یک. برخی افراد که به اصالت غریزه جنسی قائل اند، ازدواج را تنها وسیله ای برای تأمین ارضای میل جنسی خود می دانند. در واقع، از نگاه اینان هدف اصلی ازدواج وتشکیل خانواده، نوعی شکل حقوقی و قانونی دادن به ارضای غریزه جنسی است.
بی گمان از نظر اسلام نیز یکی از مهم ترین کارکردهای ازدواج و تشکیل خانواده، رفع نیازهای جنسی است، اما این کارکرد تنها هدف ازدواج نیست و در پایداری آن نیز بی تأثیر است، از این رو تا عواملی دیگر با آن همراه نگردد، حفظ و بقای خانواده ممکن نخواهد بود. درحالی که میل جنسی در طول زندگی شدت و ضعف دارد و در دوران پیری اصولاً نقش مهمی نخواهد داشت، ولی روابط بسیاری از خانواده ها در این دوران پایدارتر است. از این سو نیز بسیاری از خانواده های جوان که میل جنسی شدیدتری دارند، به دلایل متعددی سست تر از دیگر خانواده هایند.
دو. دسته دیگر از افراد که گرایش های سودجویانه دارند، به ازدواج جنبه اقتصادی داده، چنین می پندارندکه پیوند زناشویی نوعی تجارت و معامله میان دو خانواده است. در روایات اسلامی، این نوع نگرش به ازدواج، مورد نکوهش قرار گرفته و از افراد خواسته شده که انگیزه آنان برای ازدواج فقط طمع به مال و ثروت کسی نباشد که می خواهند با او ازدواج کنند. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید:
اگر کسی با چشم داشت به مال زنی با وی ازدواج کند، خداوند بر فقر و ناداری آن مرد می افزاید.(1)
امام صادق (علیه السلام) نیز فرمود:
اگر کسی برای مال و ثروت زن با وی ازدواج کند، آن ثروت و مال سبب طغیان و سرکشی زن علیه مرد می شود.(2)
سه. برخی افراد فقط به دلیل زیبایی طرف مقابل با او ازدواج می کنند، بی آنکه سایر ویژگی های مناسب برای ازدواج را در نظر بگیرند. البته اسلام به این گرایش فطری، یعنی زیباپسندی توجه داشته و از همین روست که پیامبر (صلی الله علیه و آله) می فرماید:
هرگاه یکی از شما قصد ازدواج [با زنی را] داشت، از موهای وی بپرسد، همان گونه که از صورت و قیافه ظاهری وی جستجو می کند؛ چرا که مو یکی از دو زیبایی ظاهر زن است.(3)
در برخی روایات دیگر نیز به برخی از زیبایی های ظاهری اشاره شده که به هنگام ازدواج باید به آنها توجه نمود. اما از سوی دیگر، هشداری جدی نیز داده شده که اگر فردی تنها انگیزه اش زیبایی طرف مقابل باشد، هر لحظه ممکن است ـ بر اثر حادثه ای ـ آن زیبایی از بین برود؛ چنان که امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
هر گاه مردی برای مال و ثروت یا زیبایی زن با وی ازدواج کند، از آنها محروم و بی نصیب می شود.(4)
چهار. انگیزه های متعدد دیگری نیز ممکن است مطرح باشد: برای مثال، برخی ازدواج را وسیله ای می دانند برای اینکه از وابستگی به خانواده نجات یابند و خود را فرد کامل و مستقلی نشان دهند. برخی از این رو ازدواج می کنند که معتقدند چون سایر افراد جامعه به ازدواج تن داده اند، این کار باید صورت گیرد. به بیانی دیگر، آنان ازدواج را یکی از چهار گذرگاه اجباری انسان می پندارند: تولد، بلوغ، ازدواج و مرگ.
پنج. اما از نظر اسلام، ازدواج و تشکیل خانواده حقیقتی است که باید برای گسترش عاطفه و صفای معنوی میان زن و شوهر صورت گیرد. پیوند زناشویی به جز تأمین نیاز جنسی، اهداف دیگری را نیز تحقق می بخشد که به آنها می پردازیم.

