چه کارهایی انجام دهیم که اجتماعی شویم؟

پرسیدن و سوال از مجهولات و ندانسته ها یک اصل اساسی و عقلانی است که سخت مورد تاکید دین مقدس اسلام می باشد و جدای از روایات بسیاری که در این مورد است در قرآن مجید نیز تصریحاتی شده است. جنبه اجتماعی شخصیت آدمی از اهمیتی خاص برخوردار است چرا که انسان موجودی اجتماعی است و مایل است با دیگران در ارتباط باشد. اسلام نیز به عنوان دینی که تمام شئون حیات انسانی را در بر می گیرد و خود از فرهنگی غنی و پربار برخوردار است پیروان خود را به همزیستی و حسن ارتباط با دیگران تشویق می کند.[1] حال اگر کسی فاقد مهارت های لازم برای برقراری این ارتباط باشد به انزوا وگوشه نشینی سوق داده خواهد شد. همچون پاره ای از مردم که دوست ندارند در اجتماعات ظاهر شوند و از روبرو شدن با افراد دچار ترس و آشفتگی هستند. ارتباط و معاشرت با مردم از نظر اسلام و اصول تربیتی دارای اصول و مهارت هایی است که بایست برای یک معاشرت و روابط اجتماعی موفق از آنها سود جست و ما در حد توان این نوشته بدان می پردازیم.
1. اعتماد به نفس: بعضی از افراد به آسانی با دیگران دوست می شوند و این نتیجه اعتمادی است که به خود دارند اما در عوض بعضی دیگر از دوستی با دیگران وحشت دارند و در معاشرت با دیگران دچار ترس می شوند چرا که به خود اعتماد ندارند. پس اولین و اساسی ترین قدم این است که به خود اعتماد داشته باشید و به خود تلقین کنید که آدمی اجتماعی هستید و هر گاه این روش را ادامه دهید رابطه و ایجاد دوستی با دیگران برای شما ساده خواهد شد و خواهید دید که شما بی جهت از آن ترس داشتید پس به خویشتن اعتماد کنید و جرات داشته باشید که این تکنیک اصلی و اساسی دوست یابی است.[2] 2. آغاز گری: در ارتباط با دیگران حتی الامکان سعی کنید شما آغاز گر باشید بسیاری اشخاص به علت شرم و حیای ذاتی از آغاز کردن صحبت امتناع می ورزند و ترس این دارند که طرف مقابل بر حرف های آنان اعتنایی نکند. توجه داشته باشید که جرات و اعتماد به نفس شرط موفقیت است و بی اعتنایی افراد در مقابل حرف های ما مساله ای است که خواه ناخواه در زندگی پیش می آید پس بیش از حد حساس نباشید و با جرات محترمانه حرف خود را بیان کنید و ترسی به خود راه ندهید.[3] 3. رفتار: دوستی با اشخاص تنها از راه «گفتگو» با آنها ایجاد نمی شود بلکه رفتار ما در این مورد نقش اساسی دارند، بررسی های علمی نشان داده است که هفتاد درصد رابطه ما با دیگران نتیجه رفتار با آنهاست. چرا که زبان رفتار در بسیاری موارد گویاتر و موثرتر از زبان گفتار است و این به خاطر این است که احساسات و عواطف ما را به خوبی منعکس می سازد و نشان می دهد که برای دوستی با دیگران تا چه حد آمادگی داریم.
رفتارهای زیر، ما را در ایجاد یک رابطه ساده و موفق یاری می دهد:
الف) تبسم: یک تبسم و لبخند خوشایند نشانه آمادگی برای ایجاد ارتباط و دوستی با دیگران تلقی می شود و با آن می توان به طرف مقابل فهماند که مایلید با او ارتباط برقرار کنید و این تبسم شما محیط مساعدی برای ایجاد رابطه ایجاد می کند و در اسلام نیز توصیه شده است حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ فرموده اند: خوشرویی و تبسم کینه توزی را از بین می برد[4] و باز از حضرت نقل شده که ایشان وقتی می خواستند حرفی بزنند ابتدا تبسمی می کردند و بعد حرف می زدند.[5] ب) برخورد خوش: در برخورد با دیگران گشاده رو باشید و با حرکات دست و چهره خویش علاقه و تمایل خود را برای جلب دوستی آنان نشان دهید و مطمئن باشید که این رفتار شما بی پاسخ نخواهد ماند. برخورد رسمی با دیگران موجب می شود که آنها هرگز به خود این اجازه را ندهند که به شما نزدیک شوند در قرآن نیز بالاترین مدحی که از حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ شده این است که ایشان بسیار خوش برخورد بوده و این خصیصه حضرت را بزرگترین عامل موفقیت حضرت می داند.
