سئوال شما در زمینه صحیفه سجادیه مبهم است، آن چه که به نظر می رسد، مطالبی را در خصوص اهمیت این صحیفه مبارکه می خواهید که در این مورد توضیحات مختصری به استخصار می رسد. یکی از شیوه های تبلیغی و مبارزاتی امام سجاد ـ علیه السلام ـ تبیین معارف اسلام در قالب دعا بود. از آن جا که زمان امام چهارم شرایط اختناق آمیزی حکم فرما بود، امام بسیاری از اهداف و مقاصد خود را در قالب دعا و مناجات بیان می کرد. مجموعه دعاهای امام سجاد ـ علیه السلام ـ به نام «صحیفه سجادیه» معروف است که پس از قرآن و نهج البلاغه، بزرگ ترین و مهم ترین گنجینه گران بهای حقایق و معارف الهی به شمار می رود، به طوری که از ادوار پیشین از طرف دانشمندان برجسته ما «اخت القرآن» «انجیل اهل البیت» ـ علیهم السلام ـ و «زبور آل محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ » لقب گرفته است. صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه دریای بیکرانی از علوم و معارف اسلامی است که طی آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، و پاره ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا مطرح شده است. در سال 1353 هجری قمری مرحوم آیت الله العظمی نجفی مرعشی قدس سره، نسخه ای از صحیفه سجادیه را برای علامه معاصر مولف تفسیر طنطاوی به «قاهره» فرستاد. وی پس از تشکر از دریافت این هدیه گران بها و ستایش فراوان از آن، در پاسخ چنین نوشت، «این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گران بهای جاوید که از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن می نگرم، آن را ازگفتار مخلوق برتر و از کلام خالق پایین تر می یابم.»
به خاطر اهمیت و اعتبار کم نظیر صحیفه سجادیه، در تاریخ اسلام شرح های بسیاری به زبان عربی و فارسی بر این کتاب نوشته شده است. مرحوم علامه « شیخ آغا بزرگ تهرانی» در کتاب پرارج «الذریعه» در حدود پنجاه شرح غیر از ترجمه ها بر صحیفه سجادیه رانام برده است. علاوه بر این شرح ها، گروهی از دانشمندان گذشته و معاصر، ترجمه های متعددی بر صحیفه نگاشته اند که تعدادی از آن ها در سال های اخیر چاپ و منتشر شده است.[1] از آن جمله شرحی به عربی به نام ریاض السالکین در پنجاه و چهار روضه به عدد ادعیه صحیفه به قلم توانای صدر الدین علی بن احمد بن محمد معصوم حسینی متوفی 1120 هجری قمری معروف به سید علیخان شارح صحیفه است.این شرح، بزرگ ترین و بهترین شرحی است از هر حیث که تاکنون بر صحیفه کامله نوشته شده است.[2] علاوه بر صحیفه مشهور و رایج که «صحیفه کامله» نامیده می شود، از طرف دانشمندان اسلامی پنج صحیفه دیگر نیز شامل مجموعه هایی دیگر از دعاهای امام سجاد ـ علیه السلام ـ گردآوری شده و به نام های: الصحیفه الثانیه، الصحیفه الثالثه و… چاپ شده است.[3] ابن شهر آشوب، در مناقب آل ابی طالب ـ علیه السلام ـ حکایت می کند: «نزد کسی از بلغای بصره، سخن از صحیفه کامله « امام سجاد» به میان آمد. آن شخص گفت: من نیز بر نوشتن مثل آن قادرم! پس قلم به دست گرفت و سرش را برای نوشتن پایین انداخت و سرش را بلند نکرد تا مرد .[4] ابعاد سیاسی صحیفه سجادیه: چنانکه اشاره شد، صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز و مناجات و عرض حاجت در پیشگاه خدا نیست، بلکه ابعاد سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و عقیدتی نیز دارد. امام سجاد ـ علیه السلام ـ در ضمن دعاهای خود در چندین مورد، مباحث سیاسی به ویژه مسئله «امامت» و رهبری جامعه اسلامی را مطرح کرده است که به یک نمونه از آن اشاره می کنیم: در دعایی که امام روز عید قربان و روز جمعه می خوانده چنین آمده است: «…. خدایا این مقام (خلافت و رهبری امت اسلامی که اقامه نماز در عید قربان و روز جمعه و ایراد خطبه از شئون آن است) مخصوص جانشیان و برگزیدگان تو، و این پایگاه ها، از آن اُمنایی تو است که آنان را در رتبه والایی قرار داده ای، ولی ستمگران (همچون خلفای ستمگر اموی) آن را به زور،غصب و تصاحب کرده اند… تا آنجا که برگزیدگان و خلفای تو مغلوب و مقهور گشته اند، در حالی که می بینی احکام تو تغییر یافته، کتاب تو از صحنه عمل دور افتاده، فرائض و واجبات دستخوش تحریف گشته، و سنت پیامبرت متروک گشته است. خدایا دشمنان بندگان برگزیده ات از اولین و آخرین و هم چنین اتباع و پیروان شان و همه کسانی را که به کارهای آنان راضی هستند، لعنت کن و از رحمت خود دور ساز».
در این دعا امام با صراحت از مسئله امامت و رهبری امت، که اختصاص به خاندان پیامبر دارد، و غصب شدن آن توسط ستمگران را یاد می کند و بدین ترتیب مشروعیت حکومت بنی امیه را نفی می کند.[5] در پایان به یک نکته تربیتی، اخلاقی اشاره می شود: حضرت امام سجاد ـ علیه السلام ـ در صحیفه بیانی دارد قریب به این مضمون که «بارالها! کسی که نیت گناه تو می کند. استحقاق کیفر تمام گناهکاران را دارد، جز این که بزرگواری توعقابش نمی کند و عذابش نمی دهد». این مقام حضور تام یک انسان کامل است. نیت بد هر چند به مرحله عمل نرسد و از جنبه فقهی کیفر نداشته باشد و تعزیز و حد بر آن مترتب نشود، در روح و جان اثر می گذارد و انسان را تیره می کند.[6] از این گونه نکات تربیتی در سراسر صحیفه دیده می شود. هم چنین نکات اجتماعی فرهنگی و علمی دیگر در آن وجود دارد که در این زمینه باید به کتب مربوطه مراجعه کرد.

معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ حیات فکری و سیاسی امامان شیعه ـ علیهم السلام ـ ، رسول جعفریان، ناشر انتشارات انصاریان، قم، 1381ش، ص274 ـ 280.
بزرگ ترین گناهان است».[7]

پی نوشت ها:
[1]. پیشوائی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، موسسه امام صادق(ع)، 1380ش، ص269 ـ 271.
[2]. عزیزی، عباس، فضایل و سیره چهارده معصوم در آثار علامه حسن زاده آملی، انتشارات صلاه، 1382ش، ص329.
[3]. سیره پیشوایان، ص274، به نقل از الذریعه، شیخ آغا بزرگ تهرانی، ج15، ص19 ـ 21.
[4]. عزیزی، عباس، فضایل و سیره چهارده معصوم در آثار علامه حسن زاده آملی، انتشارات صلاه، 1382ش، ص328.
[5]. سیره پیشوایان، ص274 الی 276.
[6]. فضایل و سیره چهاردهم معصوم، ص330.
[7]. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ترجمه حمید رضا شیخی، قم، دارالحدیث، ج8، ص3835، ح13194.