نویسنده: موژان زرگرزاده

شیمی درمانی چیست؟

هیچ کس نمی تواند و نباید مدعی شود که شیمی درمانی آخر خط است. این واژه در حقیقت همان دارو درمانی است که همه ما یکبار آن را در زندگی تجربه می کنیم. با این تفاوت که امروزه شیمی درمانی صرفا برای درمان سرطان بکار می رود و بایدها و نبایدهایی دارد که در صورت رعایت نکردنشان، عوارض سخت تر از سهل انگاری درباره دیگر داروها را تجربه می کنیم.
همانطور که تحقیقات اخیر نشان داده تغذیه نقش بسزایی در انواع بیماری ها مانند بیماری های قلبی عروقی، سرطان و… دارد.

چگونه با عوارض شیمی درمانی مبارزه کنیم؟

• زمانی که در خوردن غذا مشکل دارید، از غذاهای مایع مثل آبمیوه، سوپ، شیر و …استفاده کنید.
• به جای قطعات بزرگ از تکه های کوچک غذا استفاده کنید، زیرا بلع آنها آسانتر است و احساس پری و سیری ایجاد نمی کنند.
• غذاهای آماده مثل کلوچه، فرنی و بستنی را در دسترس داشته باشید تا هر موقع میل داشتید مصرف کنید.
• با تزئین غذا به رفع بی اشتهایی کمک کنید.
• غذاهای نرم و سرد مثل شیر میوه ای و ماست میل کنید.
• حین صرف غذا سعی کنید مایعات کمتری بنوشید تا از سیری کاذب پیشگیری کنید.
چند نکته تغذیه ای در مورد بیمارانی که کاهش اشتها پیدا می کنند:
• این نوع بیماران باید از غذاها و میان وعده های با کالری و پروتئین کافی استفاده کنند.
• برخی از این بیماران در وعده صبحانه اشتهای بهتری دارند. این افراد می توانند غذای اصلی را در ابتدای روز میل کنند.

آمادگی برای شروع درمان:

رعایت یک رژیم غذایی سالم برای اینکه اعمال حیاتی بدن به بهترین نحو انجام شود، برای بیماران مبتلا به سرطان ضروری است.
همه روش های درمان سرطان شامل جراحی، پرتودرمانی و هورمون درمانی می باشند. اگر چه در این درمان ها هدف تخریب سلول های سرطانی می باشد، ولی در طی درمان تعدادی از سلول های سالم نیز تحت تاثیر قرار می گیرند، مانند سلول های مخاط دهان و دستگاه گوارش و مو که در نتیجه مشکلات تغذیه ای از جمله کاهش اشتها و کاهش یا افزایش وزن و سوزش دهان یا گلو، مشکلات دندانی و لثه، تغییر حس چشایی یا بویایی، حالت تهوع، استفراغ، اسهال، عدم تحمل گوارشی لاکتوز، یبوست و … بوجود می آید.

عفونت:

اغلب بیماران سرطانی دچار عفونت می شوند.

پیشگیری از عفونت:

کاهش نوتروفیل ها یک عارضه مورد انتظار شیمی درمانی است. تحقیقات نشان داده اند که شستن دست ها و رعایت بهداشت مؤثرترین راه پیشگیری از عفونت است.

روش های پیشگیری:

• دست های خود را قبل از غذا خوردن و بعد از اجابت مزاج و عطسه کردن خوب بشویید.
• مطمئن شوید که تمام قسمت های دست خود را شسته اید، 10ثانیه زمان مناسبی جهت شستن دست ها می باشد.
• رعایت بهداشت دهان ضروری است. دندان های خود را با مسواک نرم بعد از صرف غذا و قبل از خواب مسواک بزنید.
• هر روز دوش آب گرم بگیرید (دوش آب داغ می تواند باعث خشکی پوست گردد.)
• از تماس نزدیک با افراد بیمار شامل کودکان مبتلا به سرخک و آبله مرغان یا بزرگسالان مبتلا به سرماخوردگی بپرهیزید.
• از تماس با افرادی که به تازگی و اکسن زده اند بپرهیزید.
• اگر نیاز به اقدامات دندانپزشکی دارید، حتماً با پزشک معالج خود در این مورد مشورت کنید و به دندانپزشک اطلاع دهید که تحت درمان با داروهای شیمی درمانی هستید.
• از حضور در اماکن شلوغ بخصوص 7تا14روز بعد از دریافت داروهای شیمی درمانی اجتناب کنید.
• از ایجاد یبوست پیشگیری نمایید و از وارد شدن صدمه به پوست و مخاط دهان پیشگیری کنید.

