نویسنده:رسول ملکیان اصفهانی
منبع: راسخون

با توجّه به این که غالباً رفتن به زیارت، با مسافرتى همراه است (و به تعبیر دیگر: زیارت از مصادیق سفر مى باشد)
البته هر سفری مقصدی دارد و هرکس به منظوری سفر می کند در زمان ما اهداف سفر بسیار زیاد است ولی غالبا افراد مومن به شهرها و کشورهائی که در آن اماکن زیارتی است بقصد زیارت سفر می کنند کهشایسته است زائران از انجام آداب سفر و مقدّمات آن غافل نباشند؛ اجمالى از این آداب و مقدّمات (که تفصیل آن در بحارالانوار، جلد 97؛ کتاب المزار، صفحه 101 به بعد و در وسائل الشیعه، جلد 8؛ ابواب آداب سفر از کتاب الحجّ، صفحه 248 به بعد وارد شده) عبارت است از:
1-در بعضى از روایات(1) آمده است که انتخاب بعضى از روزهاى هفته براى مسافرت بهتر است ولى چنانچه انسان سفر خود را با صدقه(2) و دعا(3) شروع کند ان شاء الله گرفتار مشکلى نخواهد شد.
2- با امیدوارى حرکت کند و از فال بد زدن بپرهیزد چرا که از روایات به دست مى آید آن گونه که تو تفأل برخود کنى همان برایت پیش مى آید؛ اگر آسان بگیرى آسان و اگر سخت بگیرى سخت مى شود و اگر آن را چیزى به حساب نیاورى مشکلى پیش نمى آید.(4)
3-قبل از سفر صدقه بدهد که در روایتى از امام باقر(علیه السلام) آمده: «هر زمان امام سجّاد(علیه السلام) پاى در رکاب مى گذاشت با صدقه دادن در حدّ توان خود، سلامتى را از خداوند عزّوجل طلب مى کرد و هنگام بازگشت از سفر نیز به شکرانه سلامتى سفر به اندازه توان خویش صدقه مى داد و حمد و شکر خدا بجاى مى آورد».(5) و نیز آمده است: صدقه بده و هر روز که خواستى از منزل خارج شو(6) و اگر چیز ناگوارى به دلت راه پیدا کرد، به اوّلین مسکینى که برخورد مى کنى صدقه بده سپس حرکت کن که خداوند، خطر را از شما دور مى کند.(7)
4- قبل از سفر دو رکعت نماز بخواند و همه چیز خود را به خدا بسپارد و بگوید: «اَللّهُمَّ إِنّی أَسْتَوْدِعُکَ نَفْسی، وَ أَهْلی، وَ مالی، وَ ذُرِّیَّتی، وَ دُنْیای وَ آخِرَتی، وَ أَمانَتی، وَ خاتِمَهَ عَمَلی؛ خداوندا من خودم و خانواده ام و اموالم و فرزندانم و دنیا و آخرتم و امانتها و پایان کارم را به تو مى سپارم». به سندهاى معتبر نقل شده است که: آن نماز و این دعا بهترین جانشین او بر اهل بیتش است و کسى که این دعا را بخواند به آنچه درخواست نموده، مى رسد.(8)
5- پس از خروج از خانه، بر در منزل و رو به آن سمتى که به سوى آن، سفرش را آغاز مى کند، مى ایستد و هر کدام از حمد و آیه الکرسى و فلق و ناس و اخلاص را از پیش رو و جانب راست و چپ مى خواند و سپس مى گوید: «اَللّهُمَّ احْفَظْنی، وَ احْفَظْ ما مَعِىَ، وَ سَلِّمْنی، وَ سَلِّمْ ما مَعِىَ، وَ بَلِّغْنی، وَ بَلِّغْ ما مَعِىَ بِبَلاغِکَ الْحَسَنِ الْجَمیلِ؛ خداوندا مرا حفظ کن و آنچه با من است نیز حفظ کن و مرا و آنچه با من است سالم بدار و مرا و هر چه با من است به بهترین صورت به مقصد برسان». کسى که چنین کند خداوند او و آنچه همراه اوست را حفظ مى کند و به مقصد مى رساند.(9)
