ازدواج تأمین کننده بخش عمده ای از نیازهای مادی و معنوی انسان است. بنابراین باید کمال دقت را در انتخاب همسری شایسته که بتواند فرد را در امر دین و دنیا یاری دهد بکار گرفت. در انتخاب همسر دو دسته ملاک را باید مد نظر قرار داد:
الف. ملاکهای اصلی و کلیدی: این ملاکها ویژگیهایی هستند که تأثیر بسیار مهمّی در سلامت زندگی مشترک و رسیدن به سعادت و کمال ایفا می کنند که شامل مواردی از این قبیل می باشند:
1. ایمان: انسان بی دین، در حقیقت «مرده متحرک» است و هیچ تضمینی وجود ندارد که پایبند به رعایت حقوق همسر و زندگی مشترک باشد. انسان متدیّن به علّت ترس از خدا و عاقبت کارش دست تعدّی به همسر خویش دراز نمی کند، مگر اینکه متدیّن حقیقی نباشد یا ویژگیهای بعدی را نداشته باشد یا اینکه دچار عقده های روانی باشد. امام حسن علیه السلام ـ به مردى که با ایشان درباره ازدواج دختر خود مشورت کرد ـ فرمود : او را به مردى با تقوا شوهر ده ؛ زیرا اگر دختر تو را دوست داشته باشد گرامى اش مى دارد و اگر دوستش نداشته باشد به وى ستم نمى کند[1] .
2. اخلاق نیک: بسیاری از ویژگیهای همسر همچون زیبایی، سنّ و… با وجود اهمیت خاصّ خود، پس از چندی نقش کمتری در زندگی ایفا می کنند (مثل اینکه زیبایی با گذشت سن از بین برود) ولی اخلاق حسنه تا آخرین لحظات عمر در طراوت و نشاط و شیرینی زندگی مؤثر است. البته منظور از خلاق نیک «صفات و خلق و خوهای پسندیده در نظر عقل و شرع» می باشد. مردی به نام حسین بشّار می گوید: خدمت امام رضا ـ علیه‎ السلام ـ نامه نوشته و پرسیدم که یکی از بستگانم برای خواستگاری دخترم نزد من آمده است ولی او جوانی بداخلاق است. نظر مبارک شما درباره‌زن دادن به او چیست؟ حضرت فرمودند: اگر بداخلاق است به او زن نده.[2] 3. اصالت و شرافت خانوادگی: منظور شهرت و ثروت و موقعیّت اجتماعی نیست بلکه نجابت و تدیّن و پاکی و روحیّات خانواده همسر می باشد، چرا که همسر شما شاخه ای از همان درخت می باشد. که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: «تزوجوا فی الحجر الصالح، فان العرق دساس؛ در دامن و خانواده شایسته ازدواج کنید، زیرا عِرق (نطفه و ژن) تأثیر می گذارد.»[3] 4. عقل: امیرالمؤمنین ـ علیه‎ السلام ـ فرمودند: «بپرهیزید از ازدواج با احمق، زیرا مصاحبت و زندگی با او بلاست و فرزندانش نیز تباه می شوند.»[4] هستند کسانی که با شخص کم عقل ازدواج می کنند که دارای زیبایی و جمال هم
می باشد بعد متوجه می شوند که آن فرد نه یار و یاور خوبی برای او می باشد و نه پدر یا مادر خوبی برای فرزندش.
ب) ملاک های ثانویه: این ملاک ها گرچه به اهمیت معیارهای اول (اصلی) نیستند اما ضامن بقای زندگی می باشند.
1. سلامت جسم و روح: بعضی از مشکلات جسمی و روانی اهمیت چندانی ندارند و لطمه ای به زندگی نمی زنند و شدید نیستند ولی اگر نقصها و معلولیتهای جسمی و روحی، عمیق و غیرقابل درمان باشد، نباید برخورد احساساتی و غیرعقلائی کرد که لطمه های سنگین به زندگی انسان می زنند. اینکه معلولین و بیماران در مورد ازدواج چه کنند بحث دیگری است.
2. زیبایی: اوّلاً: زیبایی صفتی نسبی است، یعنی کسی ممکن است در نظر شخصی زیبا و در نظر دیگری زشت باشد. ثانیاً: گرچه زیبایی مهمّ است ولی لازم نیست در حدّ بسیار عالی باشد و چه خوب است که میزان زیبایی خود را نیز مد نظر قرار دهیم. با در نظر داشتن این دو نکته باید بدانیم که نباید به نقش زیبایی بی توجهی کرد چون ممکن است در آینده ناخواسته موجب بهانه گیری و اختلاف شود. البته در توجه به زیبایی معمولاً خطایی اتفاق می افتد؛ این که ممکن است ملاک زیبایی معیارهای دیگر را تحت تأثیر خود قرار دهد که می بایست مراقب این خطا باشید.
3. تحصیلات: این شرط امتیازی برای همسر می باشد و در تکامل و رشد زندگی و انجام وظایف همسری تربیت فرزند و… نقش مهمّی دارد. البته آنچه در این موضوع مهمّ است، تناسب علمی بین دو همسر است که در مورد بعدی می آید.
