اگر نمی‌توانید اضطراب خود را کنترل کنید، به مشاور یا روان‌پزشک مراجعه نمایید.
کلید: اگر می‌خواهید تمرکز حواس داشته‌باشید، اضطراب خود را کنترل کنید.
تقویت روانی
همان گونه که عواملی می‌توانند موجب تضعیف روانی دانش‌آموزان شوند،در مقابل می‌توانید برای تقویت روانی خود نیز راه‌ها و روش‌هایی را بیابید. روحیه‌ی تسلط و جسارت را در خود تقویت کنید. امیدوار و بااراده باشید. سعی کنید تا حد امکان ضعف‌های پایه‌ای را در دروس جبران نمایید.رفع اشکال‌های درسی را به طور جدی و پیگیر دنبال کنید. خودتان را برای موفقیت‌های هر چند کوچک،مورد تشویق قرار دهید، بر توانایی‌های خودتان تمرکز داشته باشید.
این نوع شارژهای روحیه‌ای، برای همه ضرورت دارد. به جای این که پدر و مادر و یا دیگران، شما را با حرف‌ها و یا جوایز و هدایا و تهیه‌ی امکانات تقویت کنند، خودتان برای تقویت روانی اقدام کنید، چرا که در این صورت انگیزه‌های درونیتان هم افزایش یافته و این خود، منجر به افزایش تمرکز حواس خواهدشد.
کلید: برای تقویت روانی خودتان، همیشه راه‌ها و روش‌هایی داشته باشید و منتظر تأیید و تشویق دیگران نمانید.
شناسایی افکارمزاحم
دومین موانع تمرکزحواس، افکارمزاحم نقش مهم‌تری دارد. این افکاربه دلیل تاثیر ناخودآگاهی که دارند، مشکلات بیشتری ایجاد می‌کنند. دانش‌آموزان بسیاری این مشکل را دارند که در حین مطالعه، کنترل مسیر ذهن را از دست داده و با گذشت دقایقی از مطالعه، متوجه می‌شوند که ذهن آنها به صورت ناخودآگاه در مسیر و یا مسیرهای دیگری وارد شده‌است.
با افکار مزاحم چه می‌توان کرد؟ نه سرکوب کردن افکار مزاحم و نه تلاش برای فرار از آنها، راه‌های خوبی برای مواجهه نیستند. اگراین افکار را از در بیرون کنید، از پنجره باز خواهندگشت. بهترین کار این است که افکار مزاحم را شناسایی کنید. شناسایی افکارمزاحم، شما را برای تسلط وغلبه بر آنها یاری می‌دهد. چگونه این کار ممکن است؟
برای شناسایی افکار مزاحم باید ذهن خود را در مسیر این افکار قرار دهید. اگر به هنگام یک فعالیت ذهنی اصلی مانند درس خواندن، جرقه‌ی سوژه‌های دیگری هم زده شد، سعی کنید به صورت خودآگاه، هر سوژه را دنبال نمایید. یعنی به صورت عملی سعی کنید به جای راندن افکار مزاحم، آنها را بشناسید. یک کار بسیار خوب آن است که این سوژه‌ها هرنوع، اعم از بد و خوب- را بنویسید. حتی اگر بتوانید هر سوژه را با جزئیاتش بنویسید، استفاده‌ی بیشتر و بهتری خواهدداشت. فقط کافی است یک هفته به طور جدی و مستمر به این توصیه عمل کنید. بعد ازیک هفته، لیستی مختصر یا مفصل ازافکارتان خواهید داشت. این کارحتی اگر وقت‌گیرهم باشد، ارزش دارد، چرا که به شما کمک خواهد کرد راه درس خواندن را راحت‌تر و مسلط‌تر طی کنید. افکار مزاحم و حاشیه‌ای ذهن خود را شناسایی کنید.
غلبه برافکارمزاحم
برای غلبه بر افکار مزاحم به تناسب موضوع افکار، راه‌های مختلفی وجود دارد. بعد ازشناسایی افکار مزاحم، باید ببینید که هرکدام از آنها برای شما چه اولویتی دارند. بعضی از این افکار، خیلی ساده و پیش پا افتاده هستند و به راحتی می‌توان با آنها کنار آمد. تعدادی، سوژه‌های مهم ولی نه چندان محرمانه‌اند. بعضی ازافکارهم محرمانه و کاملا شخصی هستند. به طور کلی، برای غلبه برافکارمزاحم، این مسیر را توصیه می‌کنیم:
الف: درمورد بعضی ازموضوعات می‌توانید زمان‌های مشخصی را برای فکرکردن به آنها اختصاص دهید. قسمت‌های کوچکی ازوقت خودرابرای کلنجار رفتن با افکارمزاحم کنارگذاشته و هر وقت هنگام درس خواندن سر و کله‌ی سوژه‌های مزاحم درذهن‌تان پیدا شد، فکرکردن به این سوژه را به زمان درنظرگرفته شده حواله دهید.
ب: اگر باز نتوانستید با افکار مزاحم کنار بیایید برخورد آمرانه و تحکم‌آمیز با خود بکنید. یعنی به خود دستور بدهید که الآن و این لحظه زمان مناسبی نیست و باید در زمان خود به سوژه‌های مورد نظر بیاندیشید. این روش را باید تمرین کنید تا دستورهای تحکم‌آمیزی که به خودتان می‌دهید، اثرداشته باشند.
