نماززدگی و حس بدبینی نسبت به نمازگزاران (دیندارگریزی) چه تأثیری در ترک نماز دارد؟

در پاسخ به سؤال شما باید عرض نمود که دل زدگی ازنماز و حس بدبینی نسبت به نمازگزاران، باعث ترک نماز در برخی از افراد می‌شود. چون افرادی به نماز پایبند خواهند بود که انگیزه و اشتیاق قلبی به نماز داشته و نمازگزاران را الگوهای شایسته برای خویش بدانند، اما فردی که به عللی از نماز و نمازگزاران متنفر گردیده، به احتمال زیاد نماز را ترک خواهد نمود.
در این حدّ پاسخ سؤال شما بسیار روشن است اما آنچه مهم است و جای بحث و بررسی دارد این است که علل اصلی نماززدگی چیست و چرا عده‌ای از افراد به خصوص جوانان و نوجوانان، نسبت به نمازگزاران بدبین شده و در نتیجه نماز را ترک می‌نمایند؟ عوامل اصلی نماززدگی و ایجاد حس بدبینی نسبت به نمازگزاران که در نتیجه باعث ترک نماز خواهد شد عبارتند از:
1. برخوردهای نادرست والدین، اطرافیان و مربیان؛
گاهی اوقات اطرافیان، والدین و مربیان برای این‌که جوانان و نوجوانان را به نماز عادت دهند، با برخوردهای نادرست خود باعث می‌شوند که آنان به کلی از نماز و نمازگزار متنفر شوند و گرنه خود نماز هیچگاه باعث دلزدگی نمی‌شود. موارد عمده‌ای که در این ارتباط باعث ترک نماز خواهد شد مربوط می‌شود به ناکارآمدی روش بیان نماز به مخاطبان، که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
الف: برخورد خشن و منفی به جای محبت و احترام؛
اساساً در تحریک آدمی نسبت به انجام اعمال خیر یا ترک افعال زشت، ایجاد رغبت، شوق و توجه به آثار و وجوه زیبای افعال بیش از بیان عواقب احتمالی و ترساندن از خطرات مؤثر است.[1] مثلاً برای انگیزش فرد به انجام نیایش و نماز به جای تذکر خشن و دید منفی به تخطی‌ها و عذاب‌ها که به جا و حق است، باید از شیوه مناسب که با روحیه کودک و نوجوان سازگارتر است استفاده کرد. باید از لذّات نیایش و وصل به معبود و نورانیت روح و ضرورت اهتمام به آن بخاطر، هم صحبتی با آفریدگار عالم با کودکان و نوجوانان سخن گفت تا انگیزه نماز و عبادت در آنها ایجاد شود اگر والدین و مربیان در تربیت مذهبی کودکان و نوجوانان به این اصل مهم توجه نکنند و با زور و اکراه آنان را وادار به نماز و عبادت نمایند، هم نماززدگی و هم نمازگزار زدگی در آنها ایجاد می‌شود و در آینده علاقه‌ای به خواندن نماز نخواهند داشت. هر وقت درباره نماز سخن به میان آید، خاطرات پیشین و نحوه برخوردی که والدین و مربیان در مورد نماز با آنها داشته‌اند،‌در ذهن‌شان تداعی خواهد نمود و لذا هیچگاه لذّت عبادت و نماز را درک نخواهند کرد.
ب: استفاده از روش‌های مستقیم به جای روش‌های غیر مستقیم در دعوت به نماز؛
یکی دیگر از مواردی که نسبت به نماز و نمازگزار بدبینی ایجاد می کند و ممکن است باعث ترک نماز شود، استفاده از روش‌های مستقیم است. یکی از ویژگی‌های اصلی کودکان، نوجوانان و جوانان مقابله و تضاد ورزی در برابر دستورات و امر و نهی‌های صریح والدین و… است، لذا اگر والدین و مربیان با استفاده از روش مستقیم آنان را به نماز و… دعوت کنند، ممکن است با مخالفت از سوی آنها مواجه شده و نپذیرند.[2] ایجاد ارتباط به صورت غیر مستقیم و دادن فرصت انتخاب و قضاوت و زمینه سؤال و چون و چرا کردن به نوجوان و جوان در خصوص مسایل دینی و نماز، بذر رغبت و کنجکاوی را در دل او رشد می‌دهد؛ زیرا بسیار تجربه شده است که روش‌های دستوری و آمرانه باعث دلزدگی و نفرت و دین‌گریزی می‌شود. خداوند به پیامبر رحمتش می‌فرماید: و اگر سخت‌دل و ترش‌روی بودی، هر آن، از دور تو پراکنده می‌شدند»[3] لذا امروزه ریشه بسیاری از مشکلاتِ رفتاری و از جمله دین‌گریزی و نمازگریزی را باید در یک نیاز فراموش شده جستجو کرد و آن نیاز ارتباطی غیرمستقیم و غیرآمرانه و دستوری است.
