مقدمه:
قبل از هر چیز به جاست از زبان ائمه دین کلامی در این رابطه ذکر کنیم. «از امام باقر _ علیه السلام سؤال شد: نظر شما در مورد ازدواج موقت چیست؟ فرمودند خداوند آن را در کتابش و بر زبان پیامبرش حلال کرده پس آن تا روز قیامت حلال است»[1]. همچنین این امام همام فرمودند: «علی _ علیه السلام _ می گفت: اگر عمر ازدواج موقت را تحریم نمی کرد هیچ کس به جز شقی زنا نمی کرد»[2].
چرا ممانعت!؟
در رابطه با پرسش شما جواب این است که هیچ دلیلی وجود ندارد که حوزه مانع این سنت دیرینه گردد و تا به حال هم در هیچ کجا ممانعتی توسط نهاد حوزه ایجاد نشده است. این در حالی است که در راستای فرهنگ سازی و توصیه این سنت الهی به عنوان چاره ای برای انحرافات اخلاقی و فساد، اولین و شاید تنها افرادی که قدم در میدان نهاده اند حوزویان بوده اند. از ابتدای انقلاب اسلامی تا به حال این موضوع بارها توسط بعضی روحانیون که از رجال سیاسی و صاحب نام هم بوده اند مطرح شده و گاه از جایگاه هایی مثل نماز جمعه بدان پرداخته اند، اما نه تنها نتیجه مثبتی در پی نداشت؛ بلکه مطرح کنندگان مورد انتقاد شدید قرار گرفتند و گوشه ای از سیل اشکالات و اعتراضات تا به امروز هم ادامه پیدا کرده است.
فرهنگ سازی:
حال سؤال اینجاست که چه موانعی بر سر راه وجود دارد که تاکنون پیشرفتی در راستای فرهنگ سازی و ترویج فرهنگ ازدواج موقت نداشته ایم؟
نکته ای که در این بحث نقش کلیدی دارد این است که در مقوله فرهنگ سازی برای هر مسأله ای بایستی شرایط و ابعاد فرهنگی اجتماعی و سیاسی زمان و مکان خاص را در نظر بگیریم و با توجه به آن ویژگی ها قدم برداریم، تا به نتیجه مطلوب برسیم. همانگونه که تجربه نشان می دهد جامعه فعلی به علت نداشتن اطلاعات کافی و تبیین نشدن همه جانبه این مسأله پذیرش آن را ندارد و حوزه اگر بخواهد به تنهایی در این میدان گام بگذارد نتیجه ای جز ضرر به خود و متشنج شدن جامعه، به دست نخواهد آورد.
مطلب دیگر اینکه با توجه به حساسیت بحث ازدواج موقت در جامعه امروزی، اگر این موضوع توسط حوزه علمیه مطرح گردد، دست آویزی خواهد بود در دست کسانی که از دیرباز مترصد فرصت بوده اند تا به این نهاد با ارزش لطمه بزنند. دشمنان خارجی آن را بهانه خوبی خواهند شمرد و با عنوان کردن مسائلی همچون حقوق زن، نگاه تحقیر آمیز به زنان و اهانت به شخصیت آنان در ایران، با تمام توان سعی می کنند پایگاه حوزه علمیه را در جامعه متزلزل کنند و جاهلان و مزدوران داخلی هم به این هدف کمک خواهند کرد. و با استفاده از جو جامعه و بهره گیری از سفسطه و مغالطه به حوزه حمله خواهند کرد. شکستن حریم حوزه و پایین آوردن جایگاه حوزویان آرزویی است که دشمنان داخلی و خارجی در سر می پرورانند و تیری است که از سال های دور در چله نهاده اند.
و اما شاید این سؤال به ذهن بیاید که علت مخالفت های سرسختانه، حتی از سوی برخی مؤمنین از چه رو است؟
می توان گفت مخالفت ها بیشتر به علت نبودن شرایط مناسب برای اجرای این حلال الهی می باشد. از جمله این که به علت نبود آگاهی و نگرش کافی در میان افرادی که تمایل به این کار دارند، اغلب موجبات وهن این حلال فراهم می شود. و در درجه دوم تبلیغات سوء عاملان فساد و فحشاء است؛ آنان که ترویج سنت ازدواج موقت را مانع رونق بازار ترویج فساد می دانند. مشکل دیگر سودجویی و فرصت طلبی افراد پلید و فاسد است که با مطرح شدن این بحث، زمینه را برای دامن زدن به فساد با برچسب شرع مهیا خواهند دید و با آزادی بیشتری به فعالیت های نامشروع خود ادامه می دهند.[3] چه باید کرد؟
حال وقت آن است که بگوییم چه باید کرد؟ با اطلاع از ضرورت گسترش فرهنگ عقد موقت و کارآیی آن در جلوگیری از گسترش فساد در جامعه با موانع چه کنیم؟
جواب این است که فرهنگ سازی در رابطه با ازدواج موقت راهبردی جامع می طلبد و همانگونه که گفتیم به علت حساسیت آن در جامعه، برای بدست آوردن یک راهبرد جامع، تحقق موارد زیر ضروری به نظر می رسد:
1. کارشناسی علمی، دقیق و همه جانبه:
به این شکل که مسأله از زوایای علوم مختلف مانند جامعه شناسی، روان شناسی و فقه مورد بررسی قرار گیرد تا تبیین آن در جامعه با اتکا به مستندات علمی و متقن باشد و در نتیجه با استقبال روبرو شود. به عنوان مثال
روان شناسان آثار روانشناختی و پی آمدهای مثبت آن بر روی فرد و جامعه شناسان نتایج اصلاحگر آن بر جامعه را به بحث و بررسی بگذارند.
