آیا موسیقی ذاتاً حرام است؟ و اگر آری پس چرا این همه در رسانه ملی پخش می شود؟ و اگر حرام نیست چرا برخی از حوزویان مضرات آن را می‎گویند با اینکه دیگرانی هستند که از آن به عنوان تخلیه درون و شادی آفرین و تقویت حافظه و غیره عنوان می‎نمایند؟

در آغاز پس از ذکر مقدمه‎ای نظر شما را به آراء فقهی وفتاوی مراجع عظام جلب کرده و سپس به بررسی آثار موسیقی ازدیدگاه دینی و علمی می‎پردازیم.
1. نغمه جویبار و صدای آبشار و عبور نسیم از شاخسار و آواز قمری و بلبل، ساز موسیقی ملایم و مسرّت بخش طبیعت است. انسان نیز با ویولون و سنتور و تار و با ایجاد ارتعاشات مصنوعی آهنگی می‎سازد که گاه می‎خنداند و زمانی می‎گریاند، گاه در حدّ افراط نیروی نشاط را در آدمی تحریک می‎کند و زمانی سخت او را به دیار غم و  اندوه می‎فرستد.
2. در اسلام انواع موسیقی‎های آوایی در اذان و قرائت قرآن و مانند آن تا زمانی که به حدّ غنا نرسد تجویز شده و مورد استفاده قرار گرفته[1] و در مقابل از برخی از انواع مخدّر و لهوی آن منع گردیده است. پس موسیقی مطلقا حرام نمی‎باشد، بلکه موسیقی غنایی و لهوی چه آوایی و چه ابزاری حرام می‎باشد و در حرمت آن اختلافی[2] میان فقهای شیعه نمی‎باشد.
غنا:مرحوم صاحب جواهر بر حرمت آن ادعای اجماع نموده است[3]، علاوه  بر آن آیات[4] و روایات[5] متعددی در این زمینه وارد شده است. هرچند در مصادیق غنا و تعریف حدود شرعی آن مباحثی مطرح است و اختلاف نظر وجود دارد، اما در عین حال در حرمت بسیاری از موارد آن شبهه‎ای وجود ندارد، همانند آنجا که موسیقی مطرب بوده و مناسب مجالس لهو و لعب باشد.
در ذیل توجّه شما را به نظریات مراجع بزرگوار جلب می‎نمایم:
مقام معظم رهبری پیرامون موسیقی غنایی می‎فرماید:
«غنا خوانندگی مطرب و لهوی ومتناسب با مجالس عیش و نوش است و موسیقی، نوازندگی با همان اوصاف است که در حکم با هم فرقی ندارند و هر دو حرام است».[6] آیت الله فاضل لنکرانی می‎فرماید:
«غنا آوازی است که در آن صدا را در گلو می‎گردانند که به زبان عرفی چهچه می‎گویند و طرب انگیز هم باشد و مناسب مجالس لهو و لعب هم باشد که این حرام است و موسیقی به یک تعریف ترکیب اصوات است به نحوی که خوش‎آیند باشد، لذا اگر مناسب مجالس لهو و لعب باشد حرام است».
مراجع دیگر نیز قریب به همین مضامین را فرمودند.[7] همچنین پیرامون موسیقی‎هایی که در جشنواره‎ها و صدا و سیما پخش می‎شود، مقام معظم رهبری فرمودند: «اگر در نظر شنونده از قسم خوانندگی و نوازندگی مطرب و لهوی که غالباً در مجالس لهو و گناه از آن استفاده می‎شود نباشد، گوش دادن به آن اشکال ندارد و اگر نه جایز نیست و مجرد پخش از صدا و سیما حجت شرعی بر اباحه و حلّیت آن برای شنونده نیست».[8] ایشان پیرامون ترویج موسیقی وتاسیس مرکز تعلیم موسیقی فرمودند:
«آموزش موسیقی و نوازندگی به نونهالان و نوجوانان موجب انحراف آنان و ترتب مفاسد است و جایز نیست. به طور کلی ترویج موسیقی با اهداف عالیه نظام اسلامی منافات دارد، مسئولین فرهنگی مجاز نیستند سلیقه‎های شخصی خود را به اسم نشر فرهنگ معارف در آموزش و پرورش نوجوانان به کار بگیرند».[9] با توجه به مطالب ذکر شده در حرمت موسیقی غنایی و لهوی و آوازها و تصنیف‎هایی که مناسب با مجالس لهو و باطل باشد شکی نیست، و در سطور بعد با اثرات سوء موسیقی از نگاه علم و دین نیز مطالبی برای شما ذکر می‎کنیم تا بهتر با این مقوله آشنا شوید.

