اللّهُمّ… ألبِسْنِی زِینَهَ المُتّقینَ فی… إصلاحِ ذاتِ البَینِ‌. در بعضی از روایات مثل همین دعا توصیه به «اصلاح ذات البین» شده است و در بعضی از روایات توصیه به «صلاح ذات البین» شده است، مانند آنچه در توصیه امیر المؤمنین (علیه السّلام) به امام حسن و امام حسین (علیهما السّلام) آمده است که فرمود: اوصیکُما و جَمیعَ وُلدی و أهلی و مَن بَلَغَهُ کِتابی بِتَقوَى اللّهِ و نَظمِ أمرِکُم و صَلاحِ ذاتِ بَینِکُم؛ فَإِنّی سَمِعتُ جَدَّکُما صلى الله علیه و آله یَقولُ: صَلاحُ‌ ذاتِ‌ البَینِ‌ أفضَلُ مِن عامَّهِ الصَّلاهِ وَ الصِّیامِ. شما و همه فرزندان و خانواده‌ام را و هر کس را که این نامه‌ام به او مى‌رسد، به تقواى الهى، نظم در کارها و آشتى دادن میان خودتان سفارش مى‌کنم. همانا از جدّتان شنیدم که مى‌فرمود: آشتى دادن میان افراد از همه نماز و روزه بهتر است.

اصلاح میان مردم
اللّهُمّ… ألبِسْنِی زِینَهَ المُتّقینَ فی… إصلاحِ ذاتِ البَینِ‌. [۱]

نکته ای که در تبیین این فراز وجود دارد این است که در بعضی از روایات مثل همین دعا توصیه به «اصلاح ذات البین» شده است و در بعضی از روایات توصیه به «صلاح ذات البین» شده است، مانند آنچه در توصیه امیر المؤمنین (علیه السّلام) به امام حسن و امام حسین (علیهما السّلام) آمده است که فرمود:

اوصیکُما و جَمیعَ وُلدی و أهلی و مَن بَلَغَهُ کِتابی بِتَقوَى اللّهِ و نَظمِ أمرِکُم و صَلاحِ ذاتِ بَینِکُم؛ فَإِنّی سَمِعتُ جَدَّکُما صلى الله علیه و آله یَقولُ: صَلاحُ‌ ذاتِ‌ البَینِ‌ أفضَلُ مِن عامَّهِ الصَّلاهِ وَ الصِّیامِ. [۲]

شما و همه فرزندان و خانواده‌ام را و هر کس را که این نامه‌ام به او مى‌رسد، به تقواى الهى، نظم در کارها و آشتى دادن میان خودتان سفارش مى‌کنم. همانا از جدّتان شنیدم که مى‌فرمود: آشتى دادن میان افراد از همه نماز و روزه بهتر است.

دو نکته در اینجا قابل بررسی است:

نکته اول این است که فرق صلاح ذات البین و اصلاح ذات البین چیست؟ و نکته دوم چرایی اهمیت این امر است به گونه ای که از نماز و روزه هم با فضیلت تر است.

در پاسخ سؤال اول می گوییم: صلاح به معنای این است که بین خود افراد، سازش و صلح و دوستی باشد؛ ولی اصلاح یعنی اگر دیگران با همدیگر قهر کردند و اختلاف داشتند، میان آنها آشتی و صلح بر قرار کند. به تعبیر دیگر، صلاح رفتار درونی و حالت پیشگیرانه دارد، اما اصلاح رفتار بیرونی و نوعی درمان است. اگر افراد به گونه ای رفتار کنند که همواره میانشان صلح و آشتی بر قرار باشد، اختلافی پیش نمی آید که نیاز به اصلاح باشد. پس صلاح ذات البین، پیشگیری است و اصلاح ذات البین درمان است.

اما در مورد اهمیت صلاح میان افراد، در روایتی که از امیر مؤمنان (علیه السّلام) نقل شده است، این کار از عوامل و عناصر سعادت کامل دانسته شده است:

مِن‌ کَمالِ‌ السَّعادَهِ السَّعیُ فی صَلاحِ الجُمهورِ. [۳]

از کمال نیک‌بختى، تلاش در جهت صلاح همگان است.

توجه به نتایج و آثار وحدت جامعه و اختلاف نداشتن افراد جامعه، اهمیت صلاح و اصلاح ذات البین را مشخص می کند و معلوم می شود چرا این کار از نماز و روزه هم با فضیلت تر است، زیرا وقتی وحدت کلمه باشد، زمینه تداوم حکومت اسلامی هم وجود دارد؛ اما اگر اختلاف ایجاد شد، اساس حکومت از هم می پاشد و جایی برای اجرایی شدن دیگر احکام اسلام از جمله نماز و روزه باقی نمی ماند. از همین روست که دشمن از ابتدا به دنبال ایجاد اختلاف میان مسلمانان بوده و همواره در این جهت تلاش می کند، و در مقابل، وظیفه ما ایجاد همدلی و صلح و آشتی میان افراد است.
[۱]الصحیفه السجّادیّه، الدعاء۲۰.
[۲]نهج البلاغه، الکتاب۴۷.
[۳]غرر الحکم، تمیمی آمدی، ح۹۳۶۱.

وبسایت : آیت الله محمدی ری شهری