ج) برخورد نگاه: زبانِ نگاه، زبانی موثر است و شما با این کار به طرف دیگر می فهمانید که به ارتباط با او علاقه مند هستید و فراموش نکنید که نگاه شما اثری معجزه گر دارد[6] و در روایات نیز نگاه از روی محبت و علاقه، عبادت محسوب شده[7] است. البته نگاه کردن با خیره شدن فرق بسیار دارد و مورد نهی اسلام نیز است و در پاره ای موارد نیز ممکن است نتیجه عکس داده موجب بدگمانی و ناراحتی شود بنابراین وقت و ظرافت را در این مورد نباید از دست بدهید.
د) دست دادن: در بسیاری از فرهنگ ها اولین نشانه رابطه و دوستی دست دادن است و شما با فشردن دست کسی که با او برخورد می کنید عملاً به او نشان می دهید که مایلید با او ارتباط و دوستی داشته باشید و حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ موقع دست دادن،‌ دست خود را نمی کشید تا آنکه طرف مقابل دست خود را می کشید.[8] هـ) افشای سلام: سلام دادن نیز در ایجاد یک رابطه موثر است و شما می توانید با آن در ارتباط آغاز گر باشید و طرف مقابل نیز متوجه علاقه شما به ایجاد رابطه می گردد و در اسلام نیز توصیه فراوان بدان شده و از حضرت صادق ـ علیه السلام ـ روایت شده که فرموده اند: از نشانه های تواضع این است که هر کس را که دیدی سلام کنی.[9] 4. محبت: از دیگر اسرار موفقیت در ارتباط این است که در حقیقت آنها را دوست بداریم و از بزرگترین امتیازات شیعه این است که پایه و زیر بنای اصلی آن بر محبت استوار شده است و آنچنانکه از روایات بر می آید روح وجودی دین غیر از محبت نیست و نیروی محبت از نظر اجتماعی نیز نیرویی عظیم و موثر است[10] و امام باقر ـ علیه السلام ـ فرموده که: اگر فردی، دیگری را برای خدا دوست داشته باشد خداوند او را برای دوستی اش پاداش می دهد.[11] 5. گوش دادن: این کار شما را برای طرح مطالب و ابراز احساسات و نظریات آماده می کند و نشان می دهد که به شنیدن سخنان دیگران علاقه مند هستید و با این کار شما به طرف مقابل جرات می دهید که هر چه در سر دارد برای شما بیان کند و او را مشتاق به ادامه گفتگو می نمائید.
6. وجه اشتراک: دیل کارنگی در کتاب آئین دوست یابی خود گفته است که اگر ما مساله مورد علاقه طرف مقابل را کشف کنیم دیگر درباره شروع مکالمه با او مشکلی نخواهیم داشت.[12] برای کشف علاقه ابتدا بایست پرسش هایی بپرسید و به بررسی بپردازید که طرف مقابل به چه مسائلی علاقه مند است و شما می توانید به مبادله تجارب و دانسته های خودتان بپردازید.
7. نام اشخاص: از دیگر اسرار دوستی و موفقیت در ارتباط به خاطر داشتن نام اشخاص و صدا زدن آنها با نام خودشان است چرا که مردم عاشق نام خود هستند و از شنیدن آن از زبان دیگران خوشحال می شوند و شما با این کار به او می فهمانید که برای او احترام خاصی قائلید. از حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ نقل شده که فرموده اند: وقتی با دیگران ملاقات می کنید از نام خودش و نام پدر و فامیلش بپرسید.[13] 8. هدیه دادن: هدیه دادن نیز از دیگر اسرار اصلی دوستی و پایداری آن می باشد و شما با هدیه دادن علاقه ومحبت خاص خود را می رسانید و این تاثیری بس شگرف در ادامه و ایجاد دوستی دارد و در اسلام نیز توصیه فراوان بدان شده و حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ فرموده اند که هدیه دادن دوستی و مودت ایجاد می کند.[14] نکته: هر کجای مطلب فوق را متوجه نشدید از بزرگتر یا معلم خود سوال کنید منتظر نامه های بعدی شما هستیم.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. آئین دوست یابی از دیدگاه معصومین ـ علیهم السلام ـ ، علی قابلی، انتشارات نصایح.
2. آداب معاشرت با خویشاوندان، محمود ارگانی، نشر پیام مهدی.
3. روان شناسی دوستی، ترجمه محمد علی فرجاد، نشر الهام.

پی نوشت ها:
[1] . تعلیم و تربیت اسلامی، ص 13 و 60.
[2] . روان شناسی دوستی، ص 24.
[3] . همان، ص 26 و 45.
[4] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 74، ص 172، ح 41.
[5] . همان، ج 16، ص 298.
[6] . روان شناسی دوستی، ص 37.
[7] . اتحاد و دوستی، ص 271.
[8] . اتحاد و دوستی، ص 278.
[9] . بحارالانوار، ج 76، ص 3. ح4.
[10] . جاذبه و دافعه علی ـ علیه السلام ـ ، ص 42 و 68، با تغییرات.
[11] . المحجه البیضاء، ج 2. ص 292.
[12] . روان شناسی دوستی، ص 85.
[13] . بحارالانوار، ج 84، ص 179، حدیث 23.
[14] . بحارالانوار، ج 77، ص 166.