6- مقدارى از تربت امام حسین(علیه السلام) بردارد و بگوید: «اَللّـهُمَّ إِنَّ هذِهِ طینَهُ قَبْرِ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ، وَلِیِّکَ وَابْنِ وَلِیِّکَ، اِتَّخَذْتُها حِرْزاً لِما اَخافُ، وَ لِما لا اَخافُ؛ خداوندا این خاک پاک قبر امام حسین(علیه السلام) است همان ولىّ و فرزند ولىّ تو؛ من آن را پناهى براى آنچه از آن مى ترسم و آنچه از آن نمى ترسم قرار داده ام». اگر چنین کند به برکت این کار در پناه خدا خواهد بود.(10)
7-پس از حرکت، در مسیر راه مى گوید: «اَللّهُمَّ خَلِّ سَبیلَنا، وَ أَحْسِنْ تَسْییرَنا، وَ أَحْسِنْ عافِیَتَنا؛ خداوندا راه ما را بگشاى و مسیر و عافیت ما را نیکوگردان».(11)
8-وبگوید:بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ، وَمِنَ اللهِ وَ اِلـَى اللهِ، وَ فى سَبِیلِ اللهِ، اَللّـهُمَّ اِلَیْکَ * * * * * به نام خدا و به خدا و از خدا و بسوى خدا و در راه خدا خدایا به تو اَسْلَمْتُ نَفْسى، وَ اِلَیْکَ وَجَّهْتُ وَجْهى، وَ اِلَیْکَ فَوَّضْتُ اَمْرى، فَاحْفَظْنى تسلیم کردم خودم را و بدرگاه تو گرداندم رویم را و به تو واگذاردم کارم را پس نگهداریم کن بِحِفْظِ الاِْیْمانِ، مِنْ بَیْنِ یَدَىَّ وَ مِنْ خَلْفى، وَعَنْ یَمینى وَعَنْ شِمالى، به نگهدارى ایمان از پیش رویم و از پشت سرم و از راستم و از چپم وَمِنْ فَوْقى وَمِنْ تَحْتى، وَادْفَعْ عَنّى بِحَوْلِکَ وَقُوَّتِکَ، فَاِنَّهُ لا حَوْلَ وَلا و از بالاى سرم و از زیر پایم و پشتیبانى کن از من به قدرت و نیروى خودت زیرا که قدرت قُوَّهَ اِلاَّ بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ.(12) و نیرویى نیست جز به خداى والاى بزرگ.
9- وقتى سوار بر مرکب شود بگوید: بِسْمِ اللهِ لاحَوْلَ وَلاقُوَّهَ إِلاَّبِاللهِ،«اَلْحَمْدُللهِِ الَّذی هَدانالِهذاوَماکُنّا لِنَهْتَدِیَ با نام خدا آغاز مى کنم، هیچ جنبش و نیرویى جز با مدد الهى انجام نمى پذیرد، ستایش مخصوص خدایى است که ما را به سمت این سفر خیر رهنمون لَوْلا أَنْ هَدانَا اللهُ»(13)، «سُبْحانَ الّذی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنّا لَهْ مُقْرِنینَ».(14) شد و اگر هدایت او نبود ما به سوى آن رهنمون نمى شدیم، منزّه است خدایى که این مرکب را مسخّر ما قرارداد وگرنه ما توانایى تسخیر آن را نداشتیم. که اگر چنین کند خودش و مرکبش محفوظ مى ماند، تا پیاده شود.(15)
10- در مواقع احساس خطر، آیه 80 سوره اسراء را تلاوت کند: «رَبِّ أَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْق، وَ أَخْرِجْنى مُخْرَجَ صِدْق، وَاجْعَلْ لی مِنْ پروردگارا! مرا در هر کار با صداقت وارد کن و با صداقت خارج ساز و از سوى خود لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصیراً». حجّتى یارى کننده برایم قرار ده. همچنین خواندن آیه الکرسى در چنین مواردى بسیار خوب است.(16)
