برای پاسخ این پرسش لازم است ابتدا به معنای «اهل بیت» اشاره شودوسپس کاربردهای قرآنی و روائی این اصطلاح بیان گردد تا مصادیق اهل بیت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ مشخص گردد.
کلمه «اهل» در لغت به معنای بستگان و اقاریب نزدیک است. زبیدی می گوید: اهل الرجل عشیرته و ذووقرباه.[1] کلمه «بیت» به معنای خانه است. ترکیب این دو کلمه به مفهوم بستگان نزدیک از خاندان یک شخص است.
در آیات قران کلمه «اهل بیت» به همین معنا در سه مورد به کار رفته است:
یکی در مورد خانواده حضرت موسی ـ علیه السلام ـ .[2] دوم در مورد خانواده حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ.[3] سوم درمورد بستگان نزدیک پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا»[4] تحقیقا خداوند اراده کرده است هر گونه پلیدی را از شما خاندان دور نماید و شما را پاکیزه گرداند.
در احادیث و روایات نیز آن چه از خاندان عصمت و طهارت به عنوان «اهل بیت» یاد شده است، بر گرفته از این آیه شریفه است. احادیث نظیر: «انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی اهل بیتی»[5]، «انما مثل اهل بیتی فیکم مثل سفینه نوح…»[6] «اذکرکم الله فی اهل بیتی..»[7] و… این که مراد از «اهل بیت» در قرآن و احادیث چیست و مصادیق آن چه کسانی اند؟
از آیه شریفه یاد شده و احادیث مربوط به شأن نزول این آیه، به روشنی استفاده می شود که مراد از «اهل بیت» تعداد خاصی از نزدیکان و اقاریب پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ که اندک و دارای ویژگی عصمت می باشند هست چون ذیل آیه،آنان را به عنوان معصوم و مطهر از هر گونه عیب و خطائی، توصیف نموده است. بنابراین با توجه به ذیل آیه و نیز با توجه به الف و لام «البیت» معلوم می شود که آنان افرادی اند که اولا دارای عصمت اند و ثانیا افراد مشخص و معینی اند که الف ولام ناظر به آن بیت معهود می باشد و شامل همه افراد خانواده پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نمی گردد.
اما این که تعداد اهل بیت چند نفراند و آنان چه کسانی اند؟ از آیه چیزی استفاده نمی شود.
بلکه در این مورد باید به گفتار خود پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ مراجعه نمود تا معنا و تفسیر آیه را بدست آورد و بیت معهود و نیز اهل آن را شناخت زیرا خود قرآن تبیین و توضیح معانی آیات را به پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ واگذار نموده است.
«و انا انزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم»[8] ما قرآن را نازل کردیم به سوی تو تا تو آن چه را برای مردم فرستادیم بیان نمائی.
در شأن نزول این آیه مبارکه احادیث متعددی از رسول خدا نقل شده است که در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت آمده است که به چند نمونه اشاره می شود: ابو سعید خدری از رسول خدا نقل نموده که فرمود: ایه «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» درباره من و علی و فاطمه و حسن و حسین، نازل شده است.[9] ام سلمه همسر بزرگوار پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نقل نموده است که «نزلت هذه الآیه فی بیتی (انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا) و کان فی البیت علی و فاطمه و الحسن و الحسین»[10] می گوید: این آیه در خانه من نازل شد در حالی که در داخل خانه علی و فاطمه و حسن و حسین ـ علیهم السلام ـ حضور داشتند. سپس می گوید: «کنت علی باب البیت فقلت: این انا یا رسول الله؟ قال: انت فی خیر و الی خیر» من درکنار در خانه بودم به پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ عرض کردم که من چکاره ام؟ فرمود: شما در نیکی هستی و پایان خوشی داری.
در بعضی نقل ها آمده است که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به ام سلمه فرمود: قومی فتنحی عن اهل بیتی قالت: قمت و تنحیت فی البیت قریبا»[11] پیامبر فرمود: بلند شو و فاصله بگیر از اهل بیت من و من نیز بلند شدم در کناری از خانه قرار گرفتم. این نشان می دهد که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ حتی ام سلمه را نیز مجاز ندانسته تا در جمع اهل بیت قرار گیرد بلکه به او امر نموده تا از آنان فاصله بگیرد سپس جامه را بر آنان پیچیده و این آیه را در حق آنان تلاوت نموده است.