ج: رعایت نکردن اصل «چگونه گفتن»؛
از موارد بسیار مهم و قابل تأمل در تشویق و علاقمند کردن جوانان و نوجوانان به نماز توجه به اصل «چگونه گفتن» است. زیرا نوجوانان و جوانان که شخصیت اجتماعی آنان در حال شکل‌گیری است، احتیاج فراوانی به همکاری و همدلی و لطافت کلامی و بیان مهرآمیز دارند. لذا باید همواره کوشید تا با بیان و سخن نیکو و حاکی از احترام، آنان را به نماز دعوت نمود، نه با عتاب و به صورت خشک و خشن. بخشی از ناهنجاری‌ها و رفتارهای دین‌گریزانه جوانان و نوجوانان، ریشه در همین برخوردهای خشک و عتاب‌گونه‌ والدین و مربیان دارد.
د: توجه نکردن به نیازهای دوره سنّی مخاطب؛
یکی دیگر از عواملی که باعث نماززدگی و در نتیجه ترک نماز از سوی نوجوانان و جوانان می‌شود، توجه نکردن والدین و مربیان به میزان درک و فهم فرزندان از مفاهیم دینی است. در تربیت دینی اگر مخاطبان را بر پایه تفهیم متناسب با سنّ مخاطب و تحلیل متناسب با سطح فهم و توان آنها در نظر بگیریم، تأثیر آن بسیار بالا خواهد بود. امّا اگر به این اصل توجه نداشته و در آموزش نماز، سبک و روش یکسانی را برای همه مخاطبان مورد استفاده قرار دهیم، قطعاً ناکارآمد خواهد بود و چه بسا باعث نماززدگی در مخاطبان خواهد شد.
2. جذابیّت نداشتن مکان نماز نیز ممکن است باعث نماززدگی و سرانجام نمازگریزی عده‌ای باشد. فضای فیزیکی مسجد و محل برگزاری نماز می‌تواند برای کودکان و نوجوانان دوست داشتنی و زمینه‌ جذب آنان به نماز باشد. اگر نماز در محیط‌های دلگیر و غیر جذّاب برگزار شود، باعث می‌شود که کودکان و نوجوانان علاقه‌ای به آن نداشته و نماز نیز جذابیتی برای آنان نداشته باشد.
3. ویژگی‌های شخصیتی، ظاهری و رفتاری نمازگزار به ویژه امام جماعت، یکی دیگر از عواملی است که می‌تواند در جذب کودکان و نوجوانان به نماز مؤثر باشد. اگر امام جماعت از ویژگی‌های لازم برخوردار نباشد و یا نماز جماعت را بیش از حد طول دهد، قطعاً موجب نماززدگی و نمازگزارزدگی در کودکان و نوجوانان خواهد شد و به مرور زمان کمتر علاقه به نماز جماعت و حتی نماز در غیر جماعت خواهند داشت.
4. یکی دیگر از مواردی که حس بدبینی نسبت به نمازگزاران باعث ترک نماز خواهد شد، این است که جوانان و نوجوانان، فردی را که اهل نماز است و به ظاهر نماز می‌خواند، در حال انجام کار خلاف و یا خدای نکرده رفتاری که از یک فرد نمازگزار انتظار نمی‌رود، مشاهده نمایند. کودکان و نوجوانان نماز را به عنوان یک عامل بازدارنده از کارهای خلاف می‌دانند و تصورشان این است که فرد نمازگزار، مرتکب خلاف نمی‌شود، با مشاهده رفتار و خلاف از آنان، دچار تعارض می‌شوند و باورشان نسبت به این‌که نماز انسان را از گناه و کار زشت باز می‌دارد، متزلزل خواهد شد، اگر نتوانستند مسأله را تحلیل کنند. چه بسا ممکن است از هر نمازگزاری متنفر شوند. خود نیز نماز را ترک کنند چون با مشاهده الگوی منفی، دیگر انگیزه ای برای همانند سازی با آن وجود ندارد.[4] امید است توانسته باشم علاوه بر پاسخ اصلی سؤال شما که درباره تأثیر نماززدگی و حس بدبینی نسبت به نمازگزاران در ترک نماز بود مسأله را به صورت ریشه‌ای‌تر و عمیق‌تر دنبال نموده عوامل مؤثر بر نماززدگی و نماز گزارزدگی و در ضمن شیوه‌های درست تربیت مذهبی و آموزش نماز را به کودکان و نوجوانان خدمت شما برادر گرامی یادآور شده باشم.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. ستاد اقامه نماز . نماز و تربیت . ستاد اقامه نماز . 1377 .
2. دلشاد تهرانی . مصطفی . موانع و مقتضیات تربیت در نهج‌البلاغه . انتشارات دریا . 1379 .
3. توانایان‌فرد . حسین . بهره‌وری در آموزش‌های نماز . کارنگ . 1376 .

پی نوشت ها:
.[1] موسوی کاشمری . سید مهدی . روش‌های تربیت . فصل چهارم . دفتر تبلیغات اسلامی . 1379 .
[2] . دلشاد تهرانی . مصطفی . روش‌های تربیت در نهج‌البلاغه . ص 57ـ39 . انتشارات دریا . 1379 .
[3] . آل‌عمران/159 .
[4] . سیف . علی اکبر . تغییر رفتار و رفتار درمانی . فصل 15 . نشر دوران . 1379 .