از آنجا که لازمه عشق ورزیدن به خداوند و رسول خدا و ائمه اطهار، معرفت به آنان می‌باشد، این معرفت چگونه حاصل می‌گردد؟
قبل از هر چیز لازم است، بدین نکته اشاره شود که اساساً زیر بنای عشق، معرفت است؛ لذا هرگز عشق بدون معرفت حاصل نمی‌شود، به همین دلیل شیخ اشراق که کارشناس بزرگ این گونه مسائل است می‌گوید: از معرفت محبت پدید می‌آید، پس اولین پایه، معرفت است و پایه دوم، محبت است و پایه سوم، عشق است و به عالم عشق نمی‌توان رسید، تا از معرفت و محبت عبور نشود.[1]
بنابراین عشق به خدا و پیامبر و ائمه ـ علیهم السلام ـ نیز بر پایه معرفت آنان استوار است. لذا امیرمؤمنان در نهج‌البلاغه فرمود: «اول الدین معرفته»[2] آغاز دینداری شناخت خداوند است. و در روایات متعدد آمده: «الدّین هو الحبّ و الحبّ هو الدین»[3] یعنی دین همان محبت، و محبت همان دین است. از جمع‌بندی این روایات معلوم می‌شود که معرفت خدا اساس همه چیز، از جمله عشق ورزیدن به خدا و دیندار بودن است. و هم‌چنین معرفت به پیامبر و ائمه، اساس محبت آنان است؛ لذا در روایات اصرار شده که باید به آنها معرفت حاصل نمود. از جمله در آخر زیارت جامعه کبیره، که در واقع جمع‌بندی و عصاره آن زیارت است، چنین آمده است: «… اللهم اسئلک أن تدخلنی فی جمله العارفین بهم»[4] خدایا از شما می‌خواهم که مرا در زمره کسانی قرار بدهید که ائمه ـ علیهم السلام ـ را شناخته‌اند.
اما برای حصول معرفت خداوند، چندین راه وجود دارد که در این جا، تنها به یکی از مهمترین راههای آن به طور خلاصه اشاره می‌شود: در قرآن کریم آیات بسیاری است که انسان را به تفکر در آفرینش آسمان و خورشید، ماه، ستارگان، زمین و کوه‌ها و دریاها، گیاهان، حیوانات، انسان دعوت می‌کند و نظام شگفت‌آوری را که در هر یک از این انواع حکومت می‌کند، گوشزد می‌فرماید. براستی نیز دستگاه آفرینش و نظامی که فعالیت‌های گوناگون جهان را به سوی هدف‌های آفرینش و آرمان‌های هستی پیش می‌راند، بسیار شگفت‌آور است.
پس مطالعه و دقت در نظام آفرینش، انسان را به معرفت و شناخت خداوند رهنمون می کند و مطالعه آیات الهی یکی از راههای شناخت خداوند است.[5]
بنابراین معلوم می‌شود که محبت خداوند، فرع بر معرفت اوست. محبت خداوند نیز در سایه الطاف الهی نصیب انسان می‌شود؛ لذا حضرت فرمود که تو به دوستان خود، شیرینی محبت خویش را چشانیدی «یا مَن اذاق احبائه حلاوه الموانسه»[6]
برای شناخت پیامبر و اهل بیت ـ علیهم السلام ـ نیز راههای مختلف وجود دارد؛ مثلاً آیاتی که در قرآن، درباره پیامبر و اهل بیت وارد شده، به خوبی انسان را به عظمت و منزلت آنها آشنا می‌کند و یا مطالعه روایاتی که از پیامبر اکرم (ص) درباره خودش و یا ائمه ـ علیهم السلام ـ رسیده، راه خوبی برای شناخت آنان است.
مهمترین راهی که برای شناخت انسان کامل (ائمه ومعصومین) عنوان شده ،شناخت خداوند است .یعنی هر چه معرفت ما به خداوند بیشتر باشد بطور متقابل شناخت ما نسبت به انسان کامل بعنوان واسطه فیض الهی بیشتر خواهد بود.
یکی دیگر از راههای شناخت ائمه ـ علیهم السلام ـ انس مستمر با زیارت جامعه کبیره است. تفکر و تأمل درباره اوصاف و کمالات اهل بیت پیامبر ـ علیهم السلام ـ ، بسیار مفید و آموزنده است. در این جا تنها به فرازهایی از آن زیارت شریفه اشاره می‌شود: فرمود: سلام بر اهل بیت که محل رفت و آمد فرشتگان، معدن رحمت، گنجینه علم، سلاله پیامبران، چراغ‌های هدایت، پناه‌گاه مؤمنین، ورثه انبیاء، محل معرفت خداوند، حافظ اسرار الهی، آغاز آفرینش و انجام آن با آنهاست، بواسطه برکت وجود آنان باران فرود می‌آید، گرفتاری‌ها برطرف می‌گردد.[7]
بنابراین یک راه برای شناخت ائمه ـ علیهم السلام ـ همان راه مطالعه آیات و روایات است. اما در عین حال توفیق الهی نیز در شناخت و تحصیل معرفت نسبت به آنان، یقیناً مؤثر بوده و نقش اساسی دارد، لذا همان گونه که قبلاً اشاره شد، در پایان زیارت جامعه کبیره از خداوند خواسته شده که به انسان توفیق و لیاقت شناخت اهل بیت ـ علیهم السلام ـ را عنایت کند.
بی‌تردید مطالعه آثار و احوالات گوناگون ائمه ـ علیهم السلام ـ بخصوص مواردی که جنبه‌های اعجاز و کرامات آنان را منعکس کرده است، انسان را به معرفت بیشتر و در نتیجه محبت آنان نایل می‌کند.چرا که اهل بیت، مظهر کمال هستند و انسان فطرتاً کمال‌خواه است و کمال را دوست دارد و با علم و شناخت نسبت به ایشان، محبت او بیشتر می‌شود.
پی نوشت ها:
[1] . شیخ اشراق، مجموعه مصنفات، تهران، نشر پژوهشگاه علوم انسانی، 1373 ش، ج 3، ص 286.
[2] . نهج‌البلاغه، خطبه اول.
[3] . حر عاملی، وسائل‌الشیعه، قم، نشر مؤسسه آل‌البیت لاحیاءالتراث، 1416 ق، ج 16، ص 171.
[4] . مفاتیح‌الجنان، زیارت جامعه کبیره.
[5] . طباطبائی، سید محمد حسین، آموزش عقاید و دستورهای دینی، تهران، نشر بنیاد جان بازان، ج 2، ص 26.
[6] . مفاتیح‌الجنان، دعای عرفه.
[7] . مفاتیح‌الجنان، زیارت جامعه کبیره.
