نویسنده: بهاء الدین خرمشاهی

در قرآن دعوت و توصیه به سیر و سفر در روی زمین به قصد دیدن حاصل کار و کارنامه پیشینیان یا تماشا و تأمل در آثار نعمت های الهی و شگفتی های آفرینش بسیار است.(1) از سوی دیگر می توان گفت طبیعتی، زمین، آسمان، ستارگان، بهاران، کشتزاران، جانوران، دو گانه ( زوج/ زوجین) بودند حیوانان و گیاهان و سایر عوامل طبیعی، از منظری الهی تصویر شده است. اشارات مکرر به اب، باران، باد، تگرگ، رعد، برق، رودبارها، دریاها، دریای دارای آب شیرین و شور که در هم نمی آمیزند،(2) کشتی هایی که کوه آسا در دریاها روانند، گوهرهای نهفته در ژرفنای دریاها، بهره وری از گوشت ماهیان، استفاده از چهارپایان برای کوچ و سفر و حمل بارها و خیمه بافی از پشم آنها، گل و گیاه [ بهاری] که سپس [ در خزان و زمستان] پژمرده می شود و دوباره [در بهار] سر بر می آورد و همچون نماد و نشانه رستاخیز است،(3) استفاده از فرآورده های دامی، تغییر از کوه ها به عنوان لنگر افزای زمین و استوار دارنده تعادل آن، و بسی نکته های دیگر از جمله سیل و زلزله که اصول و مبانی علم جغرافیا ( در اصل لغوی و ریشه توسعاً یعنی زمین پژوهی)(4) را تشکیل می دهد، همه با شیواترین و زیباترین عبارات و تعبیرات در کلام الله مجید آمده است.
گفتنی است که از اعلام و اماکن جغرافیایی بسیاری نیز در قرآن کریم به تصریح یا اشاره سخن رفته است: از جمله رود نیل، بحر احمر، شهرستان های لوط ( المؤتفکات)، مکه/ بکه/ یثرب/ مدینه، ام القری، شام ( ادنی الارض)، وادی های ایمن، نمل، طوی، مدین، مصر، بیت المقدس، مسجد الاقصی الارض المقدسه، مسجد الحرام ( گاه به معنای کل مکه و حرم امن الهی) و چه بسیار نکات دیگر(5).

پی نوشت ها :

1. قرآن شناخت، پیشگفته، صص 22-23.
“Geography” by Angelika Neuwrith. in EQ
2. « مرج البحرین»، نوشته دکتر ابراهیم یزدی، در: د. ق. ق. [= دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی] 3. قس: سوره «ق»، 11.
4. کلمه Geography که جغرافی عربی و جغرافیای رایج در فارسی معرب آن است از گئو ( زمین) و گرافیا ( به معنای نگری و نگاری) یونانی است.
5. برای شناخت این اماکن می توان به اعلام قرآن، نوشته محمد خزائلی؛ EI2/ ویرایش دوم دائره المعارف اسلام- به انگلیسی- طبع لیدن، و د. ق. ق. و از منابع کهن به معجم البلدان، مهمترین فرهنگ نامه جغرافیایی جهان اسلام، نوشته یاقوت حموی ( ابوعبدالله شهاب الدین یاقوت بن عبدالله)، در گذشته 626 ق) مراجعه کرد. این فرهنگ عظیم به همت استاد علینفی منزوی به فارسی ترجمه شده، و در دست طبع است.
منبع مقاله :
خرمشاهی، بهاء الدین؛ ( 1390)،قرآن در زندگی و فرهنگ عامه، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول