برای آنکه بدانیم خداوند چه کسانی را دوست دارد، ابتدا لازم است محبت را معنا کنیم و سپس معنای محبت را در مورد خداوند بررسی نمائیم تا ببینیم، چه کسانی محبوب خداوند متعال هستند؟
ابتدا در تعریف محبت می گوییم: محبت در حقیقت، حالتی است که در دل یک موجود زنده ذی شعور، نسبت به چیزی که با وجود او ملایمتی و با تمایلات و خواسته های او تناسبی داشته باشد، پدید می آید.[1] در واقع محبت هر چیز، عبارت از میل نفسانی و احساس لذت از آن چیز، می باشد. محبت به این معنا، در مورد انسان صحیح است، زیرا نفس انسان به بعضی از چیزها تمایل دارد و از آنها لذت می برد.
اما آیا می توان گفت: نفس خداوند متعال به چیزی متمایل است و از آن لذت می برد؟! مسلماً جواب منفی است. از طرف دیگر آیات و روایات بسیاری وارد شده که ثابت می کند خداوند بندگانش را دوست دارد. لذا باید گفت معنای محبت خدا به بنده، این است که حجابها را از قلبش بر می دارد تا با چشم دل او را ببیند. محبت خدا عبارت است از، تطهیر باطن بنده از غیر خدا و خالی نمودن وجودش از هر مانعی که بین او و مولایش مانع شود. پس مراد از محبت و دوستی خدا تحقق آثار محبت است.[2] دوستی عام و خاص خداوند (رحمانیت و رحیمیّت)
خداوند از هر چیزی کاملتر و دوست داشتنی تر است و هستی و کمال خود را به بهترین وجه می شناسد و نسبت به خویش، کاملترین محبت را دارد و موجوداتی هم که به لحاظ و انتساب و ارتباط با خداوند متعال، واجد درجاتی از کمال هستند، در حدّ کمالشان محبوب خدا خواهند بود.
ممکن است گفته شود، اگر هر موجودی چنانکه گفتیم به تناسب وجودش داری حُسن باشد؛ پس هر موجودی محبوب خداست؛ لازمه این سخن آن است که حتی اشخاص شریر و شقی نیز محبوب خدا باشند، در صورتی که می دانیم اشرار و اشقیاء مورد غضب خداوند هستند.
در جواب این شبهه باید بگوییم که، اشخاص شقی اسباب شقاوت را به سوء اختیار خودشان، کسب کرده اند و در واقع این افراد، از جهت نقائص شان که اکتسابی و اختیاری و ساخته خودشان بوده است، مبغوض خداوند هستند. در اصل جود خدا شامل این افراد شقی نیز (قطع نظر از شقاوتهای خود) می شود. لذا با توجه به آنکه آفریده دستگاه آفرینش هستند، مورد محبت خدا خواهند بود و همان محبت باعث شده که خداوند، پیامبران را به سوی آنها بفرستد، تا با هدایت آنها اسباب تکاملشان را فراهم آورد.

محبوبین خداوند در آیات قرآن:
خداوند متعال در قرآن کریم، یک ضابطه کلی برای بندگانی که می خواهند محبوب خدا باشند و خداوند آنها را دوست داشته باشد، ذکر می فرمایند و ملاک آنرا اطاعت و پیروی بیان می کنند: قل ان کنتم تحبون الله فاتبعونِ یُحببکم الله[3] بگو اگر خدا را دوست می دارید، از من پیروی کنید تا خداوند، نیز شما را دوست بدارد.
در حقیقت اطاعت و پیروی، یک حلقه واسطه ای است، میان محبت انسان به خدا و محبت خدا به انسان. خداوند در قرآن بیان فرموده: تقوی مهمترین راهی است که انسان را به خدا نزدیک می کند. لذا در سوره آل عمران می فرماید: شما تابع دستورات پیامبر باشید تا خداوند به شما علاقه پیدا کند و محبوب خدا بشوید و یا در سوره های دیگر فرمود: محبوبین خدا این خصوصیتها را دارند؛ ان الله یحب المتقین[4] : پارسایی و پرهیزگاری باعث محبوب شدن است. یعنی طریق تقوی، طریق محبوب شدن است. انسانی که دوست خداست؛ پارسا می شود و انسانی که وارسته شد، محبوب خدا می شود.
