چگونگی جلب نظر و علاقه نوجوانان به انجام فریضه نماز را در صورت امکان شیوه هایی نوین پیشنهاد فرمائید چرا که تنها پند و اندرز و تشویق به شیوه های سنتی کارآمد نیست؟

برای رسیدن به خواسته خود از نکات زیر کمک بگیرید:
1. مخاطب شناسی:قبل از هر چیز شناخت روحیه نوجوان و علایق او گرایشات و خواسته هایش می تواند کمک مؤثری در برنامه ها و رسیدن به اهداف داشته باشد.[1] شناخت مخاطب و روحیات او و اینکه چه مقدار تکلیف پذیری دارد حائز اهمیت است و باید راهکارهای متناسب با آن پیش برود.
پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _ جهت یادگیری فرایند نماز و نهادینه شدن تدریجی این امر در نهاد کودک و نوجوان به گونه ای که بر ضمیر کودک نقش ببندد چنین سفارش می فرماید:
«وقتی کودک سه ساله شد به او امر کن 7 بار «لا اله الا الله» بگوید و وقتی به سن سه سال و هفت ماه و بیست روز برسد باید به او یاد دهید که هفت بار «محمد رسول الله» بگوید و در چهار سالگی هفت مرتبه «صلّی الله علیه و آله» را تکرار کند. و در پنج سالگی اگر کودک راست و چپ خود را تشخیص داد او را در برابر قبله قرار داده و به او سجده نمودن را بیاموزید … و وقتی به سن هفت سالگی رسید او را به نماز خواندن فرا خوانید»[2].
این حدیث شریف مراحل دقیقی را به صورت گام به گام و براساس سن و اقتضای ظرفیت وجودی کودکان به گونه ای که مورد پذیرش کودک باشد نشان می دهد. علاقمند نمودن دانش آموزان به نماز نیز باید به صورت گام به گام و با رعایت اصول تربیتی خاص انجام شود. فشار آوردن بیش از حد به نوجوان جهت ادای این فریضه گرچه ممکن است در کوتاه مدت جواب دهد ولی ممکن است موجب دلزدگی نوجوان گردد؛ حتی این امر در برخورد و مواجهه با بزرگسالان جامعه نیز صادق است. آن جا که معصوم – علیهم السلام- می فرماید: ایمان ده مرحله و پله است و مبادا کسی که در پله و مرحله بالاتری است دیگری را که در مرحله پایین تری است به آن چه که فوق توان اوست وا دارد، نشان از این مطلب می دهد.
2. فراهم آوردن روحیه مذهبی در نوجوان:باید روحیه مذهبی را در نوجوانان ایجاد کرد، در این صورت نوجوان با انگیزه و علاقه تمام به برنامه های عبادی خود از جمله نماز می پردازد. بدون ایجاد و روحیه مذهبی هیچ عاملی نوجوان را به نماز علاقمند نخواهد کرد.