موسیقی و روح و روان و علم پزشکی
بزرگ‎ترین هنر موسیقی این است که ما را خواسته یا ناخواسته به سفری در دنیایی ذهنی و خیالی دعوت می‎کند و برایمان سایه‎ای ساخته و آن را بالا می‎برد و بعد از پایان موسیقی خود را در سرازیری احساس می‎کنیم وسرانجام خود را سرگردان و متحیّر و لبریز از احساساتی که به طور مصنوعی تحریک شده رها می یابیم و ما می مانیم و انبوهی از احساسات ـ شادی بخش یا غم انگیز ـ تخلیه نشده که نه می توانیم از آن دنیای خیالی دل کنده و نه با زندگی واقعی کنار آییم. با تکرار این صحنه و اعتیاد به موسیقی چیزی جز تخدیر روح و روان حاصل نمی‎شود.[10] همچنان که امام راحل فرمودند: «از جمله چیزهایی که مغز جوان‎ها را تخدیر می‎کند موسیقی است… انسان را از جدّیت بیرون می‎برد… یک جوانی که عادت کرده روزی چند ساعت را با موسیقی سروکار  داشته باشد …. از مسائل جدّی به کلی غافل می‎شود».[11] اگر موسیقی آن چنان که عاشقان دلباخته‎اش می‎گویند حقیقتاً روح انسان را تصفیه می‎نمود چرا به اعتراف پزشکان با شیوع آن انواع بیماریهای روانی و غیر آن شایع شده است؟[12] امروز علم پزشکی اذعان می‎دارد ـ علی رغم اثرات مختلفی که در تبلیغ آن بیان می‎شود ـ موسیقی با نواهای حزن‎انگیز و نشاط‎انگیز نظم حیاتی بدن و تعادل دو قسمت از اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک را که سبب تنظیم جذب و دفع و هضم و ضربات قلب و فشار خون است بر هم می‎زند و سبب ضعف اعصاب می‎شود و از دیگر اثارآن اختلالات دماغی، هیجانات روحی، جنون، ضعف حس شنوایی و سلب اراده و چه بسا جنایت و خودکشی و تهییج شهوت باشد.[13] درست است که موسیقی اثری شادی‎بخش دارد اما این پدیده بدون تردید ناشی از حسّ لذّتی است که به انسان دست می‎دهد. اما برای اثبات این حقیقت که لذت‎یابی و هدف‎گیری لذت در حیات معقول یک پدیده تکاملی نیست، نیازی به استدلال و عمل پرپیچ و خم ندارد[14] و اگر انسان‎هایی که موسیقی گوش می‎دهند به ظاهر احساس شادی بخش کنند چطور می‎توانند از اثراتی که علم امروز آن را برشمرده و به مرور زمان دامنگیر آنها می‎شود خود را رهایی بخشند و آیا تمام نشاط و سلامت مردم مرهون گوش دادن به موسیقی است یا عوامل محیطی و طبیعی دیگری دارد؟

موسیقی و تعالیم دینی
بعد از بیان مطالب فوق به درستی ضوابط دینی پی می‎بریم. در اسلام برای ممنوعیت غنا به «لهو و لعب» استناد شده است. اسلام می‎خواهد انسان در این دنیا خود را در مقابل هیجانات پا در هوا نبیند و آمادگی واقعی خود را از دست ندهد. اسلام نمی‎خواهد لذت‎های احساسی را محکوم کند؛ بلکه می‎گوید انسان نباید اسیر احساسات شده به گونه‎ای که اندیشه در واقعیات او ضعیف گردد و در تعقّل او اختلال ایجاد شود.[15] لذا در معارف اسلامی آمده است: «اوّلین کسی که مرتکب غنا شد شیطان بود»[16] و در احادیث بسیاری پیرامون مضرات دنیایی و اخروی آن ذکر شده: سبب «ظهور نفاق»‌و «قساوت قلب» و «گسترش بی‎حیایی و فساد اخلاقی» و «محرومیت از رحمت الهی» می‎شود.[17] و از موسیقی غنایی یاد شده که جزو گناهان کبیره می‎باشد و از نشانه‎های آخر الزمان این است که آلات لهو نواخته می‎گردد و یک نفر نیست که نهی از منکر نماید».[18] با توجه به مطالب پیش گفته برای ما نیز جای سئوال است چرا برخی افراد و مجلّات و رسانه‎های عمومی سعی در ترویج آن دارند. در پایان نظر شما را به فرموده امام راحل پیرامون پخش مستمرّ موسیقی از صدا و سیما جلب می‎کنم:
«نباید دستگاه تلویزیون جوری باشد که 10 ساعت موسیقی بخواند… رادیو و تلویزیون را تبدیلش کنید به یک رادیو و تلویزیون آموزنده، موسیقی را حذف کنید، نترسید از اینکه به شما بگویند کهنه‎پرست شده‎اید….
