برادرم موسیقی گوش می دهد و فیلم های بدی می بیند ولی نمازش را می خواند و روزه اش را می گیرد حکم ما با این برادر چیست؟

اجمالاً شما وظیفه دارید ایشان را ارشاد نموده و در جهت ترک این گناه او را یاری کنید (البته طبق شرایط زیر). طبیعتاً شما بدین منظور نیازمند اطلاعاتی در زمینه غنا و موسیقی هستید که تا حد امکان توضیحاتی در این باره خدمت شما ارائه خواهیم نمود. همچنین شما باید بگونه ای نهی از منکر کنید که اولاً او پذیرا باشد و ثانیاً اختلاف و تنشی بین شما ایجاد نشود. بدین منظور نیز سعی نموده ایم نکاتی کلیدی و مهم خدمت شما ارائه کنیم:

شرایط امر به معروف و نهی از منکر
1. یکی از شرایط واجب شدن این فریضه این است که شما یقین داشته باشید آنچه را شخص مکلف بجا نمی آورد واجب است و آنچه را انجام می دهد عملی حرام است.
2. آنکه احتمال دهی امر و نهی شما تاثیر می کند، پس اگر بدانید اثر نمی کند واجب نیست.
3. آنکه بدانید طرف مقابل قصد دارد معصیت خود را تکرار کند.
4. اگر احتمال دهید که در این راه ضرر جانی،‌آبرویی و یا مالی قابل توجهی به شما می رسد، وجوب امر به معروف و نهی از منکر از شما برداشته می شود.[1]

غنا و موسیقی
مقام معظم رهبری که خود یکی از مراجع بزرگوار اند در این باره می فرمایند:
«غنا، خوانندگی مطرب و لهوی متناسب با مجالس عیش و نوش است و موسیقی، نوازندگی با همان اوصاف است و در حکم با هم فرقی ندارند و هر دو حرام است.[2] مطرب عبارتست از: خفت، سبکی و سستی که به خاطر غم یا شادی زیاد در انسان به وسیله غنا ایجاد می شود.
لهو یعنی غفلت، یعنی دور شدن از ذکر خدا، دور شدن از معنویت، دور شدن از واقعیت های زندگی، دور شدن از کار و تلاش و فرو غلتیدن در ابتذال و بی بند و باری.[3]

موسیقی از نگاه آیات و روایات
1. آیات و روایات این باب فرقی بین انواع موسیقی نگذاشته است. بنابراین فرقی بین موسیقی محلی و غیر محلی، اصیل ایرانی و غیر اصیل، سنتی و غیر سنتی و … نیست. آنچه ملاک و معیار است این است که موسیقی لهوی و طرب انگیز حرام است.
2. از آیات متعدد قرآن کریم استفاده می شود کسانی که به دنبال آواز خوانی و موسیقی می روند به تدریج کارشان به جایی می رسد که دین و آیات الهی و پیامبران و بندگان مؤمن حق تعالی را مورد تمسخر قرار می دهند. (به عنوان مثال: لقمان /6، حجر /11، مؤمنون /110 و… مراجعه شود)
3. در روایات می خوانیم شیطان نمی گذارد افرادی که دنبال آواز خوانان و اهل موسیقی می روند در حد یکسانی از گناه باقی بمانند بلکه او سعی می کند اینگونه اشخاص را روز به روز بیشتر در باتلاق گناه غرق کند.[4] در حدیث آمده است: «از غنا و موسیقی دوری کنید زیرا موسیقی حیاء را از بین می برد و سبب زیاد شدن غریزه جنسی می شود. مردانگی و مروت را نابود می سازد، و هر کاری که شراب می کند موسیقی لهوی هم انجام می دهد و…[5] بعلاوه از نظر اولیاء دین ـ علیهم السّلام ـ پرداختن به موسیقی و غنا سبب رفتن برکت از زندگی، عدم استجابت دعاء، سبب نفاق، مرگ ناگهانی و بی تفاوتی نسبت به ناموس و عامل ارتکاب زنا و غیره می شود.
سؤالی از علامه جعفری (ره)
آیا موسیقی روح انسان را تصفیه نمی کند؟ جواب: اگر موسیقی آنچنانکه عاشقان دلباخته اش می گویند حقیقتاً روح انسان را تصفیه می کند، چرا با شیوع موسیقی در شرق و غرب، بیماریهای روانی و فساد اخلاقی به حدی است که گفتگو در باره آن باعث شرمساریست.[6]

