می‌دانیم که اهل تسنّن انجام نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء را پشت سرهم باطل می‌دانند، و می‌گویند: واجب است هر کدام از چهار نماز مذکور را در وقت خود خواند و بین نماز ظهر و عصر، فاصله انداخت و همچنین بین نماز مغرب و عشاء. دکتر تیجانی سماوی می‌گوید: من که سنّی بودم، بر همین اساس، نماز می‌خواندم و انجام نماز ظهر و عصر و همچنین نماز مغرب و عشاء را پشت سرهم باطل می‌دانستم. هنگامی که وارد نجف اشرف شدم، و با راهنمائی دوستم به محضر آیت الله شهید محمّد باقر صدر (ره) رسیدم، هنگام ظهر شد، آقای صدر به سوی مسجد روانه شد، من و حاضران نیز به آن مسجد رفتیم و مشغول نماز شدیم، دیدم آقای صدر بعد از نماز ظهر با فاصله اندکی، نماز عصر را خواند، من در شرائطی و در مکانی بودم که نمی‌توانستم از صف خارج گردم، و این نخستین بار بود که نماز عصر را پشت سر نماز ظهر خواندم، ولی در فشار روحی بودم که آیا نماز عصرم درست است؟ آن روز مهمان شهید صدر (ره) بودم، فرصتی بدست آمد، در حضور آقای صدر بودم، پرسیدم: «آیا روا است که مسلمانی، دو نماز واجب را هنگام ضرورت با هم انجام دهد؟»
شهید صدر: آری جایز است انجام دو فریضه (نماز ظهر و عصر، و همچنین نماز مغرب و عشاء) را پشت سرهم در همه حالات و بدون ضرورت، انجام داد؟
پرسیدم: دلیل شما بر این فتوا چیست؟
شهید صدر: «زیرا رسول خدا ـ صلی اللّه علیه و آله و سلّم ـ در مدینه در غیر سفر و بی‌آنکه خوفی در میان باشد یا باران ببارد و یا ضرورتی اقتضا کند، نماز ظهر و عصر، و همچنین نماز مغرب و عشاء را پشت سرهم خواندند، و این کار به خاطر آن بود که مشقّت را از ما بردارد، و چنین عملی بحمدالله به عقیده ما از طریق امامان اهلبیت ـ علیه السّلام ـ ثابت است، و همچنین در نزد شما اهل تسنّن نیز (از طریق سنّت) ثابت است». من تعجّب کردم که چطور در نزد ما ثابت است، با این‌که تا آن روز، آن را نشنیده بودم، و هیچکس از اهل تسنّن را ندیده بودم که به آن عمل کند، بلکه به عکس می‌گفتند: اگر نماز یک دقیقه قبل از اذان، واقع شود باطل است، تا چه رسد به این‌که کسی مثلاً نماز عصر را ساعاتی قبل از وقتش پس از نماز ظهر بخواند، یا نماز عشاء را بعد از نماز مغرب انجام دهد، چنین کاری در نزد ما، ناآشنا و باطل بود. آقای صدر، از چهره‌ام دریافت که من تعجّب کرده‌ام که چطور انجام نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء، پشت سرهم جایز است؟ هماندم به یکی از طلاّب حاضر اشاره کرد، او برخاست و دو جلد کتاب را نزدم آورد، دیدم کتاب «صحیح مسلم» و «صحیح بخاری» است، آقای صدر، به آن طلبه دستور داد که مرا به احادیثی که مربوط به جمع بین دو فریضه است و در آن دو کتاب آمده، آگاه سازد. من در آن دو کتاب خواندم که رسول خدا ـ صلی اللّه علیه و آله و سلّم ـ نماز ظهر و عصر، و مغرب و عشاء را پشت سرهم، بدون خوف و بارندگی و هرگونه ضرورت دیگر خوانده است، و در