11- اگر به منزلى رسید که قصد استراحت در آن را دارد قبل از خواب، تسبیح فاطمه زهرا(علیها السلام) را بگوید، سپس آیه الکرسى تلاوت کند که تا صبح از هر خطرى محفوظ بماند.(17)
12-اگر تنها مسافرت مى کند بگوید: «ما شاءَ اللهُ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّهَ إلاَّ بِاللهِ، اَللّهُمَّ آنِسْ وَحْشَتی، وَ أَعِنّی عَلى وَحْدَتی، وَأَدِّ غـَیـْبَـتـی».(18 آنچه خدا بخواهد تحقق مى یابد، هیچ جنبش و نیرویى جز با مدد الهى انجام نمى گیرد خداوندا وحشت مرا به انس تبدیل فرما و مرا بر تنهایى ام یارى ده و در غیاب من به جاى من باش. و بهتر است انسان تا امکان دارد تنها سفر نکند.(19)
13ـ به دوستان و همراهان کمک کند و در رفع نیازهاى آنان مضایقه ننماید و حقیقتاً نسبت به آنان متواضع و دوست و مهربان باشد. از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل شده است: «مَا اصْطَحَبَ إِثْنانِ إِلاَّ کانَ أَعْظَمُهُما أَجْراً وَ أَحَبَّهُما إِلَى اللهِ أَرْفَقَهُما لِصاحِبِهِ؛ هرگاه دو نفر با یکدیگر همراه شوند آن کس که بیشتر محبّت و کمک کند نزد خدا محبوب تر و پاداشش بیشتر است».(20) در روایت دیگرى از امام سجّاد(علیه السلام) وارد شده که حضرتش سفر نمى کرد مگر با کسانى که او را نشناسند تا بتواند در مسیر راه، به همراهانش کمک نماید.(21)
در روایتى دیگر از رسول گرامى(صلى الله علیه وآله) نقل شده که وقتى با اصحابش در سفر بود و مى خواستند گوسفندى بکشند، یکى گفت: کشتن گوسفند با من! دیگرى گفت: کندن پوست آن با من! و سوّمى گفت: پختن آن با من! و حضرتش فرمود: تهیّه هیزمش با من! گفتند: یا رسول الله شما زحمت نکشید ما خود، انجامش مى دهیم. فرمود: مى دانم، ولى دوست ندارم نسبت به شما امتیازى پیدا کنم؛ زیرا حق تعالى دوست ندارد که ببیند بنده اش براى خود امتیازى نسبت به دیگران قائل است.(22)
14ـ به ما دستور داده شده: «با کسانى که از جهت خرج کردن و تمکّن مالى در ردیف شما نیستند، مسافرت نکنید، مبادا آنها احساس حقارت کنند!».(23)
15ـ دقیقاً مراقب انجام نمازهاى واجب باشد که بسیار مهم است؛ زیرا از کمال غفلت زائر است با آن که براى تقرّب به سوى خدا و رسیدن به ثواب زیارت و حج و عمره و مشاهد مشرّفه، به سفر مى رود، در مسیر راه، نسبت به نماز و شرایط و حدود، و بجا آوردن آن در اوّل وقت، بى مبالاتى و بى توجّهى داشته باشد؛ در حالى که از امام صادق(علیه السلام) روایت شده که فرمود: «نماز فریضه از بیست حجّ (مستحبّ) بهتر است».(24)
16ـ بعد از نمازهاى قصر ـ اگر وقت دارد ـ سى مرتبه تسبیحات اربعه را فراموش نکند که روى آن تأکید شده است.(25)