4. کفو همدیگر بودن (همتایی، تناسب)
علت عمده بیشتر ناهنجاری های خانوادگی، عدم تناسب بین زن و شوهر است.
افرادی که سعی می کنند قبل از ازدواج در مود همسرشان مطالعه نمایند و همسری بیابند که از نظر روحی متناسب با خودشان باشد، بخشی از مشکلات بعد از ازدواج و تربیت فرزندانشان را حل کرده اند، در غیر این صورت، مشکلاتی را که می توانستند قبلاً حل کنند، به بعد از ازدواج موکول می کنند.[5] توجه: همتایی و هماهنگی و تناسب صددرصد، امکان ندارد، زیرا هر انسانی دارای مغز، روح. اخلاق، تربیت، محیط و خانواده مخصوص به خود است و با دیگری فرق دارد. امّا باید سعی کرد فاصله نزدیکتر باشد.
موارد همتایی:
1. دینی و ایمانی.
2. فرهنگی و فکری: امام صادق ـ علیه‎ السلام ـ می فرمایند: زن عارفه (فهمیده فرزانه) باید در کنار مرد عارف قرار گیرد، نه غیر آن.
3. اخلاقی.
4. تحصیلات.
5. جسمی و جنسی: رضایت جنسی مسئله بسیار مهمّی است و اگر یکی از آنها گرم مزاج و دیگری سرد مزاج باشد به بهانه گیری و نزاع منجر می شود که گاهی در ظاهر هم علّت بهانه گیری ها چیز دیگری به نظر می رسد ولی وقتی ریشه یابی می شود به همین مطلب می رسیم. البتّه اگر مسئله حاد نباشد با مشورت با افراد آگاه و دلسوز می توان آنرا حل کرد و حتی گاهی ممکن است در اثر بیماری جسمی و روحی دیگری سرد مزاجی حاصل شده باشد که با معالجه آن این مشکل نیز بر طرف می شود.
6. زیبایی.
7. سن: تفاوت سن بلوغ جنسی دختر و پسر حدود 4 سال است. پس بهتر است که تفاوت سنّ آنها در ازدواج نیز چنین باشد. این نکته بسیار مهم است، مگر اینکه واقعاً شرایط دیگر آنقدر مناسب باشد که بتوان از این مسأله صرف نظر کرد و همسری با سنّ مساوی برگزید ولی به هر حال تفاوت سنّی نکته ای حائز اهمیّت می باشد. (ضمناً برای یک ازدواج موفّق، بلوغ جنسی، بلوغ اقتصادی (مردها)، بلوغ فرهنگی و اجتماعی در کنار هم ضروری می باشد.)
8. تناسب مالی
9. تناسب خانوادگی
10. تناسب سیاسی
11. تناسب فرهنگی – اجتماعی:[6] مثلاً کسی که عمده فعالیتش علمی و پژوهشی می باشد، نباید با کسی که روحیه
اجتماعی او تجملاتی، اشرافی، اهل مسافرت و تفریحات پیاپی باشد وصلت کند.
12. هماهنگی روانشناختی:
برخی افراد برون گرا و بعضی درون گرایند و در این زمینه (برون گرائی و درون گرائی) اگر فاصله کمی داشته باشند قابل تحمّل و قابل حل می باشد و حتی خوب است.[7] (برون گرائی محض: از خود بیخود شدن و توجه و تمرکز به محیط و دیگران، درون گرائی محض: گوشه گیری و رهبانیت و تمرکز در خود)
13. همتایی در آینده: ممکن است موقع ازدواج همتا باشند ولی در آینده تغییراتی پیش بیاید و در نتیجه ناهماهنگی ایجاد شود مثلاً برای یکی امکان تحصیل نیست و دیگری تمام زمینه های پیشرفت در مقاطع مالی وجود دارد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. همسران، زندگی الگوی بالندگی، احمد لقمانی، انتشارات پارسایان قم، چاپ اول، 1379.
2. اخلاق خانواده، علیرضا فاخری، نمایندگی ولی فقیه در سپاه، 1378.
3. آئین همسرداری یا اخلاق خانواده، ابراهیم امینی، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ پانزدهم، 1378.

پی نوشت ها:
[1] میزان الحکمه، حیدث 8036.
[2] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 103، ص 372، به نقل مظاهری، علی اکبر، جوانان و انتخاب همسر، انتشارات پارسایان، ص 113.
[3] . مظاهری، علی اکبر، جوانان و انتخاب همسر، انتشارات پارسایان، چاپ بیست و دوم، 1383، ص 115.
[4] . برای مطالعه بیشتر رجوع شود: مظاهری، علی اکبر، جوانان و انتخاب همسر.
[5] . مظاهری، علی اکبر، جوانان و انتخاب همسر، انتشارات پارسایان، چاپ بیستم، ص 130.
[6] . مظاهری، علی اکبر، جوانان و انتخاب همسر، ص 144.
[7] . برای مطالعه بیشتر به کتابهای روان شناسی مراجعه کنید.