من نوجوانی هستم که دچار گناهی شده‌ام که تقریباً عادتم شده و نمی‌توانم آن را از بین ببرم و ذهنم را به خود مشغول کرده‌است برای از بین بردن آن چه کنم؟
قبل از پرداختن به پاسخ لازم است به این نکته اشاره شود که دوره سنّی نوجوانی دوره بسیار مهم و حسّاسی است. در این دوره سنّی نیروهای درونی و عوامل بیرونی زمینه گناه را برای انسان فراهم می کنند و نوجوانان به لحاظ محدودیت تجربه و اطلاع از مسایل، در موقعیتی قرار دارند که به طور طبیعی امکان خطاها و لغزشهایشان بیش از بزرگترها است؛ امّا نیرویی که میتواند نوجوانان و جوانان را از انجام گناه باز دارد. نیروی «ایمان» و «اراده» است. ایمان و اراده قوی تنها عاملی است که میتواند جوانان را از ارتکاب گناه مصون نگه دارد و یا اگر به عللی مرتکب گناهی شده و بعداً متوجه پیامدهای آن گردیده و پشیمان شده، باز هم ایمان و اراده قوی تنها عاملی است که میتواند آنها را نجات دهد. نوجوانی که خود اعتراف به گناه دارد و از انجام آن به شدّت پشیمان است، این نشان از ایمان دارد. اگر واقعاً تصمیم گرفتهاید که بعد از این مرتکب این گناه و یا هر گناه دیگری هم نشوید، باید در دو مرحله برنامه جلوگیری از گناه را دنبال نمایید.
1. مرحله نظری
یعنی توجّه به آیات و روایاتی که در آنها از گناه و پیامدهای آن سخن به میان آمده و به شدّت گناهکاران را مورد سرزنش قرار داده است.
2. مرحله عملی
یعنی اقدام عملی به ترک گناه. در این مرحله روشهایی بسیاری وجود دارد که شما میتوانید آنها را به کار گیرید.
اصول مرحله نظری
1. ایمان به خدا و اعتقاد به حضور او در همه جا
ایمان به خدا و اعتقاد به اینکه همه ما در محضر خدا هستیم، از اساسیترین اهرمهای باز دارنده از گناه است. این اعتقاد آنچنان نیرویی در انسان به وجود میآورد که او را همچون سپری فولادین و نفوذناپذیر در برابر گناهان میسازد؛ بر همین اساس آیات و روایات، ایمان را اصلیترین عامل بازدارنده از گناه معرفی نموده است و میفرماید: «أَ لَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَری»؛[1] آیا انسان نمیداند که خداوند همه اعمالش را میبیند؟ و یا در جای دیگر آمده است: «إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصادِ»؛[2] قطعاً پروردگار تو در کمینگاه است و همه آنچه را تو انجام میدهی میبیند. این آیات، به روشنی بیان میکند که همه ما در محضر خدای بزرگ هستیم، و هر گناهی هر چند کوچک از آن نظر که نافرمانی خداوند است، بسیار بزرگ به حساب میآید.
در روایات نیز به این نکته تأکید شده است. شخصی به حضور امام حسین ـ علیه السّلام ـ آمده و عرض کرد «ای فرزند رسول خدا من یک شخص گنهکار هستم و نمی‌توانم گناهم را ترک کنم، مرا موعظه کن. امام حسین ـ علیه السّلام ـ فرمود: «پنج کار را انجام بده و آنگاه هرچه میخواهی گناه کن» روزی خدا را مخور و آنچه میخواهی گناه کن. از زیر حکومت خدا بیرون برو و آنچه میخواهی گناه کن. جایی را انتخاب کن تا خداوند تو را نبیند و هرچه میخواهی گناه کن، وقتی عزرائیل برای گرفتن جان تو نزد تو آمد، او را از خود بِران و هرچه میخواهی گناه کن. زمانی که مأمور دوزخ تو را به سوی آتش بُرد، تو به سوی آتش مرو، و آنچه میخواهی گناه کن».
در این روایت شریف به مسائل بسیار مهمی اشاره شده است که اگر به آن توجّه کنیم و هر وقت که فکر گناه به ذهنمان آمد یا خواستیم عملاً گناهی را انجام دهیم، این روایت را به یاد آوریم. قطعاً از آن عمل منصرف خواهیم شد، دیگر دست و پا و چشم و گوش برای انجام گناه حرکت و توانی نخواهد داشت. هر وقت میخواستم گناه کنیم، فکر کن که امام حسین ـ علیه السّلام ـ خطاب به ما میگوید: هر گناهی میخواهی، انجام بده امّا در جایی باشد که خداوند نبیند، این روایت را همیشه در ذهن خود مرور کنیم.
