اقامه نماز چقدر در بهداشت روحی و روانی فرد، در جلوگیری از خودکشی مؤثر می باشد؟

قبل از بیان پاسخ لازم است بررسی شود که چه عواملی در خودکشی دخیل است و ثانیاً باید دید نماز چگونه با این عوامل مبارزه می کند و در رفع آنها چه اثری دارد.

عوامل خودکشی:
1. تنهایی و بی پناهی: کسانی که تنها زندگی می کنند بیشتر در معرض خودکشی قرار دارند.[1] یا ممکن است به ظاهر تنها هم نباشد ولی احساس تنهایی و احساس عدم توجه از سوی اطرافیان نسبت به خود داشته باشد.
2. نومیدی و شکست:[2] 3. احساس گناه و عذاب وجدان[3] یا ترس از ریختن آبرو به خاطر گناه:
4. عقوبت دیگران:[4] ممکن است شخصی در زندگی از سوی پدر، مادر و یا سایر اطرافیان مورد بی محبتی و ظلم قرار گیرد و او برای آن که آنها را تنبیه کند و آنها را به خاطر کوتاهی هایشان در عذاب وجدان همیشگی قرار دهد تصمیم به خودکشی می گیرد.
5. احساس کمبود[5] ، یا جدایی از شی یا شخص محبوب و دلخواه:
6. احساس ضعف و ناتوانی در برابر مشکلات و دشواری های زندگی:[6] 7. افسردگی شدید: البته افسردگی می تواند نتیجه یکی از عوامل پیشین باشد.[7] اما نماز، رابطه ای است بین بنده و خدا که در آن بنده در مقابل خدای خود به عبادت و بندگی می ایستد و او را تعظیم کرده و می ستاید. این رابطه در هر شبانه روز پنج بار اتفاق می افتد. تکرار اعمال و اذکار در هر شبانه روز و در تمام عمر معانی و مفاهیم خاصی را به نمازگزار تلقین می کند این معانی مربوط به اصول اعتقادی توحید و معاد و نبوت و امامت است، البته از آنجا که نماز عبادت خداوند است بیشتر معانی آن مربوط به خداوند است و ما در این جا معانی مربوط به یاد خدا و یاد معاد را ذکر می کنیم.