فیلم و فتاوای علماء در این باره
«دیدن نامحرم از طریق تلویزیون و شنیدن صدای آنها، که مقرون به فساد و ریبه است اشکال دارد و بعضی اقسام آن یقیناً حرام است». (حضرت آیت الله بهجت) «ساختن، نمایش و تماشای هر نوع فیلمی که ترویج گناه و موجب فساد اخلاق و انحراف و شکستن حریم پاکی و عفاف باشد حرام است». (حضرت آیت الله صالحی مازندرانی)
تولید و خرید و فروش و ا ستفاده از فیلم هایی که دارای مفسده است و موجب انحراف و فساد اخلاق می گردد حرام است».[7] (مقام معظم رهبری)

اصول انتقاد و تذکر دادن
اگر می خواهید به نحوی تاثیرگذار عمل کنید علاوه بر آشنایی با روحیات فرد مورد نظر که سنین جوانی را می گذراند، باید از روش هایی نیز بهره بگیرید تا بتوانید انتقادی سازنده و دور از تنش داشته باشید.
1. محوری ترین انگیزش در دوران نوجوانی و جوانی کوشش برای به دست آوردن استقلال است. یکی از آثار ظهور انگیزه استقلال خواهی در نوجوان این است که او از پند و نصیحت و امر و نهی و تحکم گریزان است؛[8] پس هرگز امر و نهی و نصیحت نکنید. با زبان خوش و صمیمانه مسأله را بیان کنید.
2. احترام گذاشتن به شخصیت فرد: باید از توهین کردن به شخصیت طرف مقابل، همراه با تشبیهات بی مورد و توهین آمیز پرهیز نمود زیرا این گونه اعمال باعث می شود شخص با عصبانیت تمام واکنش نشان داده و در صدد دفاع از خود برآید.[9] فلذا به نکات نقد شما هر چند هم که منطقی و صحیح باشد هیچگونه توجهی نخواهد کرد. روایات، بگو و مگو را سبب فتنه معرفی کرده اند.
3. در جمع نباشد: حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: «نقد و نصیحت کردن دیگران در جمع یعنی کوبیدن و خرد کردن شخصیت طرف مقابل. پس در نقد باید دقت داشته باشیم در مقابل دیگران کسی را نصیحت نکنیم و نصیحت با لحن آمرانه و زورگویانه نباشد.[10] 4. توجه به زمان و موقعیت: زمانی باشد که شخص مورد نظر سر حال و در حالت آرامش و آسودگی خیال است.[11] 5. تقویت صفات مثبت او: با شیوه های مختلف نظیر متذکر شدن آن صفات، تشویق نمودن و… سعی کنید عزت نفس او را در این امور بالا ببرید و در مرحله بعد با ذکر معایبش از او بخواهید در رفع آنها تلاش کند. به عنوان مثال برادر شما نمازهایش را می خواند و به امور دینی خود توجه دارد. خود این موضوع یکی از بهترین صفات اوست که بسیاری از جوانان فاقد آن هستند.
6. توجه به اصل تدریج: یکی از اصول بسیار مهم در تغییر و اصلاح رفتار، توجه به اصل تدریج است، یعنی همانگونه که یک صفت خوب به تدریج ملکه انسان می گردد صفات بد نیز به تدریج در جان انسان رسوخ پیدا می کند، پس ما باید با سیاست گام به گام به تغییر ‌رفتار و یا اندیشه فرد اقدام کنیم.[12] بنابراین هر جلسه یک نقد کافی است (البته همراه با بیان نقاط مثبت)