ان الله یحب المحسنین[5] (نیکوکاران) یحب الصابرین[6] (صبر کنندگان) یحب المتوکلین[7] (توکل کنندگان) ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین[8] هم متطهر و هم مطهر به معنای پارسایی که پاکیزه جان و پاکدل است؛ چون راه طهارت را طی کرده است، راه طهارت مُحب را به محبوب می رساند.
ان الله یحب الذین یقاتلون فی سبیله صفّا[9] آنها که راه جهاد را طی کردند و در راه خدا همانند کاخ ایستادند و با اعدای بیرونی و اهوای درونی در نبرد و ستیز بودند و پیروز شدند و به محبوب رسیدند، باید هم در جنگ اهریمن درون که جهاد اکبر است و هم در جنگ با دشمن بیرون فولادین بود.[10] محبوبین خداوند در روایت:
به حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ عرض شد؛ یک عملی را به ما یاد بدهید که خداوند به خاطر آن ما را دوست داشته باشد، حضرت عیسی فرمود: أبغضوا الدنیا یحبّکم الله. دنیا را دشمن بدارید تا خداوند شما را دوست بدارد.[11] من اکثر ذکر الموت احبه الله: کسی که زیاد یاد مرگ کند خداوند او را دوست دارد.[12] از پیامبر در مورد محبوبترین افراد، نزد خداوند سؤال شد، پیامبر فرمودند: کسی که به مردم بیشتر نفع برساند.[13] از آن جا که در ابتدای سخن عرض کردیم که مراد از محبت خداوند نسبت به بندگانش، تحقق آثار محبت است، در پایان بعضی از آثار محبت خداوند نسبت به بندگانش را ذکر می کنیم.
محبت راه است، هر اندازه که انسان این راه را طی کند، هم بر شدت محبت او افزوده می شود و هم به محبوب نزدیکتر می شود. دقیق ترین علامت محبت خدا به بنده آن است که بنده خدا را دوست می دارد.[14] پیامبر اکرم می فرمایند: اگر خدا بنده ای را دوست داشته باشد، او را به بلاها مبتلا می کند.[15] همچنین می فرماید: وقتی خدا بنده ای را دوست داشته باشد، واعظی از نفسش و بازدارنده ای از قلبش، قرار می­دهد تا او را امر و نهی کند.[16] خدایا محبت خود و محبت آنانکه تو را دوست دارند و محبت هر چیزی که ما را به حب تو نزدیکتر می کند، روزی ما فرما و چنان اسباب محبّت را برای ما، فراهم کن که تو را و هر که تو را دوست می دارد دوست داشته باشیم.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. کاشفی محمدرضا، آیین مهرورزی، انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، چاپ سوم، 1378.
2. مطهری مرتضی، آشنایی با قرآن، انتشارات صدرا، چاپ سوم 77، ص 28 به بعد.
3. مجتبوی، سید جلال الدین، علم اخلاق اسلامی، انتشارات حکمت، ج 3.
4. نراقی ، ملا محمد، معراج السعاده، انتشارات هجرت، چاپ پنجم، 1377، ج 1، ص 760 به بعد.

پی نوشت ها:
[1] . مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، انتشارات مؤسسه آموزشی  پژوهشی امام خمینی، ص 358.
[2] . جناتی، محمد ابراهیم، ترجمه اخلاق از شیخ محمد رضا جباران، انتشارات هجرت، 1378، ج 1، ص 412.
[3] . آل عمران/ 31.
[4] . آل عمران/ 76.
[5] . آل عمران/ 134.
[6] . آل عمران/ 146.
[7] . آل عمران/ 159.
[8] . بقره/ 222.
[9] . صف/ 4.
[10] . جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن کریم، نشر رجاء، ج 2، ص 352.
[11] . محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، چاپ اول، 1403 ق.، ج 2، ص 215.
[12] . همان.
[13] . همان.
[14] . جباران، شیخ محمدرضا، ترجمه اخلاق ، انتشارات هجرت، 1378، ج 1، ص 414.
[15] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365، ج 2، ص 253.
[16] . حسن ابن ابی الحسن دیلمی، اعلام الدین، موسسه آل البیت، 1408 ق، ص 217.