یاد خدا:
وقتی نمازگزار الله اکبر می گوید خدا را بزرگ می شمارد و او را از این که به وصف در آید برتر می داند.[8] کسی از وصف برون است که کمالاتش بی نهایت باشد.[9] تسبیح خداوند نیز که با گفتن ذکر رکوع و سجود و گفتن کلمه سبحان الله انجام می شود به معنای بی عیب و نقص دانستن خداست و خدای بی عیب و نقص یعنی خدای کامل از هر جهت[10] بنابراین در بسیاری از اذکار نماز که تکرار می شود خدا را از آن جهت که دارای همه کمالات است یاد می کنیم.[11] یاد معاد: با کلمه یوم الدین که در سوره حمد آمده است و در همه نمازهای واجب لا اقل دوبار گفته می شود، به یاد قیامت می افتیم. البته در اسرار نماز گفته شده است وقتی انسان در حالت قیام است، باید از ایستادن در برابر پروردگار در روز قیامت یاد کند[12] و امام علی ـ علیه السّلام ـ سجده اول را به این که ما از خاک بوده ایم و برخاستن از سجده اول را به حیات دنیایی ما و سجده دوم را به اینکه دوباره به خاک برمی گردیم و برخاستن از سجده دوم را به این که دوباره در قیامت زنده می شویم تغییر می نمایند.[13] اما چگونه چنین نمازی با عوامل خودکشی مبارزه می کند؟
اولاً به صورت اجمال می گوییم:
بیشترین چیزی که در نماز هست یاد خداست و اثر یاد خدا اطمینان و آرامش قلبی است:«همانا با یاد خدا قلبها آرام می شود»[14] و کسی که دارای قلبی مطمئن باشد، مشکلات و سختی ها را به راحتی تحمل می کند[15] و هیچ یک از عوامل خودکشی نمی تواند برای او وضع غیر قابل تحمل را ایجاد کند و او را وادار به خودکشی کند.
ثانیاً به صورت تفصیل اثر یاد خدا در مقابله با هر یک از عوامل بررسی می کنیم:
عامل اول: احساس تنهایی: کسی که خدایی را دارد که همه خوبیها و کمالات را دارد، هم دانا است و از وضع او با خبر است . هم قادر است می تواند هر کاری را برای او انجام دهد و هم رحمان است و نسبت به او مهربان و هرگاه دلش خواست می تواند با او حرف بزند، درد دل کند و از او کمک بخواهد، چرا چنین کسی باید تنها باشد و احساس تنهایی کند.[16] گذشته از این می دانیم که اسلام چقدر نسبت به نماز جماعت توصیه کرده است. بنابراین اگر کسی دوبار یا سه بار در روز در مسجد حاضر شود و برادران و یا خواهران ایمانی خود را ملاقات کند، حتماً با آنها انس خواهد گرفت و با دیدن آنها و دوستی با آنها ، از تنهایی ظاهری نیز بیرون خواهد آمد.
عامل دوم و پنجم : کسی که خدای قادر، حکیم و مهربانی دارد هیچگاه احساس شکست نمی کند. می داند اگر او همه تلاش خود را برای رسیدن به هدف دلخواه یا شی و شخص محبوب و دلخواه انجام داده است ، ولی به آن نرسیده است، از آن رو بوده است که خدای حکیم مصلحت نمی دانسته است و الاّ اگر به مصلحت می بود خداوند حتماً او را به هدف یا شی یا شخص دلخواه می رساند..[17] و اگر همه تلاش خود را انجام نداده است، دوباره در رسیدن به مقصود تلاش می کند و می داند اگر خدا بخواهد به آن خواهد رسید و اگر خدا نخواهد به آن نخواهد رسید و او نیز به خواسته خدای حکیم و مهربان راضی است.
عامل سوم: احساس گناه: کسی که ایمان دارد خدا رحمان و رحیم است ، می داند که یکی از جنبه های رحمت و مهربانی خدا توبه پذیر بودن است و اگر انسان از گناه و عملکرد خود پشیمان باشد ، خدا توبه اش را می پذیرد.[18] عامل چهارم: (عقوبت دادن به دیگران): اولاً کسی که به خدای واجد همه کمالات اعتقاد دارد، می داند که مهم آن است که انسان مورد لطف و عنایت و محبت خدا باشد و الاّ توجه انسانهای ضعیفی که هیچ کاری، اگر خدا نخواهد، از دستشان ساخته نیست، چه فایده ای دارد و می داند که دلهای مردم به دست خداست، اگر خدا بخواهد دیگران او را دوست خواهند داشت. پس بهتر می داند که این را نیز از خدا بخواهد. ثانیاً اگر به او ظلمی شده،‌ شکایت کسانی را که به او ظلم کرده اند به خدا می کند، اگر خودش نمی تواند رفع ظلم کند خدا می تواند.
عامل ششم: کسی که چنین حالتی دارد اگر نماز بخواند و خدا را یاد کند همانطور که گفتیم به قلب مطمئن و آرام خواهد رسید و خواهد توانست مشکلات را تحمل کند.
عامل هفتم را نیز گفتیم که نتیجه یکی از عوامل گذشته است، پس خود بخود نحوه مقابله نماز با آن روشن می شود. تا اینجا از اثر نماز در مقابله با عوامل خودکشی گفتیم، اینک اثر نماز را در مقابله با خودکشی بررسی می کنیم: اولاً از آنجا که خودکشی یکی از گناهان بزرگ است و خداوند در قرآن از آن نهی کرده است«و خودکشی نکنید، خداوند نسبت به شما مهربان است و هر کس این عمل را از روی تجاوز و ستم انجام دهد، بزودی او را در آتش وارد خواهیم ساخت و این برای خدا آسان است»[19] و خودکشی یکی از مصادیق فحشا و منکر است. و طبق آیه قرآن «همانا نماز از فحشا و منکر باز می دارد»[20] خود نماز از آنجا که در آن ذکر خدا و معاد می شود ما را از خود کشی به عنوان یک کار زشت باز می دارد.
ثانیاً قبلاً گفتیم در نماز از معاد یاد می شود و کسی که به معاد اعتقاد دارد، می داند پس از مردن انسان نیست و نابود نمی شود بلکه مردن آغاز یک زندگی جدید است، یک زندگی مهمتر و دائمی. چنین کسی وقتی مشکلات و سختی ها و عذاب های قیامت را به یاد می آورد، مشکلات دنیا را در مقابل آن ناچیز به حساب می آورد. پس چنین کسی به خاطر مشکلات بسیار بسیار ناچیز دنیا ، در مقابل سختی های آخرت، هیچگاه به فکر خودکشی نمی افتد، چرا که مرگ را پایان مشکلات نمی داند و بالفرض که او هیچ گناهی در طول عمر نداشته باشد و سختی های قیامت را نیز به خاطر بی گناهی اش نداشته باشد، همین خودکشی گناهی است که مردن و قیامت را برای او سخت و دردناک خواهد کرد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مصطفی زمانی، مبارزه با خودکشی،‌ انتشارات پیام اسلام،‌ چاپ 22، زمستان 68، ص 164 تا 176.
2. ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 1، ص 517 تا 520.

پی نوشت ها:
[1] . اسل میچل،‌ افسردگی، ترجمه وحید رواندوست، چاپ ششم، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، ص 51.
[2] . ر.ک: قائمی، علی، شناخت، هدایت و تربیت نوجوانان و جوانان، انتشارات امیری، 1363، ص 141.
[3] . منبع 1، ص 60.
[4] . منبع 2.
[5] . منبع 1، ص 50.
[6] . منبع 2.
[7] . منبع 1، ص 60.
[8] . ملکی تبریزی، جواد، اسرار الصلاه،‌ ترجمه رضا رجب زاده، انتشارات پیام آزادی، 1363، ص 321.
[9] . ر.ک: منبع 8، ص 412.
[10] . ر.ک: منبع 8، ص 419.
[11] . ر.ک: منبع 8، ص 344.
[12] . ر.ک: همان، ص 323.
[13] . ر.ک: همان، ص 429.
[14] . رعد/ 28.
[15] . ر.ک: احمدی، علی اصغر، روانشناسی شخصیت از دیدگاه اسلامی، انتشارات امیرکبیر، 1368، ص 234.
[16] . ر.ک: همان، ص 233.
[17] . ر.ک: بقره/ 216.
[18] . ر.ک: نساء/ 16، 17،‌ 18.
[19] . نساء/ 29 و 30.
[20] . عنکبوت/ 45.