کتاب «صحیح مسلم» یک «باب کامل» در این خصوص یافتم، همچنان شگفت‌زده و حیران بودم، خدایا چه می‌بینم، در دلم این شک راه یافت که شاید این دو کتاب «صحیح مسلم و بخاری» که در این‌جا وجود دارد، تحریف شده باشد و دو کتاب اصلی نباشد، و در دلم می‌گفتم وقتی که به تونس بازگشتم، در آن‌جا به این دو کتاب مراجعه کرده، دقیقاً این موضوع را پی‌گیری خواهم کرد. در این هنگام، شهید صدر از من پرسید: «بعد از این دلیل، اکنون چه رأی داری؟»
گفتم: «شما بر حقّ هستید و راستگو می‌باشید …»، از آقای صدر تشکّر کردم، ولی در دلم قانع نشده بودم، تا این‌که به کشور تونس (وطنم) بازگشتم، و کتابهای «صحیح مسلم و صحیح بخاری» و … را از سر فرصت بدست آوردم و دقیقاً مورد بررسی قرار دادم و کاملاً قانع شدم که خواندن نماز ظهر و عصر، و همچنین نماز مغرب و عشاء، پشت سرهم بدون هرگونه ضرورت، اشکال ندارد، چنانکه پیامبر ـ صلی اللّه علیه و آله و سلّم ـ چنین کاری را انجام داده است. دیدم امام مسلم در صحیح خود[1] در باب «جمع بین دو نماز در غیر سفر» از ابن عبّاس نقل می‌کند که پیامبر ـ صلی اللّه علیه و آله و سلّم ـ نماز ظهر و عصر، و نماز مغرب و عشاء را با هم انجام داد. و نیز نقل کرده که آن حضرت در مدینه، بین نماز ظهر و عصر، و نماز مغرب و عشاء، بدون خوف یا بارندگی جمع کرد، از ابن عبّاس، سؤال شد که چرا پیامبر ـ صلی اللّه علیه و آله و سلّم ـ چنین کرد؟ در پاسخ گفت: «کَیْ لا یَحْرِجَ اُمَّتَهَ ؛ تا امّتش را به دشواری نیفکند».[2] و نیز در کتاب «صحیح بخاری» (ج 1، ص 140) باب «وقت المغرب»، دیدم و خواندم که به نقل ابن عبّاس، پیامبر ـ صلی اللّه علیه و آله و سلّم ـ هفت رکعت نماز (نماز مغرب و عشاء) را با هم خواند، و هشت رکعت نماز (نماز ظهر و عصر) را پشت سرهم انجام داد. و در کتاب «مسند احمد»[3] دیدم که همین مطلب روایت شده بود. و همچنین در کتاب «الموطأ» امام مالک دیدم[4] که ابن عبّاس روایت کرده است:‌ صَلّی رَسُولُ اللّهُ ـ صلی اللّه علیه و آله و سلّم ـ : «اَلظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ جَمِیعاً وَ الْمَغْرِبَ وَ الْعِشاءَ‌ جَمِیعاً فِی غَیرِ خَوْفٍ وَ لا سَفَرٍ ؛‌ رسول خدا ـ صلی اللّه علیه و آله و سلّم ـ نماز ظهر و عصر و همچنین نماز مغرب و عشاء را در غیر خوف و سفر، پشت سرهم خواند».
نتیجه این‌که: آیا با این‌که مسأله این‌گونه روشن است، چرا اهل تسنّن بر اثر تعصّب و لجاج، همین مطلب[5] (جمع بین دو نماز) را به عنوان ایراد بزرگ بر شیعه، عنوان می‌کنند؟! غافل از آنکه در کتابهای اصیل خودشان، جواز آن ثابت شده است.[1] . صحیح مسلم، ج 2، ص 151 (باب الجمع بین الصّلاتین فی الحضر).
[2] . همان مدرک، ص 152.
[3] . مسند امام احمد حنبل، ج 1، ص 221.
[4] . موطأ الامام مالک (شرح الحوالک)، ج 1، ص 161.
[5] . یعنی جمع بین نماز ظهر و عصر، و همچنین نماز مغرب و عشاء را.
دکتر تیجانی با آیت الله صدر