جابر نیز نقل می کند وقتی آیه «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» نازل شد جز علی و فاطمه و حسن و حسین ـ علیهم السلام ـ کسی در آن خانه نبود.[12] طبق این احادیث، معلوم می شود که مراد از اهل بیت در آیه عده خاصی از بستگان رسول خداست که این آیه در شأن آنان نازل شده است یعنی علی و فاطمه و حسن و حسین ـ علیهم السلام ـ که در زمان نزول این آیه در کنار پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ حضور داشتند. البته این احادیث بیان گر شأن نزول آیه می باشد و مصادیق اهل بیت را در پنج نفر منحصر نمی کند بلکه گویای مصادیق آیه در هنگام نزول آن است و لذا پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بعداً این موضوع را توسعه داده و اصطلاح « اهل البیت» را در مورد دوازده نفر از امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ توسعه داد و جانشینان دوازده گانه معصوم ـ علیهم السلام ـ را به عنوان «اهل بیت» معرفی نمود و مردم را به پیروی از آنان فرا خواند. احادیث «ثقلین» و «سفینه» و… که قبلا اشاره شد، بیان گر استمرار حضور اهل بیت در کنار قرآن به عنوان جریان ثابت و مداومی است که امر امامت و رهبری مردم را تا قیامت بر عهده دارند و هیچ گاه این دو از هم جدا نمی شود.
از امیر المومنین ـ علیه السلام ـ در مورد معنای کلام پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ «انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی…» سئوال شد حضرت فرمود:« من و حسن و حسین و امامان نه گانه از نسل حسین که نهمین آنان مهدی و قائم آنان اند می باشیم، این ها هیچگاه از کتاب خدا و کتاب خدا از آنان جدا نخواهد شد تا در حوض بر پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ وارد شوند.[13]»
در جای دیگر امیر المومنین ـ علیه السلام ـ نقل می کند:« من در خانه ام سلمه در خدمت رسول الله ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بودم که آیه (انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس …) نازل شد. پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به من فرمود: این آیه درباره تو و فرزندت حسن و حسین و امامانی که از نسل تو به وجود می آیند، نازل شده است. گفتم: یا رسول الله بعد از تو چند نفر به مقام امامت می رسند؟ فرمود: یا علی تو و بعد از تو دو فرزندت حسن و حسین و بعد از حسین فرزندش علی و بعد از علی فرزندش محمد و بعد از محمد فرزندش جعفر … (تا آخرین امام معرفی می شود)، سپس پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرماید: هکذا وجدت اسامیهم مکتوبه علی ساق العرش فسألت الله تعالی عن ذلک فقال: یا محمد هم الائمه بعدک مطهرون معصومون و اعدائهم ملعونون. من اسامی آنان را در ساق عرش الهی اینگونه نوشته شده دیدم از خداوند متعال سوال کردم در مورد آنان فرمود: آنان امامان بعد از تویند که پاکیزه و معصوم اند و دشمنان آنان ملعون می باشند.[14]»
بنابراین با توجه به آیه تطهیر و احادیث وارده در مورد اهل بیت ـ علیهم السلام ـ روشن می شود که مراد از اهل بیت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ خصوص امامان دوازده گانه معصوم ـ علیهم السلام ـ به همراه خود پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ می باشند و غیر از این چهارده معصوم ـ علیهم السلام ـ کسی دیگری مصداق واژه «اهل البیت» نمی باشد.
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نیز تعداد آنان، ویژگی های آنان و خصوصیات اسمی آنان را به طور روشن معرفی نموده است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ اهل بیت در آیه تطهیر، سید جعفر مرتضی عاملی.
2ـ اهلبیت در قرآن و حدیث، محمدی ری شهری.
3ـ بررسی شخصیت اهل بیت در قرآن، ولی الله نقی پور.

پی نوشت ها:
[1]. تاج العروس، ج14، ص35.السید محمد مرتضی الحسینی الزبیدی.
[2]. «هل ادلکم علی اهل بیت یکفلونه لکم» قصص / 12 ـ 13.
[3]. رحمه الله و برکاته علیکم اهل البیت…» هود / 73.
[4]. احزاب / 32 ـ 33.
[5]. دعائم الاسلام، ج1، ص28؛ امالی صدوق، ص500؛ کمال الدین، ص64.
[6]. شرح الاخبار، ج2، ص502، ج3، ص3؛ بصائر الدرجات، ص317.
[7]. الخلاف، ج1، ص28.
[8]. نحل / 44.
[9]. مجمع الزوائد، ج9، ص167.
[10]. تاریخ بغداد، ج9، ص128، تاریخ ابن عساکر، ج14، ص146، المسانید، ج2، ص464.
[11]. مجمع الزوائد، ج9، ص166.
[12]. تفسیر نور الثقلین، ج4، ص277.
[13]. معانی الاخبار، ص91؛ کمال الدین، ص241؛ بحارالانوار، ج23، ص147.
[14]. کفایه الاثر، ص156.