برای این که به عین سوال پاسخ داده شود به اصل واقعه لیلهالمبیت و کیفیت وقوع و زمان وقوع آن و نیز زمان آغاز محاصره خانه پیغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ توسط مشرکان قریش و لحظه هجوم آنان به بستر رسول خدا که امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ در آن خفته بود، دقت شود.
ما اصل جریان و واقعه لیله المبیت را که عالم جلیل القدر جناب شیخ مفید ـ قدس سره ـ در کتاب شریف «الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد» نقل نموده و جناب سید هاشم رسولی محلاتی آن را ترجمه نموده است، نقل می کنیم تا پاسخ به خوبی روشن شود: « و از جمله فضائل آن حضرت ـ علیه السلام ـ این است هنگامی که پیغمبر ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ به واسطه انجمنی که از قریش برای کشتن آن حضرت فراهم شد (و از هر قبیله که در مکه بود یک تن را برای انجام این کار بر گزیدند که همگان به طور دسته جمعی خونش را بریزند) مامورشد از مکه به مدینه هجرت کند و نمی توانست در برابر آن ها آشکارا از مکّه بیرون رود، و خواست در پنهانی و بی خبری آنان خارج گردد، تا از شر آن ها آسوده ماند (تنها) به امیر المؤمنین گزارش کار خود را داد (و جز او کسی را آگاه نکرد) و او را وادار به دفاع از خویشتن کرد، این گونه که (از او خواست) در بستر او بخوابد، طوری که (مشرکان) ندانند (علی) در بستر خوابیده و گمان کنند خود پیغمبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است و مانند هر شب در جای خود آرمیده، پس امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ در آن شب جان خود را برای خدای تعالی در کف نهاد، و آن را در راه پیروی او بفروخت، و در راه (حفظ جان) پیامبر گرامی از جان گذشت، و این به خاطر آن بود که آن حضرت بدین وسیله از شرّ دشمنان رهایی یابد، و وجود شریفش از نقشه شوم کافران سالم بماند. پس علی ـ علیه السلام ـ به جای رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در بستر خوابید، و برای این که او را نشناسند با جامه، خود را پیچید، (بدان سان که اگر کسی او را می دید گمان نمی کرد جز پیغمبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ باشد پس (از انجام آن چه گفته شد) آن ها که برای کشتن رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ انجمن کرده بودند و همگی مسلّح بودند سر رسیدند و گرداگرد علی ـ علیه السلام ـ پرّه زدند (و حلقه وار او را احاطه کردند) و چشم به راه سپیده دم دقیقه شماری می کردند تا هوا روشن شود، و آشکارا او را بکشند، تا خونش هدر رود و پایمال گردد زیرا چون بنی هاشم کشندگان او را بنگرند، و از هر قبیله و فامیلی که در مکه بودند یک تن را در میان کشندگان ببینند و همه را شریک در خون او بدانند، نتوانند کشندگان را بدان جرم بکشند، چون به خاطر کشته شدن یک تن نتوانند با همه قبایل به ستیزه و نبرد در آیند، و (با این نقشه زیرکانه که کشیده بودند) تنها فداکاری علی ـ علیه السلام ـ بود که سبب رهایی یافتن پیغمبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ از دست آنان گردید. (از این رو علی ـ علیه السلام ـ در بستر خوابید و آن ها نیز بی آن که از جریان آگاه باشند و گمان ببرند که او علی ـ علیه السلام ـ است، در اطراف او چشم به راه سپیده و روشنی هوا بودند) چون صبح شد و ناگهان به سوی او یورش بردند، علی ـ علیه السلام ـ برخواسته با آن ها حمله ور شد، آن ها «گفتند پسر عمّت کجاست؟ علی ـ علیه السلام ـ فرمود: مگر شما مرا محافظ او قرار داده بودید؟! شما به او پیشنهاد کردی از مکه بیرون رود او نیز خارج شد…»[1] آن ها پراکنده شده و باز گشتند. و خدای سبحان درباره این جریان فرموده است:« وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاهِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ[2] » و اگر امیر المؤمنین نبود و آن فداکاری را نمی کرد، کار تبلیغ رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به پایان نمی رسید….»[3]
مطالعه دقیق این جریان نشان می دهد که خروج پیامبر اکرم شب هنگام و چه بسا در آغاز شب بوده و هجوم مشرکین قریش صبح هنگام و زمانی بوده که هوا روشن گردیده است و در فاصله بین این دو زمان یعنی از ابتدا شب تا صبح منزل پیامبر در محاصره دشمنان بوده و قریش خانه پیامبر و کسی را که در بستر پیامبر خفته بوده زیر نظر داشته اند. و شکی نیست که این فاصله زمانی فرصتی کافی برای خروج پیامبر از منزل و دور شدن آن بزرگوار از دید و دسترسی دشمنان می باشد و دقیقاً این همان زمانی است که امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ با فداکاری خود و خوابیدنش در رختخواب پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ مشرکین را کاملاً به خود مشغول نموده به گونه ای که آن ها مطمئن بودند که شخص خفته در بستر پیامبر است و هرگز از خروج پیامبر اطلاع پیدا نکرده و بلکه با نگاه های خیره شان به بستر از خروج پیامبر غافل شده بودند. و لذا بر خلاف آن چه در سوال مطرح گردیده اگر حضرت علی ـ علیه السلام ـ در بستر پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نمی خوابیدند، مشرکان قریش در همان ابتدا حضور و محاصره شان متوجه عدم حضور پیامبر شده و به جستجو و تعقیب آن بزرگوار می پرداختند و چه بسا بلکه به طور قطع آن حضرت را پیدا کرده و به شهادت می رساندند.
آن چه موجب طرح این سوال گردیده به نظر می رسد عدم دقت و توجّه به زمان حضور و محاصره قریش و زمان هجوم آن ها به بستر پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می باشد و بر خلاف آن چه در کتب معتبر تاریخی آمده است، سوال کننده محترم این گونه برداشت نموده است که زمان حضور قریش و تهاجم آن ها یکی بوده است در حالی که بین این دو زمان همان گونه که پیش از این اشاره گردید فاصله قابل توجهی بوده و این فرصت مناسب برای خروج پیامبر از خانه بوده است.
بنابر این حضور امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ و فداکاری آن حضرت در خوابیدنش به جای پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ هم جنبه عقلایی اش روشن است و فراتر از جنبه عقلایی یک فضیلت و منقبتی است بی نظیر برای امیر المؤمنین ـ صلوات الله علیه ـ و کسی در این باره همباز و در این فضیلت انباز او نگشت و مانند او در این راه کسی از جان نگذشت.[4]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ ارشاد، شیخ مفید، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی.
2ـ ارشاد، مفید، ترجمه محمد باقر ساعدی خراسانی.
3ـ زندگانی چهارده معصوم، عزیز الله عطاردی.
4ـ الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، شیخ مفید، ج1ـ2.
پی نوشت ها:
[1] . زندگانی چهارده معصوم ـ علیهم السلام ـ، ص 91.
[2] . بقره / 207.
[3] . ارشاد مفید، ترجمه رسولی محلاتی، ج 1، ص 45 ـ 46.
[4] . ارشاد مفید، ترجمه رسولی محلاتی، ج 1، ص 46.