شیوه های عملی دیگر
یکی از مهمترین عوامل پناه بردن جوانان به استماع بیش از حد و طولانی مدت موسیقی و دیدن انواع مختلفی از فیلم ها که در آن اتلاف وقت بسیاری رخ داده و جوانان را از کاوش و تفکر درباره خود و جهان اطراف باز می دارد، عدم توجه به استفاده بهینه از اوقات فراغت و هدفدار نبودن شخص در زندگی است. اگر افراد برنامه مشخصی را برای گذراندن مفید اوقات فراغت خود در شبانه روز نداشته باشند، این بی برنامگی سایر جنبه های زندگی را به طور چشمگیری تحت الشعاع خود قرار می دهد و فساد انگیز است.[13] سعی کنید به موارد زیر عمل کنید:
1. به او بفهمانید که حتماً به مسأله اوقات فراغت خود بیاندیشد. سعی کنید زیاد بیکار نماند و یک برنامه ریزی منظم برای گذراندن ساعات شبانه روز داشته باشد.
2. بهترین شیوه ارشاد، شیوه عملی است؛ یعنی باید سعی کنید با رفتار خود او را از این گناه باز دارید، بنابراین هرگز اینگونه فیلم ها و موسیقی ها را نبینید و بدان علاقه ای نشان ندهید و در مورد بالا اگر شما در امور زندگی خود منظم وبا طبع موفق باشید اثر بخشی توصیه های شما دو چندان خواهد شد.
3. شاید ایشان نظر دین را در این باره نمی داند. بنابراین شما با استناد به موارد یاد شده کاملاً دوستانه موضوع را با او در میان بگذارید. و ضررهای موسیقی ها و فیلم ها را برایشان بیان کنید یا کتاب هایی تهیه کنید که به این مسائل پرداخته باشند و در دسترس او قرار دهید (به شکل غیر مستقیم) تا او هم بخواند.
4. ورزش، توجه ویژه و اصولی به  این امر و داشتن برنامه های منظم ورزشی و نرمشی در طول شبانه روز. ورزش موجب تندرستی روح و جان است و باعث تقویت اراده و رشد اعتماد به نفس گشته و پس از مدتی شخص خود را از انجام امور لغو و بیهوده باز می دارد، پس حتما او را به انجام منظم ورزش در شبانه روز تشویق کنید.
5. به اصل جایگزینی توجه نمائید. ابتدا سعی کنید با کمک بزرگ‌ترها موسیقی و فیلم های موجه تر را جایگزین نموده و با هماهنگی او فیلم های قبلی را از چشم او دور کنید. به تدریج با توضیحاتی که در باره فیلم و موسیقی به شما  ارائه کرده ایم. تلاش کنید با توضیحات مستدل و بیشتر، شناخت او را نسبت به مضرات اینگونه موسیقی ها و… بالا ببرید.
6. مطالعه شرح حال زنان و مردان مؤمن، موفق و پاک کشور، زندگی نامه بزرگان، علماء و الگو قرار دادن آنها.[14] توصیه می شود مطالعه اینگونه کتاب ها را حتماً یکی از برنامه های دائمی زندگی خود قرار دهید. بنابراین شما نیز بخوانید و در دسترس او هم قرار دهید و یا در حضور ایشان به مناسبت نقل کنید.
7. اگر احساس می کنید که ایشان از شما حرف شنوی ندارد (که قدری هم طبیعی است) از بزرگترها، و بخصوص کسانی که او آنها را قبول داشته و به شخصیت آنها احترام می گذارد و در مجموع از آنها تأثیر پذیری دارد کمک بخواهید. سعی کنند طبق اصول فوق این امر مهم را انجام دهند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. بهشت جوانان، اسد الله محمدی نیا، سبط  اکبر
2. دنیای نوجوان، محمد رضا شرفی، ‌تهران، انتشارات تربیت.
3. مشکلات نوجوانی و جوانی، ابوالقاسم اکبری، نشر ساوالان.

پی نوشت ها:
[1] . توضیح المسائل مراجع عظام، تهیه و تنظیم سید محمد حسن بنی هاشمی خمینی، قم، دفتر نشر اسلامی، 1378، ص 619.
[2] . محمدی نیا، اسدالله، بهشت جوانان (آنچه باید یک زن و مرد بدانند)، قم، ‌سبط اکبر، 1379، ص 350.
[3] . همان، ص 367.
[4] . همان، ص 341.
[5] . همان، ص 337.
[6] . همان، ص 352.
[7] . همان، ص 375.
[8] . اکبری، ‌ابوالقاسم، مشکلات نوجوانی و جوانی، ‌تهران، مؤسسه نشر ساوالان، 1381، ص 321.
[9] . همان، ص 338 (اقتباس).
[10] . محدثی، جواد، اخلاق معاشرت، قم، بوستان کتاب، 1382، ص 311.
[11] . افروز، غلامعلی، روان شناسی رابطه ها، تهران، انتشارات نوادر، 1380، ص 10، (اقتباس).
[12] . شرفی، محمد رضا، جوان و نیروی چهارم زندگی، ‌تهران، سروش، 1380، ص 51 (اقتباس).
[13] . مشکلات نوجوانی و جوانی، ص 301.
[14] . همان، ص 161 (اقتباس).