این عذر نیست که اگر موسیقی نباشد در رادیوها، می‎روند از جای دیگر موسیقی می‎گیرند، حالا اگر جای دیگر می‎گیرند ما باید به آن‎ها موسیقی بدهیم، ما باید خیانت کنیم، موسیقی خیانت است به مملکت، خیانت است به جوان‎های ما».[19] خلاصه اینکه موسیقی از لحاظ شرعی به دو بخش تقسیم می گردد: موسیقی حرام و موسیقی حلال. که حدود آن در نظرات مراجع آمده است.
حال اگر موسیقی از لحاظ شرعی حرام باشد، باید بدانیم که دلایلی برای حرمت آن وجود دارد؛ خواه ما آن دلیل را بدانیم و خواه اینکه هنوز آن دلیل برای ما آشکار نشده باشد. بزرگترین دلیلی که ما را از محرمات برحذر می دارد این است که ارتکاب کار حرام انسان را از خداوند تبارک وتعالی دور می سازد و موجب بدبختی و شقاوت انسان می گردد.
ضمناً برشمردن چند اثر مثبت بر موسیقی که هنوز مثبت بودن این اثرات ثابت نیست موجب حلال شدن حرام نمی گردد. و پخش موسیقی از صدا و سیما نیز دلیل بر حلال بودن همه موسیقی های پخش شده نمی باشد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، از علامه جعفری، انتشارات تهذیب.
2. موسیقی از دیدگاه اسلام، محمد اسماعیل نوری، انتشارات آزادی.

پی نوشت ها:
[1] . خمینی، روح الله، المکاسب المحرّمه، قم، اسماعیلیان، چاپ سوم، 1368، ص 224.
[2] . خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، تقریر محمد علی توحیدی، قم، انتشارات وجدانی، چاپ سوم، 1371، ج1، ص 304، و حرّ عاملی، جواد، مفتاح الکرامه، چاپ آل البیت، قم، ج 4، ص 52.
[3] . نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، بیروت، دار الاحیاء التراث عربی، چاپ هفتم، 1981، ج 22، ص 44.
[4] . حج/31 و لقمان/5 و مومنون/3.
[5] . حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ ششم، 1403، ج 12، ص 84 تا 92.
[6] . محمودی، محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ورامین، انتشارات صاحب الزمان، چاپ هفتم، 1380، ج 1، ص 48 و 53.
[7] . همان.
[8] . همان، ص 61 و 62.
[9] . همان، ص 61 و 62.
[10] . مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، انتشارات الزهراء، چاپ دهم، 1366، ص 44 و 45؛ شرفخانی خوئی، احمد، انسان، غنا و موسیقی، قم، انتشارات مشهور، چاپ اوّل، 1380، ص 60 ـ 65.
[11] . صحیفه نور، ج 8، ص 197 تا 201، همچنین ج 9، ص 155.
[12] . جعفری، محمد تقی، موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، قم، انتشارات تهذیب، چاپ اول، 1380، ص 102.
[13] . انسان و غنا و موسیقی، ص 81 تا 85، همچنین نوری اسماعیل، موسیقی از دیدگاه اسلام، انتشارات آزادی بی‎تا، ص 140.
[14] . موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، ص 82.
[15] . مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، ص 44.
[16] . حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج 12، ص 231.
[17] . همان، ص 231و 232 و 235، همچنین ری شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1362، ج 7، ص305 و 307.
[18] . موسیقی ازدیدگاه اسلام، ص 76؛ وسائل الشیعه، ج 11، ص 277.
[19] . صحیفه نور، ج 8، ص 197 ـ 201 و ج 9، ص 155 و ج 12، ص 104.