امام صادق ـ علیه السلام ـ هنگام خواندن دعای ماه رجب دست به محاسن می‌گرفتند و دست دیگر را با اشاره تکان می‌دادند. چه لزومی دارد که امروز پس از گذشت 13 قرن ما هم هنگام دعای مخصوص ماه رجب همان حرکات را انجام دهیم؟

پاسخ

در پاسخ این سوال لازم است به چند نکته اشاره شود:
اولا: جریان صدور این دعا به این شکل می باشد: سید ابن طاووس می‌گوید: محمد بن ذکوان معروف به سجاد نقل کرده که از حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ درخواست نمودم که برای ماه رجب دعایی را به من تعلیم دهند. حضرت دعایی را خوانده و در آخر محاسن شریف خود را با دست چپ گرفت و در حالی که انگشت سبّابه دست راست خود را حرکت می‌داد، می‌فرمود:
«یا ذالجلال و اکرام یا ذالنعماء، والجود یا ذا المنّ و الطول حرّمُ شَیْبتی علی النار»؛[1] ای خدایی که صاحب جلال، جمال، نعمت، جود، منت و احسان هستی، موی سفیدم را از آتش حفظ نما.
ثانیاً: در متن دعا، بعد و یا قبل از آن، امام صادق (ع) نفرموده است که در آن حالت مخصوص آن دعا را بخوانید، پس می توان آن دعا را بدون آن حالت نیز خوانده و به ثواب آن رسید.
ثالثاً: بر فرض که امام (ع) در آن حالت آن دعا را خوانده باشد و آن هیئت و حالت به خصوص نقشی در صحت یا قبول یا آداب دعا داشته باشد، این احتمال را نمی‌توان نادیده گرفت که آن حالت جزء ‌حالات مشخص بوده است و دیگران لازم نیست که آن دعا را همواره با آن حالت بخوانند، چون هیچ دلیلی وجود ندارد که اگر امام صادق ـ علیه السلام ـ آن دعا را در آن حالت خوانده است، قصدش گذشته از مسایل دیگر، تفهیم یک سنت و سیره برای دیگران بوده است. پس دلیل نداریم که از آن سیره به هنگام خواندن آن دعا باید پیروی کرد و آن دعا را فقط با آن حالت خواند.
رابعا: اگر به فرض ثابت شود آن حالت جزء آداب آن دعا است، تنها به صرف این که ما توان درک اسرار آن امور را نداریم، نمی‌شود بر این گونه مسایل با دیده تردید و نقد نگاه کرده و آنها را بی‌فایده و یا بی‌اثر و یا خرافی تلقی کرد. به عنوان نمونه مؤمنین اعمال و عباداتی را همواره انجام می‌دهند که حرکات مستحبی با هیئت و حالتی خاص در آن عبادات، فراوان وجود دارد، مثلاً در حال تکبیر دست‌ها تا بالا برده می شود، در حال رکوع برای مردم مستحب است که مهره زانو به عقب زده شود و زن‌ها مهره زانو را به طرف جلو مایل بدارند. اینها و موارد فراوان دیگر که در فقه و شریعت اسلام آمده، دارای اسرار و فلسفه فراوانی است که تنها بعضی از آن ها بر ما معلوم است. امّا از آن جا که دستور شریعت اسلام است، مؤمنین تعبداً به آن دستورات عمل می‌کنند.
پس اگر در دعای یاد شده آن حالت نقل شده به فرض اثبات آن و صحت استناد آن به امام معصوم (ع)، می‌تواند همانند سایر مواردی باشد که در دستورات اسلام فراوان آمده، و تعبداً به آنها عمل می‌شود.
خامساً: این که گفته شود: (پس از گذشت 13 قرن…) به طور خلاصه باید توجه داده شود که اگر ثابت گردد که آن حالت جزء آداب آن دعاست (همانطوری که حالت‌های دیگر در اعمال عبادی که نمونه‌های از آن اشاره شد جزء‌آداب آن عبادات است). نه تنها بعد از 13 قرن بلکه تا روز قیامت باید آن دعا در همان حالت خوانده شود چون احکام و آداب شرعی تا روز قیامت پابرجا بود. مؤمنین مکلف‌اند که بدان‌ها عمل کنند و گذشت زمان نمی تواند هیچ گونه تأثیری در جهت رفع و یا تردید در اینگونه امور داشته باشد، زیرا مسایل عبادی بر اساس فطرت انسان ها تنظیم شده و خواست فطرت و یا هماهنگی فطری در همه انسان و تا روز قیامت یکسان است،‌پس آن احکام نیز تغییرپذیر نیستند. (گرچه در اسلام احکامی وجود دارد که با گذشت زمان و تغییر موضوع احکام نیز تغییر می‌کند و کارشناسان اسلامی و فقهای عظیم الشأن در زمان غیبت حضرت حجت ـ علیه السلام ـ عهده‌دار تبیین این امور هستند).
بنابراین اگر کسی خیال کند که امام صادق ـ علیه السلام ـ در تحت شرایط خاصی و در زمان خاصی آن دعا را در آن حالت خوانده و امروز چون شرایط تغییر کرده است، پس نباید به آن حالت خوانده شود. این ادعایی بدون دلیل است چون این گونه امور زمان‌مند نیست و گذشت زمان کیفیت انجام عمل را تغییر نمی‌دهد، (البته باید تکراراً گفته شود که همه این دفاعیات و تحلیل‌ها در صورت فرض ثبوت اصل آن جریان می باشد.)

پی نوشت:
[1] . مفاتیح الجنان، دعای ماه رجب.