یک. تأمین نیاز روانی و عاطفی
یکی از مهم ترین انگیزه های ازدواج، نیاز به آرامش روانی و آسایش و برخورداری از محیط عاطفی و همدم صمیمی است. با تشکیل خانواده، چنین محیط مناسبی برای هر یک از همسران ایجاد می شود تا بر اساس محبت و دوستی دو طرفه، آرامش و خوشبختی خویش را تأمین کنند. تعبیر رسای قرآن، یعنی «مودت و رحمت» گویای این موضوع است:
و از نشانه های خداوند این است که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و میان شما مودت و رحمت قرار داد.(5)
مودت و رحمت (6) از امور عاطفی اند که زن و شوهر بدان نیازمندند.
در روایتی آمده است که مردی نزد پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: ای پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله)! برای من یک چیز عجیب است و آن چیز این است که مرد و زنی که هرگز یکدیگر را ندیده و نشناخته بودند، چگونه یک روز و در مدتی کوتاه با یکدیگر صحبت می کنندو میان ایشان پیوند زنا شویی برقرار می گردد و پس از آن یکدیگر را چنان دوست می دارند که از آن دوستی، چیزی بزرگ تر ممکن نباشد؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: آن حالت از جانب خداست. ایشان سپس این آیه را خواند: «وجعل بینکم موده و رحمه».(7)
در واقع آیه اشاره می کند که پیوند میان دو همسر گرچه در ظاهر پیوندی قرار دادی است، خداوند با جای دادن مهر و محبت قلبی در دل آن دو، پیوندی معنوی را برای آنان ایجاد می کند.

دو. حفظ بقای نسل
ازدواج راهکار مناسبی برای تولید مثل و ادامه نل بشر است. از همین رو در اسلام بر این نکته تأکید شده است که در انتخاب همسر کسی را انتخاب نمایید که امکان فرزند دار شدن را داشته باشد، یا به بیانی، عقیم و نازا نباشد.(8)
بی گمان ازدواج و تشکیل خانواده تنها روشی است که خداوند قرار داده تا فرزندان بتوانند در پرتو تربیت شایسته پدر ومادر رشد نموده و نسلی صالح و مفید پرورش یابد.

سه. تأمین سلامت اجتماعی
امروزه تشکیل خانواده به عنوان اصلی بنیادین در بهداشت اجتماعی مطرح است.
اگر جامعه از خانواده های سالم برخوردار نباشد، نمی تواند مدعی سلامت اجتماعی باشد. ازدواج و تشکیل خانواده از دو طریق زمینه ساز سلامت اجتماع است:
یک. اگر فرد به کانون گرم خانواده دل بندد و بنیاد خانواده نیز مستحکم باشد، از انحرافات جنسی و بی بند و باری ها، کاسته خواهد شد. بر اساس بسیاری از مطالعات، کاهش بزهکاری و ارتکاب جرم از جمله پیامدهای اجتماعی ازدواج است. این موضوع در غرب نیز مورد تحقیق قرار گرفته است؛ چنان کهجان لاب، کارشناس جرم شناسی انگلستان در تحقیق خود نشان داد که عشق به همسر و زندگی خانوادگی موجب کاهش جدی ارتکاب جرم از سوی مردان می شود. حتی افراد بزهکار پس از ازدواج به دلایل متعددـ مانند نظارت همسرانشان ـ از گذشته خود روی گردانده، کمتر به بزهکاری پرداخته اند.
دو. اگر پدر ومادر وظیفه خویش را در تربیت فرزندان به درستی انجام دهند و افراد شایسته و کار آمدی را بپرورانند، از این طریق نیز به سلامت اجتماع کمک نموده اند.

پی‌نوشت‌ها:

1ـ سیوطی، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج 1، ص 257.
2ـ نوری طبرسی، مستدرک الوسایل، ج 14، ص 175، ج 16428.
3ـ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 388، ج 4367.
4ـ همان، ص 392، ج 4383.
5ـ روم (30): 21.
6ـ مودت، محبتی است که اثرش در مقام عمل و رفتار آشکار گردد و رحمت نیز نوعی تأثیر نفسانی است که در دل فرد پدید می آید و در مقام رفتار با دیگری بروز می کند.
7ـ رازی، تفسیر ابوالفتوح رازی، ج 9، ص 47.
8ـ از نظر دین اسلام، انسان بر اساس مقتضای آفرینش خود سخت به ماندگاری و ادامه حیات خویشتن علاقه مند است (میل به جاودانگی) و برای رسیدن به آن از هر تلاشی خودداری نمی کند. او بهترین و آسان ترین راه برای تأمین ماندگاری خود را ایجاد نسل می داند؛ زیرا فرزند جزئی از وجود فرد و دنباله حیات اوست. به تعبیری دیگر، طبیعی ترین و سالم ترین راه برای پاسخ به این اقتضای آفرینش، تشکیل خانواده است.
منبع مقاله: نورمحمدی، غلامرضا؛ (1390)، مهارت های زندگی اجتماعی، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، چاپ دوم