من هر وقت در منزل تنها می شوم در مواقعی که فکرم منحرف می شود آهنگ گوش می کنم آیا در مواقع شهادت ائمه ـ علیهم السلام ـ این کار اشکال دارد یا نه؟

یکی از مسائلی که از زمان های قدیم به صورت شایع مطرح بوده و هم اکنون نیز مطرح است مساله موسیقی و غنا است. مساله موسیقی و غنا برای اولین بار بعد از وفات حضرت آدم ـ علیه السّلام ـ پی ریزی شد زمانی که ابلیس و قابیل بعد از وفات ایشان در اجتماعی شرکت کرده و به نشانه شادی برای مرگ حضرت آدم از تنبورها و وسایل لهو (موسیقی) استفاده کردند[1] و پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ نیز در حدیثی می فرماید: «کان ابلیس اول من تغنی» ابلیس اولین کسی بود که مرتکب غنا شد.[2] بعد از آن هم در هر دوره ای حتی در زمان خود ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ نیز این بحث مطرح بوده به طوری که بعضی از ثروتمندان و فاسقان کنیزکان آوازه خوان خریداری می کردند تا برای آنان بخوانند و بنوازند.
امروزه به خاطر تهاجم فرهنگی غرب و شیوع و فراوانی، این بحث قبح و بدی خود را از دست داده و به یک عادت معمولی و حتی مطلوب تبدیل گشته که بر ما به عنوان یک جوان مسلمان لازم است اولاً موسیقی را شناخته، از اصطلاحات فقهی مربوط به آن را مطلع گشته، آثار سوء دنیوی و اخروی آن را دانسته و مرز حلال و حرام آن را جدا کرده و بشناسیم.

تعاریف:
امروزه موسیقی را هنری که از تنظیم و ترکیب اصوات به وجود می آید می شناسند و زیبایی آن را بر حسب اثری که در ذهن شنونده می گذارد می سنجند. اما واژه طرب که معمولاً همراه موسیقی به کار می رود به معنای پیدایش حالتی در انسان است که توازن و تعادل او را بر هم می زند و این امر گاه از ناحیه شادی و سرور بسیار است و گاه از شدت حزن و اندوه فراوان و اما واژه لهو به معنی سرگرمی و اشتغال به کاری عبث و بیهوده، غفلت ورزیدن از ذکر خدا و دور شدن از واقعیات زندگی و از کار و تلاش و فرو غلطیدن در ابتذال و بی بندباری است.[3] گفته های قرآن و روایات در مورد موسیقی:
آیات متعدد قرآن کریم فرد مسلمان را از تغنی (آوازه خوانی)، استفاده از ابزارآلات موسیقی و گوش دادن به آن نهی می کند. به طور مثال در ذیل ‌آیه 30 سوره مبارکه حج که می فرماید: «فاجتنبوا الرجس من الاوثان و اجتنبوا قول الزور» ابوبصیر از امام صادق ـ علیه السّلام ـ منظور آیه را می پرسد و امام می فرماید: منظور از واجتنبوا قول الزور غنا (‌آواز طرب انگیز) می باشد. همچنین روایات بسیاری ‌آثار سوء غنا و موسیقی در دنیا و آخرت را مورد بحث قرار داده که به برخی از آنها اشاره می شود.