درد گلو یا دهان:

از دیگر عوارض شیمی درمانی می توان درد دهان و یا حساسیت لثه ها و یا سوزش گلو را نام برد که باید از خوردن غذاهایی که بلع مشکل دارند پرهیز شود.

پیشنهاد می شود:

• از غذاهای نرم که بلعشان آسان است استفاده شود، مانند شیر میوه ای، انواع پوره ها، فرنی، ماست و … از خوردن غذاهایی که باعث تحریک دهان می شوند، اجتناب کنید (مانند انواع غذاهای سرخ کردنی و یا غذاهای ادویه دار و نان تست و غذاهای خشک).
• از خوردن غذاهای خیلی داغ بپرهیزید.

تهوع و استفراغ:

تهوع با یا بدون استفراغ از عوارض شایع شیمی درمانی و پرتودرمانی است. اغلب بیماران بعد از دو یا سه روز پس از درمان حالت تهوع پیدا می کنند.

برای کنترل تهوع توصیه می شود:

• حجم غذای هر وعده را کاهش دهید.
• حفظ آرامش در هنگام غذا خوردن بسیار مهم است.
• از غذاهایی که هضمشان راحت است، استفاده کنید.
• از غذاهای پرچرب و یا سرخکرده، بسیار داغ و پرادویه بپرهیزید.
• اگر غذای خاصی باعث بروز حالت تهوع می شود، آن را حذف کنید.
• در هنگام مصرف کردن غذا لباس های گشاد و راحت بپوشید.

خشکی دهان:

خشکی دهان از دیگر عوارض شیمی درمانی و یا پرتو درمانی می باشد، در نتیجه خوردن غذا را برای این بیماران مشکل می کند.

پیشنهاد می شود:

• هر چند دقیقه کمی آب بنوشید و نگذارید دهانتان خشک شود.
• از آبنبات و آدامس برای ترشح بیشتر بزاق استفاده کنید.
• اگر خشکی دهانتان شدید بود، از پزشکتان بخواهید بزاق مصنوعی تجویز کند.

کاهش وزن:

در هنگام درمان ممکن است با کاهش وزن نیز روبرو شوید. در این صورت پیشنهاد می شود از مواد غذایی با کالری و پروتئین بالا مانند پنیر خامه ای، شیر خشک، مایونز، عسل، مربا، دانه ها، مغزها و… استفاده کنید.

لرز:

در صورت داشتن تب، به میزان کافی مایعات بنوشید، مصرف مایعات باعث تولید بیشتر ادرار شده و از ایجاد مشکلات کلیوی پیشگیری می کند. آب، آبمیوه، قهوه، چای، سوپ و بستنی می توانند مایعات مصرفی شما را تشکیل دهند (در صورتی که از رژیم خاصی پیروی می کنید، در این مورد با پزشک یا پرستار مشورت نمایید.)

مشکلات کلیه ها و مثانه:

برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند موجب تحریک مثانه شوند یا صدمات کلیوی دائمی یا موقت ایجاد کنند. این داروها ممکن است موجب تغییر رنگ ادرار شوند (نارنجی، قرمز یا زرد) یا باعث افزایش بوی ادرار یا ایجاد بویی شبیه دارو در ادرار شوند.
ممکن است رنگ و بوی مایع منی نیز برای مدت کوتاهی تغییر یابد. از پزشک خود در مورد اینکه آیا داروهای شما دارای چنین اثراتی هستند سؤال کنید.

خود را از نظر وجود علائم زیر بررسی نمایید:

• درد یا سوزش هنگام دفع ادرار
• تکرر ادرار
• احساس فوریت در دفع ادرار
• ادرار قرمز رنگ یا خونی(بعضی داروهای شیمی درمانی رنگ ادرار را تغییر می دهند.در صورت ایجاد این وضعیت به پزشک یا پرستار اطلاع دهید.)

اسهال:

از دیگر عوارض شیمی درمانی یا پرتودرمانی، اسهال می باشد.

در صورت بروز اسهال:

• مایعات زیاد میل کرده و از غذاهای سبک استفاده کنید.
• از مواد غذایی که حاوی پتاسیم و سدیم هستند استفاده کنید.
• از مصرف مواد حاوی کافئین مثل قهوه و شکلات و همچنین غذاهای چرب و سرخ کرده بپرهیزید.

سایر مشکلات:

از دیگر مشکلات شیمی درمانی مشکلات دندان ها و لثه می باشد که بیماران باید قبل از شروع درمان به دندانپزشک مراجعه نمایند و همچنین از مسواک نرم استفاده کنند.
علاوه بر این بیماران تغییر حس چشایی هم پیدا می کنند و اغلب در طول درمان طعم گوشت و مرغ برایشان نامطبوع می شود که طعم تلخ برایشان پیدا می کند.
منبع: دنیای تغذیه شماره110