ج: در مورد بعضی ازسوژه‌هایی که خیلی محرمانه نیستند می‌توانید با پدر و مادر یا افراد قابل اعتماد دیگر صحبت کنید. این می‌تواند به آرامش شما کمک کند.
د:بعضی ازسوژه‌هاممکن است خیلی جدی‌ترباشند، در این جا نیز استفاده از خدمات مشاوره‌ای را توصیه می‌کنیم.
کلید: سعی کنید با روش‌های ممکن تکلیف هر یک ازسوژه‌هایی را که افکار مزاحم تلقی می‌شوند روشن کنید.
این جا اکنون
یک راه ایجاد تمرکز و غلبه بر افکار مزاحم، آن است که این جا و اکنونی فکر کنید. باید با تمرین خود را عادت دهید که به هنگام مطالعه، همه چیزرا کنار بگذارید. مثلا خود را درگیر مسایل حاشیه‌ای نکنید و اگر مساله‌ای هم بوده، باشروع مطالعه، ضمن تحکم به خود، مورد را فیصله یافته بدانید. درگیر نکردن خود با مسایل حاشیه‌ای در ایام امتحانات و کنکور- به خصوص روزهای آخر اهمیت بیشتری می‌یابد.
مصداق دیگر تفکر «این جا- اکنون» دل کندن از محرک‌های محیطی است. اگر قبل از مطالعه با کسی صحبت می‌کردید، تلویزیون می‌دیدید یا به کاری مشغول بودید، وقتی زمان مطالعه فرارسید، به خودتان وعده ندهید که حالا اگر مطالعه را به موقع هم شروع نکردید، اشکالی ندارد و بعدا زمان از دست رفته را جبران خواهیدکرد. مهم‌ترین نتیجه‌ی تفکر «این جا- اکنون» این است که فرصت‌های موجود را به امید استفاده بهتر از زمان باقیمانده‌ی آینده از دست ندهید.
این موضوع، درسی برای زندگی هم محسوب می‌شود. باید یاد بگیریم هر کاری را در زمان خود و با حوصله و تمرکز انجام دهیم و موقع انجام یک فعالیت، خود را با سوژه‌های دیگر، درگیر نسازیم. موقع درس خواندن، فقط درس بخوانیم، موقع غذا خوردن، فقط غذا بخوریم وموقع عبادت، فقط عبادت کنیم.
کلید: «این جا و اکنونی» فکر و عمل کنید. زمان درس خواندن، فقط درس بخوانید وهمه‌ی سوژه‌های دیگر را از خود دور کنید.
شوق یادگیری
اگر به فعالیت‌هایی که برای درس خواندن یا کنکور انجام می‌دهید، به عنوان یک اجبار نگاه کنید، کمتر از تلاش خود بهره خواهیدگرفت. روحیه‌ی منفی، در تقویت محرک‌های مزاحم وحاشیه‌ای، نقش زیادی دارد.
یادگیری یک لذت است، لذتی که بیشتر ما، آن را فراموش کرده‌ایم. اگرکسی لذت یادگیری راچشیده باشد، هم بهتر یاد می‌گیرد و هم شوقش برای یادگیری فزونی می‌یابد. درس خواندن به خصوص برای کنکور می‌تواند هم یک اجبار و هم یک لذت باشد، اما به طور حتم، اگر جنبه‌ی لذت بخش بودن آن بیشتر باشد، کارها بهتر پیش خواهدرفت و این خود در ایجاد روحیه‌ی مثبت وکاهش محرک‌های مزاحم، بسیار تاثیرگذار خواهدبود. بالاخره زمانی که برای درس خواندن و یک سال تحصیلی صرف می‌کنید، تمام خواهدشد. این دست شما است که کدام جهت را برای درس خواندن انتخاب کنید. با داشتن شوق یادگیری، از زمان و فرصت‌ها استفاده‌ی بهتری خواهیدکرد.
کلید: شوق یادگیری را در خود تحریک و تقویت کنید تاعطش‌تان برای درس خواندن و یادگیری بیشتر شود.
نتیجه‌گیری
برای یافتن راه‌های ایجاد و افزایش تمرکز حواس، ابتدا باید بتوانید مانع تمرکز را تشخیص دهید.
مرور مستمر اهداف و انگیزه‌ها، شما را در افزایش تمرکز حواس یاری خواهد داد.
اگر می‌خواهید تمرکز حواس داشته باشید، اضطراب خود را کنترل کنید.
برای تقویت روانی خودتان، همیشه راه‌ها و روش‌هایی داشته باشید و منتظر تایید و تشویق دیگران نمانید.
سعی کنید با روش‌های ممکن تکلیف هر یک ازسوژه‌هایی را که افکار مزاحم تلقی می‌شوند، روشن کنید.
این جا و اکنونی، فکر و عمل کنید. زمان درس خواندن، فقط درس بخوانید و همه‌ی سوژه‌های دیگر را از خود دور کنید.
شوق یادگیری را در خود تحریک و تقویت کنید تاعطش‌تان برای درس خواندن و یادگیری بیشتر شود.