آثار سوء موسیقی در دنیا:
· ایمن نبودن از نزول مصیبت؛ امام ششم ـ علیه السّلام ـ می فرماید: خانه ای که در آن غنا خوانده شود از مصیبت و اندوه در امان نیست.
· مستجاب نشدن دعا؛ هم ایشان می فرماید: خانه ای که در آن غنا باشد. دعا مستجاب نشده و فرشتگان وارد آن نمی شوند.
· عامل بی‌حیای و کم شدن غیرت؛ همچنین امام صادق ـ علیه السّلام ـ در حدیثی موسیقی و غنا را عامل بی حیایی و کم شدن غیرت و بی تفاوتی نسبت به ناموس می دانند.
· سوق دادن انسان به فحشا؛ پیامبر بزرگوار اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ نیز کشیده شدن انسان به گناهان دیگر و بزرگتر را از آثار موسیقی دانسته و می فرماید: غنا و موسیقی «چنان اثر بدی می گذارد» که انسان را به فحشاء هم می کشاند.
آثار سوء دنیوی موسیقی به اینها خلاصه نمی شود و موجب رفتن خیر و برکت از خانه، سبب فقر و تهی دستی و مهمتر از همه سبب سختی و قساوت دل می شود.
آثار سوء موسیقی در آخرت:
در مورد آثار سوء اخروی غنا همین بس که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: هر کس به لهویات (موسیقی) گوش دهد روز قیامت در گوش او سرب آب شده ریخته می شود. همچنین، چنین فردی صدای دلربای درخت بهشتی را نخواهد شنید. شخصی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ سوال کرد آیا در بهشت غنا است؟ حضرت فرمود: براستی در بهشت درختی است که خداوند متعال بادهای بهشتی را به وزیدن در آن فرمان می دهد پس آن بادها می وزند و آن درخت آوازهای دلربایی می زند که هرگز خلائق مانند آن آوازها را در خوبی و دلربایی نشنیده اند. این پاداش کسانی است که در دنیا از خوف خدای متعال گوش دادن به موسیقی وغنا را ترک کرده اند و هر کس از غنا اجتناب نکند هرگز آن آواز دلربا را نخواهد شنید. اکنون با توجه به این ‌آثار سوالی که مطرح می شود این است؛ آیا تمام موسیقی ها حرام و گوش دادن به آنها گناه است یا برخی از آنها؟ در جواب باید گفت: که موسیقی ای گناه است که انسان را به طرب و حالت های مخصوصی بیاندازد (معنای طرب گذشت) و موسیقی مطرب نوازندگی خاص مجالس باطل و حرامی است که انسان با کیفیت نواختن عادتاً(نوعا این گونه است اما ممکن است برای برخی این حالت رخ ندهد) از حالت عادی خارج می شود.
در اینجا باید به سه نکته توجه کرد:
اول: گاه خود موسیقی مطرب نیست ولی چون شعرش، شعر تشویق کننده به بی بند و باری، به ولنگاری، به شهوت رانی، و به این طور چیزهاست باز آن موسیقی حرام می شود.
دوم: این مطلب که این موسیقی سنتی یا ایرانی و غیره است پس اشکال ندارد، درست نیست چون مرز موسیقی حلال و حرام ایرانی بودن، سنتی یا قدیمی بودن و یا کلاسیک بودن، غربی یا شرقی بودن نیست بلکه ملاک همان مطرب بودن و یا نبودن است و در نهایت اینکه: اگر کسی می گوید این موسیقی برای من مطرب نیست و مرا به حالت های خاص نمی اندازد پس می توانم گوش دهم صحیح نمی باشد، چون ملاک فرد نیست بلکه ملاک عرف است یعنی اگر عرف مردم (اکثر) بگویند این موسیقی مطرب است، گوش دادن به آن حرام می شود. حال با توجه به این مقدمات نسبتاً طولانی باید عرض کنم که گوش دادن به موسیقی با تمام مضرات و آثار دنیوی و اخروی آن که ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ و نیز پزشکان و متخصصان شمرده اند. در همه حال بد و گناه و در ایام شهادت حضرات معصومین ـ علیهم السلام ـ بدتر و گناهش بیشتر است. چون ایام شهادت ایشان ایام حزن و اندوه شیعیان و روزهای سخت اهل بیت ـ علیهم السلام ـ است و ما شیعیان وظیفه داریم چنانکه در مرگ عزیزانمان مراعات خیلی از چیزها را می کنیم در این ایام نیز حرمت اهل بیت ـ علیهم السلام ـ را نگه داشته و از کارهایی که مبغوض حضراتشان می باشد دوری کنیم و مطمئن باشیم که خشنودی خداوند و ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ و رضایت ایشان از ما در گرو دوری از گناهان و انجام دادن واجباتمان می باشد.