2. آموزش و ترویج غیر مستقیم:
هنرمندان متعهد و آشنا با فرهنگ دینی قادرند اقدامات خوبی در این حیطه انجام دهند و بصورت غیر مستقیم به مسأله اشاره کنند. با تهیه محصولاتی مانند فیلم، مقاله و برنامه هایی که با مخاطبان گوناگون ارتباط برقرار می کنند، هنرمندانه ضرورت و فواید این مهم را بدون اینکه خود مخاطب احساس کند به او منتقل کنند.
3. همکاری شخصیت هایی که محبوبیت ویژه ای بین مردم دارند:
به این شکل که خود همت بر ترویج این فرهنگ کنند یا الگو سازی کنند و هنرمندان مطرح، ورزشکاران مشهور، رجال سیاسی و … که الگوی بسیاری از افراد جامعه بویژه جوانان هستند، وارد میدان شوند. ناگفته پیدا است که این حرکت تأثیر بسزایی در حساسیت زدایی خواهد داشت.
4. آگاه ساختن مؤمنان متعهد و انقلابی و آشنا ساختن آنان با ضرورت ترویج این سنت فراموش شده و آثار مثبتی که به دنبال خواهد داشت:
در این صورت هر کدام از آنان مبلغی در محیط کوچک یا بزرگ خود خواهند بود و در نتیجه فرایند فرهنگ سازی سرعت خواهد گرفت.
5. با برنامه ریزی پیشگیرانه و همه جانبه جلوی سوء استفاده فرصت طلبان و کج اندیشان گرفته شود:
تا چاره ای برای پیامدهای منفی که ترویج و اجرایی شدن این مسأله ممکن است به دنبال داشته باشد، اندیشیده شود.
آنچه گفتیم بیان فشرده و کلی در پاسخ سؤال بود. امیدواریم توانسته باشیم این موضوع را روشن کنیم که وظیفه حوزه علمیه بیشتر تشکیل و ترمیم بنیاد فرهنگی جامعه است. از این رو در رابطه با بحث ازدواج موقت وظیفه حوزه بیان مبانی فقهی و علمی و تعیین حدود و شرایط آن بوده است و این نهاد پویا همچون گذشته این آمادگی را دارد تا در این رابطه به هر شبهه و چالشی پاسخگو باشد.[4] اما در حیطه اجرا وارد شدن حوزه به تنهایی در این میدان، نه تنها دردی از جامعه دوا نمی شود؛ بلکه بر مشکلات حوزه در درجه اول و جامعه در درجه دوم افزوده خواهد شد.
اما چرا برخی از حوزویان اقدام به ازدواج موقت می کنند، با اینکه جو عمومی جامعه پزیرای این گونه ازدواج را ندارد؛ این است که آنها احساس وظیفه و تکلیف کرده و نمی خواهند این سنت الهی به تعطیلی کشیده شود. و همچنین امر امامان معصوم (ع) را اطاعت می کنند که بدین سبب به برخی از یارانش امر به ازدواج موقت می دارند.
و ممکن است، احساس وظیفه برخی از آنها بدین سبب باشد که خانواده و زنی را تحت حمایت و رسیدگی خود در آورد و نگذارد تا آنها از جهت مالی، عاطفی و امنیتی ضربه ببیند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. ازدواج موقت نیاز امروز، عباس زاده، موسسه انتشاراتی شاکر، تهران.
2. هفته نامه پرتو، 21/9/83 به بعد.
3. ازدواج موقت در اسلام، مرتضی عسگری، ترجمه محمد جواد کرمی، نشر مجمع علمی اسلامی، تهران.

پی نوشت ها:
[1] . کلینی، فروع کافی، دارالکتب الاسلامیه، 1378، ج 5، ص 448.
[2] . همان، ص 449.
[3] . البته الان صیغه موقت تحت شرایط خاص و رعایت مسائل فقهی آن برای افرادی که به دفاتر رسمی ازدواج می روند، خوانده می شود و هیچ کس جلوی آن را نمی گیرد.
[4] . برای نمونه، در هفته نامه پرتو اقدام به چاپ مقالاتی مستمر در این رابطه شده که اولین شماره آن 21/9/83 است (آذر _ دی _ بهمن).