واقعه غدیر خم از مسلمات اسلامی است که به گفته ضیاء الدین مقبلی (م ـ 1108) از عالمان اهل سنت، اگر حدیث غدیر خم مسلم نباشد، هیچ امر مسلّمی در اسلام وجود ندارد.
حدیث غدیر نیز از احادیث متواتر است که شیعه و سنی بر صحّت و تواتر آن اتفاق دارند. طبری، از عالمان بزرگ سنّی در کتاب «الولایه فی طُرُق حدیث الغدیر»، افزون بر 70 تن از اصحاب پیغمبر را به عنوان راویان حدیث غدیر یاد می کند که این عدد فوق تواتر است. پس در ثبوت واقعه غدیر و تواتر حدیث غدیر کلامی نیست و مرحوم علّامه امینی ـ رحمه الله علیه ـ در الغدیر بطور کامل در این باب مستنداتی را ذکر فرموده اند. اما سؤال این است که چرا امام علی ـ علیه السلام ـ برای اثبات ولایت خود از واقعه غدیر ـ که در این پایه از استحکام و اتقان است ـ بهره نبرد و بدان استدلال نکرد؟ پاسخ این است که اتّفاقاً این سؤال برای (شیخ سلیم بُشری)نیز پیش آمده است که در نامه 101 کتاب ارجمند المراجعات تألیف مرحوم آیت الله سید شرف الدین ( رحمه الله علیه) آمده است و ما نیز پاسخ مرحوم شرف الدین را ذکر می‌کنیم. مرحوم شیخ سلیم بشری می نویسد: «چرا امام، در روز سقیفه، با ابوبکر و بیعت کنندگان با او، به نصوصی (احادیث صریحی) که درباره خلافت او بود، و شما شیعه همواره تکیه تان بر این نصوص است، استدلال نکرد؟ آیا شما شیعه، از خود علی، بهتر از این امور خبر دارید؟ مرحوم سیّد شرف الدین نیز در پاسخ فرمودند: «همه مردم می دانند که امام(ع) و دیگر دوستانش، از بنی هاشم و غیر بنی هاشم، در بیعت با ابوبکر حضور نداشتند و پا به سقیفه نگذاشتند. آنان از سقیفه و آنچه در سقیفه می گذشت دور بودند. آنان با همه وجودشان سرگرم مصیبت بزرگ مرگ پیامبر(ص) بودند. و به وظیفه واجب و فوریِِ کفن و دفن پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ پرداخته بودند. و جز به این حادثه به چیزی نمی‌اندیشیدند. از طرف دیگر، تا آنان مشغول تجهیز بدن پیامبر و ادای مراسم نماز و دفن او بودند، اهل سقیفه کار خود را کردند و مسأله بیعت با ابو بکر را سر و صورت دادند و از باب احتیاط و دور اندیشی، در برابر هر نظر یا حرکت مخالف، که باعث در هم ریختن تشکیلات آنان می شد، به اتفاق ایستادگی می کردند. بنا بر این، علی کجا بود و سقیفه کجا؟ علی کجا بود و ابو بکر کجا؟ علی کجا بود و بیعت کنندگان با ابو بکر کجا؟ تا بتواند برای آنان استدلال کند؟ و پس از آنکه جریان سقیفه راه افتاد و زمام امور آنان به دست گرفتند، شد آنچه شد، از سویی زیرکی کردند و از دیگر سو قلدری و خشونت نشان دادند و چنان شد که نه علی و نه غیر علی، هیچ کس نمی توانست به حدیث استدلال کند. کسی گوش شنیدن یا امکان انعطاف به طرف مضمون حدیث نداشت؟ آیا در زمان ما، چند نفر می توانند با کسانی که قدرت را در دست دارند در افتند، به طوری که قدرت آنان را از میان بردارند و دولتشان را سرنگون کنند؟ و آیا اگر کسی قصد چنین کاری داشته باشد آزادش می گذارند؟ هیهات، هیهات. و اکنون تو گذشته را با زمان حاضر بسنج، که مردم همان مردمند و زمانه همان زمانه است. از اینها گذشته، علی(ع) در آن روز، برای استدلال و استشهاد، نتیجه ای نمی‌دید جز بر پا شدن فتنه و آشوب و در آن شرایط (که اسلام دورانِ نخستینِ خویش را می گذرانید و نهال دین تازه کاشته شده بود)، ترجیح می داد که حق او ضایع شود اما شرّ و آشوبی بر پا نگردد. علی(ع) به خوبی متوجّه خطرهایی بود که دین اسلام و کلمه «لا اله الا الله» را تهدید می کرد. در واقع، علی بن ابیطالب در آن ایّام به مصیبتی گرفتار شده بود که احدی بدان گونه مصیبت گرفتار نشده است، زیرا بار دو امر بزرگ بر دوش علی سنگینی می کرد: یک خلافت اسلام، با آنهمه نص و وصیت و سفارشی که از پیامبر درباره آن رسیده بود، و اینهمه متوجه علی بود و در گوش او فریاد می‌کشید و با شکوه ای دلگداز و جگر خراش او را به شور و حرکت فرا می خواند. دوم آشوبها و طغیانهایی که ممکن بود منتهی شود به از هم پاشیدن جزیره العرب و مرتد شدن اعراب نو مسلمان و ریشه کن شدن اسلام و میدان یافتن منافقان مدینه و دیگر اعراب منافق و دو رویی که به نص قرآن، اهل نفاق و دورویی بودند … علاوه بر این، دو امپراطوری روم و ایران، در آن روزگار، در کمین اسلام بودند… آری در چنین شرایطی، علی(ع) بر سر دو راهی بزرگ رسید و طبیعی بود که مانند علی ابن ابیطالبی، حق خلافت خویش را فدای اسلام و مسلمین کند و چنین هم کرد؛ نهایت برای اینکه نظریه خلافت حقّه اسلام را که خلافت شرعی او بود حفظ کند و در برابر کسانی که حق اسلامی خلافت را از او سلب کرد، موضع گیری لازم را کرده باشد … برای این مقصود، در خانه نشست و بیعت نکرد، تا اینکه او را به زور ـ اما بی خونریزی ـ از خانه به مسجد آوردند. چرا؟ چون اگر علی(ع) خود به پای خود برای بیعت رفته بود، حجتی برای خلافت او نمی ماند و برای شیعه (و هر طالب حقّی) برهان حق آشکار نمی گشت … و با اینهمه که گفتیم، علی و اولاد علی و عالمان شیعه، از آن روز تا امروز، همواره با روشی حکیمانه، احادیث وصایت را ذکر کرده اند و نصوص روشن نبوی را در این باره نشر داده اند …»[1] کتاب قیّم و ارجمند (الغدیر) مرحوم آیت الله علامه امینی (رحمه الله علیه) پر است از احتجاجهای علی ـ علیه السلام ـ ، در مورد غدیر. اگر امام علی ـ علیه السلام ـ در سقیفه حضور نداشت تا به غدیر احتجاج کند، در روز شورای خلافت ـ طبق نقل اهل سنّت ـ و در روزگار خلیفه سوم و روزگاران دیگر بدان احتجاج کرد. علاوه بر (الغدیر)، مرحوم علامه امینی کتاب مستقلی در این موضوع دارند به نام (المناشده و الاحتجاج بحدیث الغدیر) که در حدود 100 صفحه روایات اهل سنّت را در این باب با سند ذکر می کند که به عنوان نمونه یک روایت نقل می شود بدون ذکر سند:
امام علی ـ علیه السلام ـ در روز شورا طی سخنانی پس از احتجاج به افتخارات بزرگ خود از قبیل سبقت در توحید، برادری جعفر طیار، داشتن عمویی چون شیر خدا و رسول و سید الشهداء حمزه، داشتن همسری چون فاطمه، سیده زنان اهل بهشت، داشتن دو سبط نبی چون حسن و حسین دو آقای بهشت، فرمودند: شما را به خدا قسم آیا کسی جز من در شما هست که پیامبر به او گفته باشد: هر که من مولای اویم پس علی مولای اوست، خدایا هر که ولایتش پذیرفت او را تحت ولایت خود قرار ده یا دوست بدار دوستانش را و دشمن بدار دشمنانش را و یاری کن یاورانش را، حاضران به غایبان نیز برسانند و همگی گفتند نه به خدا قسم.
از این قبیل روایت فراوان داریم و حتّی در روایتی که در الغدیر نیز آمده است امام علی ـ علیه السلام ـ مفصّلتر، واقعه غدیر و سخنان پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ را نقل و بیان می فرمایند.