17ـ ناگفته پیداست: آنچه درباره دعا و صدقات براى حفظ جان و مال و خانواده، از خطرات در بالا گفته شد به این معنا نیست که انسان احتیاط را از دست دهد و مراقبت هاى لازم را براى حفظ خویش و اموالش انجام ندهد؛ بلکه مقصود این است: هر چه براى حفظ خود و اموال خویش در توان دارد انجام دهد و بقیّه را به خدا بسپارد چرا که در روایت آمده است دعاى افراد سهل انگار مستجاب نمى شود. بنابراین، باید در جادّه هاى خطرناک قدم نگذارد؛ خصوصاً در رانندگى امورى را که براى ایمنى توصیه شده است فراموش نکند، از سرعت غیر مجاز بپرهیزد، با احتیاط حرکت کند و وسایل لازم را که در سفرهاى زمستانى یا تابستانى مورد نیاز است با خود بردارد. این سخن را با حدیث پرمعنایى پایان مى دهیم: امام صادق(علیه السلام) به یکى از یارانش فرمود: «اِعْقِلْ راحِلَتَکَ وَ تَوَکَّلْ؛ با توکّل زانوى اشتر ببند».(26)

پی نوشت ها :

1. رجوع شود به: کافى، جلد 8، صفحه 143، حدیث 109 و صفحه 275، حدیث 416 و خصال صدوق، جلد 2، صفحه 385، حدیث 67 و صفحه 386، حدیث 69 و صفحه 388، حدیث 78 و صفحه 393، حدیث 95 و بحارالانوار، جلد 56، صفحه 35 و جلد 97، صفحه 102 و فقیه، جلد 1، صفحه 424، حدیث 1252 و جلد 2، صفحه 266 و 267.
2. کافى، جلد 4، صفحه 283، حدیث 4.
3. رجوع شود به: وسائل الشیعه، جلد 11، باب 15 از ابواب سفر.
4. کافى، جلد 8، صفحه 197 و 198، حدیث 235 و 236 و وسائل الشیعه، جلد 8، باب 8 از ابواب سفر، حدیث 2 و 3.
5. فقیه، جلد 2، صفحه 270، حدیث 2408 و وسائل الشیعه، جلد 8، باب 15 از ابواب سفر، حدیث 5.
6. کافى، جلد 4، صفحه 283، حدیث 4 و وسائل الشیعه، جلد 8، باب 15 از ابواب سفر، حدیث 1.
7. محاسن، جلد 2، صفحه 349، حدیث 26 و وسائل الشیعه، جلد 8، باب 15 از ابواب سفر، حدیث 3.
8. کافى، جلد 4، صفحه 283، حدیث 1 و وسائل الشیعه، جلد 8، باب 18 از ابواب سفر، حدیث 1.
9. کافى، جلد 2، صفحه 543، حدیث 11 و وسائل الشیعه، جلد 8، باب 19 از ابواب سفر، حدیث 1.
10. کامل الزیارات، صفحه 283، حدیث 10، باب 93.
11. کافى، جلد 4، صفحه 287، حدیث 1.
12. بحارالانوار، جلد 73، صفحه 258، حدیث 52.
13. سوره اعراف، آیه 43.
14. سوره زخرف، آیه 13.
15. رجوع شود به: کافى، جلد 6، صفحه 540، حدیث 17.
16. محاسن، جلد 2، صفحه 367، حدیث 118.
17. همان مدرک، حدیث 120 .
18. فقیه، جلد 2، صفحه 276، حدیث 2431.
19. کافى، جلد 4، صفحه 286، حدیث 5 و وسائل الشیعه، جلد 8، باب 30 از ابواب سفر، حدیث 1.
20. فقیه، جلد 2، صفحه 278، حدیث 2437 و وسائل الشیعه، جلد 8، باب 31 از ابواب سفر، حدیث 2.
21. عیون اخبارالرضا، جلد 2، صفحه 145، حدیث 13 و وسائل الشیعه، جلد 8، باب 46، حدیث 2.
22. بحارالانوار، جلد 73، صفحه 273.
23. فقیه، جلد 2، صفحه 279، حدیث 2442.
24. کافى، جلد 3، صفحه 265، حدیث 7.
25. تهذیب، جلد 3، صفحه 230، حدیث 103.
26. بحارالانوار، جلد 100، صفحه 5، حدیث 18.