مقابله با افکار مزاحم
فارغ از این مسائل گوش دادن به موسیقی و غنا راه حل مناسبی برای فرار از افکار مزاحم و منحرف نیست. شما باید راه حل های دیگری برای جلوگیری از ورود آن افکار به ذهن خود و یا فرار از آن پیدا کنید که به چند مورد از آن اشاره می شود:
الف) دوران جوانی و نوجوانی دوران پرتلاطم کشش های غریزی و شهوانی است که برخورد نامناسب با آن موجب آسیب خواهد شد. یکی از راه هایی که نفس و شیطان به آن علاقه مندند و بهتر می توانند از آن راه جوان و نوجوان را به گناه آلوده کنند‌، دور کردن او از جمع و گرایش دادن او به تنهایی و خلوت است. البته این بدین معنی نیست که هر کس می خواهد تنها باشد پس تمایلاتی به گناه دارد لیکن شیطان با هر حربه و وسیله ای که باشد می خواهد انسان را به معصیت خدا بکشاند، پس اولین راه برای مقابله با افکار مزاحم و منحرف، تنها نماندن در خانه است. می توانید برای مطالعه، به کتابخانه ها بروید مطالعه در کتابخانه چندین حُسن مهم دارد یکی اینکه آنجا تنها نیستید و افکار مزاحم کمتر به سراغ شما می آیند پس در نهایت بهتر می توانید درس هایتان را بخوانید. دوم اینکه روحیه شما در حضور تعدادی که آنها هم مشغول مطالعه و تحقیق هستند به طور قطع چندین برابر می شود. و حُسن دیگر اینکه دیدن دوستان و افرادی که به طور جد مشغول مطالعه هستند حس تلاش و کوشش را برای رسیدن به هدفتان در شما بیشتر می کند. اما اگر به هر علت نمی توانید به کتابخانه بروید می توانید با اجازه و مشورت والدین یکی دو نفر از دوستانتان را به خانه دعوت کرده و با همدیگر مشغول مطالعه شوید تا تنها نباشید.
ب: راه بعدی برای مقابله با افکار مزاحم پرکردن اوقات فراغت و اوقاتی است که در مابین مطالعات به وجود می آید. سعی کنید همیشه کاری برای انجام دادن داشته باشید چه الان که مشغول مطالعه برای کنکور هستید و چه در مواقع دیگر. هنگامی که این افکار شما را اذیت می کنند بلافاصله دست از مطالعه بکشید و یک فعالیت غیر درسی انجام دهید مثلاً چند دقیقه تند راه بروید یا چند دقیقه بدوید یا طناب بزنید، دوچرخه سواری (کم) و یا حتی یک سرگرمی لذت بخش چند دقیقه ای می توان این افکار را از شما دور کند.
ج: راه بعدی تنبیه و تشویق خود است. البته منظور تنبیه بدنی نیست. شما می توانید زمانی که از خواب بلند می شوید، یا می خواهید مطالعه کنید با خود عهد ببندید که اگر این افکار به ذهن شما آمد و در ذهن شما جولان داد و کاری نکردید که این افکار از ذهن شما رانده شوند خود را با انجام دادن کارهایی که در مواقع معمولی دوست ندارید انجام دهید تنبیه کنید، مثلاً اگر برای شما رفتن و در صف نانوایی ایستادن، یا تمیز کردن اتاق ها و شیشه های منزل و یا بردن زباله ها به بیرون و یا هر کاری که معمولا دوست ندارید انجام دهید سخت باشد می توانید برای تنبیه خود از آن استفاده کنید. در این مورد می توانید از محروم کردن خود از کارهای دوست داشتنی و لذت بخش نیز استفاده کنید. مثلاً می توانید از خوردن غذای مورد علاقه تان به مدت چند روز صرف نظر کنید یا برنامه مورد علاقه تان در تلویزیون را نبینید.
نقطه مقابل تنبیه تشویق است. اگر روزی و یا ساعتی مطالعه کردید و نگذاشتید افکار مزاحم شما را اذیت کند می توانید خود را با تفریح و کارهایی که برای شما جذاب و لذت بخش است مورد تشویق قرار دهید.
د: روش بعدی روش جایگزینی است. در این روش شما به عوض گوش کردن به نوارها و موسیقی های حرام و غیر مجاز می توانید از موسیقی های حلال و مجاز استفاده کنید موسیقی هایی که مطرب نبوده و اشعارش نیز متناسب مجالس لهو و لعب نباشد. حتی می توانید از نوارهای موسیقی طبیعی استفاده کنید. نغمه های جویبارها، صدای آبشارها، صدای وزش بادهای ملایم بر درختان، نوای پرندگان، آواز قمری و کبک این ها همه موسیقی طبیعی جهان اند که علاوه بر زیبایی، اثر آرامش بخشی نیز دارند. و از همه بهتر گوش دادن به نوای دل انگیز و آوای روح نواز قرآن است که علاوه بر هارمونی بسیار عالی و زیبایی مثال زدنی موجب توجه انسان به ابعاد دیگر زندگی شده و او را از غفلت دور می کند.
در نهایت توجه شما را به این مطلب از علامه بزرگوار محمد تقی جعفری جلب می کنم که ایشان فرمودند: «نباید فراموش کنیم که هیچ حقوقدان، فیزیکدان و ریاضی دان و هیچ یک از دانشمندان علوم تحقیقی نه تنها از موسیقی برای کارهای خود بهره برداری نکرده اند بلکه به جهت مخالف بودن موسیقی با فعالیت علمی مغز همواره راه تفکر و اندیشه را از راه موسیقی جدا کرده اند. این حقیقت دلیل آن است که اندیشه و تعقل با تحریکات و تجسمات موسیقی سازش ندارد. (ص 72)»[4] با توجه به این سخن بلند می توان نتیجه گرفت که گوش دادن به آهنگ های مبتذل نه تنها کمکی برای قبول شدن شما در کنکور نمی کند بلکه گاه مانع جدی برای نظم افکار و تمرکز بر مطالب و در نهایت رسیدن به هدف است.

پی نوشت ها:
[1] . شرقحانی، احمد، انسان، غنا، موسیقی، انتشارات مشهور، 1380، ص 22.
[2] . همان، ص 22.
[3] . همان، ص 14.
[4] . برای مطالعه، شرفخانی، احمد، انسان، غنا و موسیقی، انتشارات مشهور، چ اول، 1380؛ و دستغیب، گناهان کبیره، بحث موسیقی و غنا.