مرحوم سیّد شرف الدین (رحمه الله علیه) در المراجعات نامه صد و چهارم به بعد پاره ای از احتجاجات امام و یارانش را ذکر می کند که ما نیز نمونه ای دیگر به نقل از ایشان ذکر می کنیم: «امام ـ علیه السلام ـ ، در انتشار نصوص، آرامش را سخت مراعات می کرد و احتیاطاً بر اینکه به اسلام ضربه ای نرسد آن را با تندی در برابر دشمنانش ارائه نمی نمود و به خاطر حفظ شوکت مسلمانان حاضر نبود سخت به مقابله برخیزد. گاهی از سکوت و عدم مطالبه حقّش ـ در آن زمینه ـ بدینگونه اعتذار جسته که «انسان را بر تأخیر در گرفتن حقش عیب نمی کنند، عیب بر آن کس گرفته می شود که آنچه حقش نیست بگیرد». آن حضرت در مورد انتشار نصوصی که درباره وی رسیده روش خاصّی داشت که حکمت از آن تجلّی می کند. ملاحظه فرمایید که در روز «رحبه» در ایام خلافتش چگونه مردم را برای یاد آوری روز «غدیر» جمع فرمود، همه را گرد آورد و به آنها گفت: «شما را به خدا سوگند می دهم، هر مسلمانی از پیامبر شنیده که در روز غدیر چه فرمود، بپا خیزد و آنچه را شنیده شهادت دهد و بجز کسی که در آن روز پیامبر را می دیده بپا نخیزد.»؛ سی نفر از صحابه که 12 نفر آن ها از اهل «بدر» بودند بپا خاستند و به آنچه در مورد نصّ غدیر شنیده و شاهد بودند شهادت دادند و این تلاشی بود که اوضاع دشوار آن روز در اثر قتل عثمان و فتنه بصره و شام به وی اجازه می داد، انجام دهد و به جان خودم سوگند به ندرت اتّفاق می افتد که در چنان روزی احتجاج از روی حکمت صورت گیرد. و سلام بر او و بر آن مقام بلندش که نص غدیر را که داشت از اذهان محو می گردید و به دست فراموشی سپرده می شد بار دیگر زنده ساخت و برای آن جمعیت عظیمی که در «رحبه» گرد آمده بودند، گذشته را روشن ساخت.[2] و اینچنین است بیان حقیقت، که در عین روشنگری حقایق تابناک ولایت و تشیّع علوی آنچنان حکیمانه مطرح می‌شود که روزگار پر آشوب عصر خلفا را متلاطم و پر هرج و مرج نمی کند و خط امامت راستین را روشن می کند و صفوف مسلمین را در برابر دشمنان از هم ریخته نمی‌باشد.
نتیجه اینکه: 1. حدیث غدیر، از مسلمات همه فرق اسلامی است و متواتر است بین فریقین (شیعه و سنّی) و اهل سنت نیز چه در کتب مستقل و چه در ضمن احادیث دیگر این چگونگی را یاد کرده اند.
2. در روز سقیفه، امام مجال استدلال به غدیر را نیافت و مشغول به کفن و دفن و عزاداری بر پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ بود.
3. در تمام روزگار غربت و خانه نشینی و پس از آن، خود امام و اولاد او ـ علیهم السلام ـ و نیز عالمان شیعه، حکیمانه مسأله غدیر را در بین عموم مطرح ساخته اند و شاهد آن روایات زیادی است که هم از طریق اهل سنت و هم از طریق شیعه بما رسیده است و مرحوم علامه امینی در کتاب شریف الغدیر جلد اول و نیز کتاب (المناشده و الاحتجاج بحدیث الغدیر) آنها را نقل کرده است. برای مطالعه بیشتر به کتاب حماسه غدیر تألیف استاد محمّد رضا حکیمی و نیز الغدیر مرحوم علامه امینی و کتاب ارزشمند «المراجعات» تألیف آیت الله الامام السیّد شرف الدین جبل عاملی (رحمه الله علیه) مراجعه فرمائید.
4. پس اینگونه نبود که امام ـ علیه السلام ـ و یارانش برای اثبات ولایت همیشه به افتخارات خود با پیامبر اشاره کنند بلکه فراوان از واقعه غدیر استفاده کردند و با آن از خود دفاع حکیمانه نمودند.

پی نوشت ها:
[1] . المراجعات، 1 ـ 3 ـ 3 ـ 3 ، نقل ترجمه یا خلاصه از استاد محمد رضا حکیمی (کتاب حماسه غدیر).
[2] . امامی، محمد جعفر، ترجمه المراجعات، ص 433 تا 444.