2. خودشناسی و توجّه به شخصیت انسانی
یکی از عوامل بازدارنده گناه این است که انسان شخصیت خود را بشناسد و به آن توجّه داشته باشید؛ چرا که بخشی از گناهان بر اثر آن است که انسان به ارزش خود پی نبرده است. انسان از دیدگاه قرآن، خلیفه خدا و مسجود فرشتگان میباشد.[3] وقتی انسان چنین عظمت و مقامی دارد، چگونه مرتکب گناه و معصیت شود؟
3. ایمان به معاد و حساب قیامت
ایمان به معاد یعنی ایمان به دریافت کیفر و پاداش اعمالی که در دنیا انجام دادهایم. هیچ کدام از نیکی و بدیهای ما نابود و فانی نمیشود.[4]
4. یاد مرگ
یاد مرگ موجب شکستن غرور و در نتیجه زمینهساز ترک گناه و از عوامل بازدارنده معصیت میباشد. رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ فرمود: «بسیار به یاد مرگ باشید، زیرا یاد مرگ، گناهان را میزداید».[5]
5. نقش عبادات در بازدارندگی از گناه
عبادات اگر به صورت صحیح و با شرایط انجام شوند، علاوه بر فوائد بسیار معنوی، نقش به سزایی در کنترل گناه دارند و اصولاً‌یکی از اهداف عبادات، پیشگیری و پاکسازی از گناهان است.[6]
6. گزینش دوستان خوب و دوری از بدان
تأثیر دوست درس نوجوانی و جوانی بیشتر از هر عاملی دیگری است که موجب سعادتمندی یا بد عاقبتی افراد می شود. وجوان به دلیل اینکه می خواهد با دوستان خود هم رنگ باشد در کارهای خوب و بد آنان شرکت می جوید. پیامبر فرمود: «المر علی دین خلیله فلینظر احد کم من یخالل» شخصی بر روش دوست خود است پس هر کدام از شما بنگرد که چه کسی را به دوستی بر می گزیند.
7. تقویت اراده
ناتوانی برترک کاری به ناتوانی در اراده باز می گردد. با دل و جرئت در کارها وارد شدن. تلقین به اینکه می شود و می توانم، تقویت عزت نفس، گوش ندادن به موسیقی های لهوی و ریتمیک، ورزشی و… در تقویت اراده موثرند.
مرحله عملی ترک گناه
درمان هر گناه دارای روش مخصوصی است. در روایات اسلامی به برخی از انواع درمانها اشاره شده است از جمله در روایتی از امام باقر ـ علیه السّلام ـ آمده است: «برای هر دردی، دوایی وجود دارد و دوای گناهان، استغفار و توبه است.»[7] دانش روانشناسی نیز روشهای بسیار مؤثری را در اختیار ما قرار داده است که میتوان از آنها در درمان گناهان استفاده نمود.
1. درمان انزجاری
از جمله روشهای درمانی، روشهای درمانی انزجاری یا بیزاریآور است.[8] در درمانهای بیزاریآور، یک رویداد بیزارکننده با رفتار نامطلوب همراه میشود به این قصد که خاصیت تقویتی آن را کاهش دهد. استفاده از این روش به این صورت است که در لحظاتی که تنها نشستهاید، گناه و عمل مورد نظر را که لذت آنی هم برای شما دارد جلو چشم خود مجسم کنید، همزمان با آن یکی از منفورترین و زشتترین حوادث زندگی، رخدادها یا رفتاری را که اصلاً خوشتان نمیآید، نیز تصور کنید، چندین بار تمرین کنید تا اینکه هر وقت فکر گناه به ذهن شما آمد، آن عمل زجرآور نیز در ذهن شما تداعی کند، به مرور زمان عمل گناه نیز به نظر شما نفرت آور خواهد شد و هیچگاه اقدام به انجام آن نخواهید کرد.
2. توجه به پیامدها
هر وقت فکر گناه به ذهن شما آمد یا حتی بالاتر از آن اگر موقعی خدای نکرده به گناه اقدام کردید، فوراً پیامدهای آن مانند عذاب خداوند، آتش جهنم، خجالت و شرمندگی نزد امام زمان ـ علیه السّلام ـ، پیامدهای دنیوی گناه و اینکه خداوند ناظر بر آن صحنه است را در ذهن خود مجسم کنید، و با خود لحظهای بیاندیشید که آیا لذّت آنی و زودگذر آن عمل بهتر است یا ترک گناه و نیل به سعادت ابدی و نعمتهای اخروی؟ در این صورت قطعاً از گناه منصرف خواهید شد.
3. مطالعه سر گذشت ها
سرگذشت افراد گنهکار را مطالعه کنید، اگر ممکن است سری به زندانها بزنید، افرادی را که در اثر جرم و جنایت و گناه موقعیت و پایگاه اجتماعی خود را از دست دادهاند، در نظر بگیرید و مطمئن باشید که اگر شما هم به عمل زشتتان ادامه بدهید، به سرنوشت آنها دچار خواهد شد.
معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:
– دنیای نوجوان؛ محمدرضا شرفی؛ تهران، منادی تربیت، 1370.
پی نوشت ها:
[1] . علق/14.
[2] . فجر/14.
[3] . اسراء/70، بقره/30.
[4] . آل عمران/30.
[5] . نهجالفصاحه، حدیث، ص444.
[6] . قرائتی، محسن، گناهشناسی، انتشارات پیام آزادی، 1371، ص 271.
[7] . اصول کافی، ج 1، ص 387.
[8] . سیف، علیاکبر، تغییر رفتار و رفتار درمانی، نشر دوران، 1379، ص 238.
