نویسنده: آزاده نجارزاده

گاهی به اشتباه از بعضی افراد می شنویم که می گویند ما تیروئید داریم و تیروئید را یک بیماری فرض می کنند. تیروئید در حقیقت یکی از بخش های غدد درون ریز ما به شمار می رود. یعنی غده ای است در جلوی گردن که هورمون های بسیار مهمی را به داخل خون ترشح می نماید، اما بزرگ شدن غیرطبیعی آن بیماری است که گواتر نامیده می شود. گواتر علل متفاوتی می تواند داشته باشد. از آن جمله می توان به نارسایی ژنتیکی اشاره نمود. گاهی نیز اختلال در سیستم ایمنی می تواند باعث بروز گواتر گردد. کارهای غده ی تیروئید توسط دو غده که در مغز قرار دارند یعنی هیپوفیز و هیپوتالاموس کنترل می شود. چنانچه اختلالی در کار این غدد تنظیم کننده ایجاد گردد، اعمال غده تیروئید نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت، اما گواتر تغذیه ای، به بزرگ شدن غده تیروئید که ناشی از کمبود ید در غذای مصرفی باشد اطلاق می گردد. در حقیقت تیروئید، هورمون هایی می سازد که دارای عنصر ید هستند.
در صورتی که در غذا و آب مصرف میزان ید کم باشد، غده تیروئید در یک واکنش جبرانی، برای تأمین میزان کافی هورمون های خود در شرایط سختی قرار می گیرد و به صورت یک مکانیسم جبرانی بزرگ می شود که تا حد امکان از تمام ید موجود در خون استفاده کند. به بیان دیگر بزرگ شدن تیروئید در اثر کمبود ید، یک واکنش جبرانی بدن برای استفاده بیشتر از ید وارد شده به آن است. مطالعات نشان داده اند که نیاز مطلوب روزانه ید بین 100تا 300 میکروگرم (یک میکروگرم یک هزارم گرم است) می باشد و اگر مصرف ید روزانه به کمتر از 100میکروگرم برسد ممکن است گواتر بروز کند.

کم کاری تیروئید:

کمبود ید علاوه بر گواتر باعث می شود که سرعت متابولیسم و سوخت و ساز در بدن کاهش یابد و فرد با همان رژیم غذایی عادی خود دچار افزایش وزن گردد. در افرادی که تیروئید آنها کم کار باشد، مقاومت بدن نسبت به سرما کاهش می یابد، خستگی زود هنگام اتفاق می افتد، حافظه و عملکرد ذهنی کاهش می یابد و ضربان قلب کند می شود.
درمان کم کاری تیروئید چنانچه مربوط به کمبود ید باشد با افزودن آن به رژیم غذایی و در صورت وجود علل دیگر، تجویز هورمون های تیروئیدی می باشد. درمان تغذیه ای خاصی برای افراد مبتلا به هیپوتیروئیدی (کم کاری تیروئید) وجود ندارد (به غیر از مصرف ید)، اما چنانچه فرد از هورمون های تیروئیدی به عنوان درمان استفاده نماید باید مراقب تداخلات غذایی دارویی این داروها باشد. به طور مثال لووتیروکسین با آهن، کلسیم و منیزیم تداخل دارد و پیشنهاد می شود مکمل این املاح با فاصله حداقل 4ساعت از مصرف لووتیروکسین مصرف شود. ضمناً در صورتی که از لووتیروکسین استفاده می شود بهتر است سویا، شیر سویا، گردو و غذاهای پرفیبر مصرف نگردد.

گواتر آندمیک:

در برخی مناطق که کمبود ید زیاد است گواتر در بین بیشتر افراد ساکن در آنجا مشاهده می شود. به این نوع گواتر، گواتر آندمیک می گویند که ممکن است خفیف، متوسط و یا شدید باشد. برای پیشگیری از گواتر آندمیک راه های مختلفی از قبیل افزودن ید به نمک طعام، تزریق ید روغنی به صورت داخل عضلانی و اقدامات دیگر نظیر توزیع قرص حاوی ید یا افزودن ید به آب آشامیدنی وجود دارد. یکی از ساده ترین راه های پیشگیری از گواتر که بسیار موثر نیز می باشد افزودن ید به نمک طعام است. البته تاریخچه این موضوع به حدود 200 سال قبل باز می گردد. در کشور ما در سال1368، برنامه کشوری مبارزه با کمبود ید و افزودن ید به نمک طعام آغاز شد.

ید:

ید در مقادیر متفاوتی در غذاها و آب آشامیدنی وجود دارد. نواحی کوهستانی و مصب رودخانه ها مناطقی هستند که خاک آنها از نظر ید فقیر است. به علت محتوای پایین ید در خاک، محصولات کشاورزی که از این مناطق به دست می آیند از نظر میزان ید در مقایسه با محصولات مشابه، فقیر خواهند بود. به همین ترتیب گوشت بدن حیواناتی که از این گیاهان تغذیه می کنند نیز از نظر میزان ید فقیر است. بنابراین مردم ساکن در مناطق کوهستانی و مصب رودخانه ها با تغذیه از این گیاهان و گوشت جانوران که در این محل ها رشد می نمایند، ید کافی به دست نمی آورند و دچار کمبود این ماده مغذی خواهند شد.

گواتروژن ها:

در برخی غذاها ترکیباتی به نام گواتروژن وجود دارد که مصرف زیاد و طولانی مدت آنها باعث اختلال در کار غده تیروئید و ایجاد گواتر خواهد شد. گواتروژن ها موادی هستند که به طور طبیعی در برخی غذاها یافت می شوند. این ترکیبات از جذب ید خون توسط سلول های تیروئیدی جلوگیری می نمایند و به این ترتیب موجب ایجاد گواتر می گردند. مواد گواتروژن در کلم، شلغم، بادام زمینی و سویا یافت می شوند. البته خوشبختانه ترکیبات گواتروژن عمدتاً نسبت به حرارت حساس هستند و با پختن غیرفعال می شوند.

پرکاری تیروئید:

نوع دیگری از اختلال کار غده تیروئید نیز به صورت پرکاری این غده بروز می نماید که علل غیر تغذیه ای دارد و درمان آن به صورت برداشت بخشی از تیروئید، تجویز ید رادیواکتیو و یا داروهای ضد تیروئید می باشد. این داروها از اکسید شدن ید در غده تیروئید و تبدیل آن به هورمون های تیروئیدی جلوگیری می نمایند. این دارو با ویتامین K تداخل داشته و بهتر است چنانچه از این داروها استفاده می شود تحت نظر متخصص تغذیه از نظر این تداخل مورد بررسی قرار گیرند.
منبع: دنیای تغذیه شماره 110