عوامل مؤثر در ایجاد روحیه مذهبی دانش آموزان:
الف) استفاده مطلوب از ساعات درس دینی و به کارگیری معلمان و دبیران باتجربه، خوش برخورد و صمیمی و به کارگیری روش تدریس مناسب و جذّاب.[3] ب) تشکیل جلسات مذهبی خارج از مدرسه با شرکت داوطلبانه دانش آموزان علاقمند و تنظیم برنامه های مذهبی مناسب (نظیر آموزش های دینی، گردش های دسته جمعی، اجرای سرودهای مذهبی، تئاترهای سازنده، مطالعه قصه ها و داستانهای دینی، مشاهده فیلم های سودمند با مضامین مذهبی.[4] عوامل یاد شده در ایجاد انگیزه و تقویت روحیه مذهبی در دانش آموزان قطعاً مفید و مؤثر واقع خواهد شد.
3. ایجاد انس با دانش آموزان: برای این که در نوجوانان و دانش آموزان تأثیرگذار باشیم و نفوذ کنیم، باید در قدم اول با یکایک آنان مأنوس باشیم و با محبت و ادب آنان را به خود جلب کنیم، دانش آموزی که مربی خود را دوست داشته باشد به حرفهای او کاملاً گوش می دهد و علاقمند به رفتار و تقلید از کارهای او می شود. توجّه داشته باشیم که: دو صد گفته چون نیم کردار نیست.
نقش الگوهای رفتاری برای نوجوانان بسیار مهم است و لذا باید در قدم اول والدین و بعد مربیان و معلمان بزرگوار خودشان در نمازها حاضر شوند و آن را جدی و مهم تلقی بگیرند و از نماز به بزرگی و عظمت یاد کنند و با خوشحالی و نشاط در نماز حاضر شوند. رفتار مربیان و اولیاء نباید طوری باشد که دانش آموز احساس کند آنها فقط برای رفع تکلیف نماز می خوانند و نماز لذت و شیرینی ندارد.
4. تشویق و تأیید کلامی و مادی:برای اینکه دانش آموزان به نماز علاقمند شوند باید سعی کنیم آنان را مورد تشویق کلامی و مادی قرار دهیم به عنوان مثال سعی شود دانش آموزانی که اهل نماز هستند مورد اکرام و تشویق قرار گیرند و اگر دانش آموز قدمی به سوی نماز برداشت، مورد تأیید و تشویق قرار گیرد تا قدم بعدی را بردارد. در این رابطه باید بسیار دقت نمود تا تشویق ها به اندازه و حساب شده باشد و افراط و تفریط صورت نگیرد. از تنبیه برای افرادی که به نماز روی نمی آورند استفاده نشود سعی کنیم با آنها دوست شویم نقاط مثبت آنها را بیان کنیم و غیر مستقیم و در غیر حضور دیگران و به شکل تدریجی آنها را با فرهنگ نماز آشنا کنیم.
5. اقامه نماز جماعت در مدارس: نماز جماعت مختصر، جذّاب در مدارس می تواند عامل مهمی برای جذب افراد به نماز باشد. البتّه برای اقامه نماز در مدارس باید سعی شود چند چیز در رابطه با محل و زمان نماز رعایت گردد:
مکان نماز: باید مکان نماز مناسب باشد، روشنی و نور کافی، جذابیّت و تمیزی، معطّر بودن، اعتدال، وجود فرش مناسب و زیبا از جمله اموری است که دانش آموزان را به نماز و نمازخانه جذب می کند.
زمان نماز: برگزاری نماز در موقع خستگی و عجله دانش آموز نباشد و سعی شود نماز در موقع نشاط و عدم خستگی انجام شود.
ناظمین نماز: متولیان امر نماز جماعت خوش اخلاق، مرتب، با ادب و اهل نماز باشند.
امام جماعت: امام جماعت باید خوش بیان، خوش برخورد، تمیز، منظم، جذّاب و باعاطفه باشد.
وضوخانه و دستشوئی ها: به اندازه کافی وضوخانه و دستشوئی در اختیار دانش آموزان باشد تا به زحمت نیافتند.
استفاده از هنر در دعوت به نماز: سعی شود موقع نماز با صدای دلنشین اذان گفته شود و با رعایت ادب و با بیان عاطفی دانش آموزان به نماز دعوت شوند و در مواقع مناسب و با خوشرویی تذکراتی به افرادی که نماز نمی خوانند داده شود.
تسریع در خواندن نماز: نماز جماعت نباید طول بکشد، در مواقعی که دانش آموزان آمادگی روحی ندارند به نماز جماعت فرا خوانده نشوند؛ بلکه در صورتی که برنامه فیلم، تئاتر و … است نماز جماعت را کمی به تأخیر انداخت.
بیان فوائد و آثار نماز: باید با زبان ساده، جذّاب و دوستانه باشد.
پرهیز از سخنرانی بین دو نماز: به گونه ای که نوجوان و دانش آموز احساس کند مجبور به گوش دادن به سخنرانی است، می توان سخنرانی را بعد از اتمام دو نماز انجام داد و دانش آموزان احساس نکنند که مجبور هستند به سخنرانی گوش دهند. در سخنرانی باید سعی شود مطالبی بیان شود که بیشتر مورد نیاز و حاجت آنها باشد. از لطیفه، معما، مسابقه، شعر (تنوع در سخنرانی) و نقش سازنده آنها باید کمک گرفت.
6. برجسته ساختن نکات مثبت دانش آموزان:
والدین و مربی باید سعی کنند نکات مثبت دانش آموز را برجسته کنند مثلاً اگر خوب درس می خواند آن را برجسته کنند و بگویند دانش آموز و نوجوان به این خوبی و زیرکی چه بهتر که نمازش را هم بخواند.
7. ارزش و احترام به افراد نمازخوان:
در محیط مدرسه اگر تمام نیروهای اجرایی و خدماتی به افراد نمازخوان احترام کنند، دیگران هم به طور ناهوشیار به سوی نماز کشیده می شوند مخصوصاً برخورد نیروهای خدماتی باید حساب شده باشد زیرا دانش آموزان بیشترین برخورد و ارتباط را با آنان دارند و با آنان صمیمی تر هستند. البته باید به گونه ای عمل نشود که اولاً موجب احساس بدبینی دیگر افراد شود و ثانیاً موجب یک نوع رواج ریاکاری در نوجوانان شود.
8. برقراری ارتباط با والدین نوجوان:
مربی باید با والدین دانش آموزان جلسات زیاد و ارتباط عاطفی برقرار کند و از آنان کمک بگیرد و اگر نیاز است حتی آنها را با نقش سازنده و فوائد نماز آگاه سازند و آنان را توجیه کند مثلاً اگر خانواده ای به نماز اهمیت ندهد و مربی تأکید به نماز کند، دانش آموز با تعارض مواجه می شود و لذا مربی باید با سعه صدر و حوصله با والدین ارتباط داشته باشد و از آنان کمک و یاری بخواهد. مربی باید مراقب باشد که نباید پیش والدین از فرزندانشان شکایت کند تا مبادا والدین با آنها بدرفتاری کنند بلکه باید به بهترین شیوه باهم کمک کنند تا دانش آموز نمازخوان شود.
در پایان به عرض شما می رسانم هرچند ممکن است انجام همه امور دشوار و یا دور از دسترس به شمار آید ولی می توان تا حدّ ممکن به فراهم ساختن برخی از آنها همت گماشت و راه را برای ایجاد ارتباط هرچه بیشتر دانش آموزان با نماز هموار نمود.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. شیوه های گسترش فرهنگ نماز، رحیم نوبهار، قم، ستاد اقامه نماز، چاپ اول، 1380.
2. بهره وری در آموزش های نماز، حسن توانایان فرد.
3. نگاهی به نقش های تربیتی خانه و مدرسه با انجمن اولیاء و مربیان، 1375.
4. یکصد و چهارده نکته درباره نماز، محسن قرائتی.
5. اقامه نماز در دوران کودکی و نوجوانی (اجلاس سال 70 بابلسر)، علی قائمی، ستاد اقامه نماز، چاپ اول، 1372.

پی نوشت ها:
[1] . ر.ک: شرفی، محمدرضا، مراحل رشد و تحول انسان، نشر وزارت و فرهنگ ارشاد اسلامی.
[2] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج13، ص113- 114.
[3] . کریمی، عبدالعظیم، رویکردهای نمادین به تربیت دینی، نشر قلیانی، 1378، اقتباس از فصل 5.
[4] . باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، انتشارات مدرسه، 1364.