شرایط وجوب و موارد زکات
سئوال 1: زکات به چند چیز تعلق می‌گیرد؟
جواب: زکات بنابر مشهور به 9 چیز تعلق می‌گیرد: 1) گندم 2) جو 3) خرما 4) کشمش 5) طلا 6) نقره 7) شتر 8) گاو 9) گوسفند. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1853)
سئوال 2: زکات مواردی که واجب است چه وقت بر شخص مکلف واجب می‌گردد؟
جواب: زکات گندم و جو وقتی واجب می‌شود که به آنها گندم و جو گفته شود و زکات کشمش بنابر احتیاط وقتی واجب می‌شود که غوره است، و موقعی که خرما قدری خشک شد که به او ثَمر می‌گویند زکات آن واجب می‌شود، ولی وقت دادن زکات در گندم و جو موقع خرمن شدن و جدا کردن کاه آنها و در خرما و کشمش موقعی است که خشک شده باشند. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م1858)
سئوال 3: نصاب و حد معین گندم و جو و خرما و کشمش که به واسطه‌ی آن زکات و اجب می‌گردد چقدر است؟
جواب: زکات گندم و جو و خرما و کشمش وقتی واجب می‌شود که به مقدار نصاب بر سند و نصاب آنها 207/847 کیلوگرم است. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1864)
سئوال 4: آیا زکاتی که بر گردن کسی واجب شده باشد بعد از فوت آن شخص ورثه باید زکات را بپردازند؟
جواب: بلی، زکات جزء بدهی محسوب می‌شود و قبل از تقسیم ارثیه او باید پرداخت گردد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1886)
سئوال 5: اگر کسی زکات گندم و جو و خرما و کشمش را داده است آیا برای سال آینده هم باید زکات آن را بپردازد؟
جواب: اگر زکات آنها را داده حتی اگر چند سال هم نزد او بماند زکات ندارد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1874)
سئوال 6: اگر گندم و جو و یا خرما و انگور با آب باران یا آب آبیاری سیراب شود زکات آن فرق می‌کند؟
جواب: بلی اگر گندم و جو و خرما و انگور از آب باران مشروب شود، زکات آن یک دهم است. و چنانچه از آب چاه باشد زکات آن یک بیستم است. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج21، م1875)
سئوال 7: نحوه‌ی پرداخت زکات طلا به چه شکل است و آیا نصاب معین و خاصی دارد؟
جواب: طلا دو نصاب دارد: نصاب اولِ آن بیست مثقال شرعی است پس وقتی طلا به بیست مثقال شرعی که پانزده مثقال معمولی است برسد، انسان باید یک چهلم (40/1) آن را از بابت زکات بپردازد و اگر به این مقدار نرسد زکات آن واجب نیست. نصاب دومِ آن چهار مثقال شرعی است که سه مثقال معمولی می‌شود. یعنی اگر سه مثقال به پانزده مثقال اضافه شود، باید زکات تمام 18 مثقال را از قرار یک چهلم (40/1) آن را بپردازد و اگر کمتر از سه مثقال اضافه شود، فقط باید زکات 15 مثقال آن را بدهد و زیادی آن زکات ندارد و همچنین است هر چه بالا رود، یعنی اگر سه مثقال اضافه شود، باید زکات تمام آنها را بدهد و اگر کمتر اضافه شود، مقداری که اضافه شده زکات ندارد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1896)
سئوال 8: نحوه‌ی پرداخت زکات نقره به چه شکل است و آیا نصاب معین و خاصی دارد؟
جواب: نقره دو نصاب دارد: نصاب اولِ آن 105 مثقال معمولی است و اگر نقره به 105 مثقال برسد و شرائط دیگر را هم داشته باشد انسان باید یک چهلم (40/1) آن را بپردازد و اگر به این مقدار نرسد زکات آن واجب نیست. نصاب دومِ آن 21 مثقال است یعنی اگر 21 مثقال به 105 مثقال اضافه شود، باید زکات تمام 126 مثقال را به طوری که گفته شد بپردازد و همچنین است هرچه بالا رود، یعنی اگر 21 مثقال اضافه شود، باید زکات تمام آنها را بدهد و اگر کمتر اضافه شود، مقداری که اضافه شده و کمتر از 21 مثقال است زکات ندارد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1897)
سئوال 9: اگر شخصی یک بار زکات طلا و نقره بدهد آیا مال او پاک است و لازم نیست سال بعد زکات بدهد؟
جواب: کسی که طلا و نقره دارد و به اندازه‌ی نصاب است اگر چه زکات آن را داده باشد، تا وقتی از نصاب اول کم نشده، همه ساله باید زکات آن را بدهد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1898)
سئوال 10: چه شرایطی لازم است تا بر شتر و گاو و گوسفند زکات تعلق بگیرد؟
جواب: دو شرط غیر از شرط های دیگر لازم است: 1ـ آنکه حیوان در تمام سال بیکار باشد و اگر در تمام سال یکی دو روز کار کرده باشد، زکات آن واجب است. 2ـ آنکه در تمام سال از علف بیابان بچرد، پس اگر تمام سال یا مقداری از آن را از علف چریده شده، یا از زراعتی که ملک مالک یا ملک کس دیگر است بچرد زکات ندارد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1908)
سئوال 11: به چه صورت زکات بر گاو واجب می‌گردد؟
جواب: در صورتی که به نصاب معین برسد زکات بر گاو واجب می‌گردد و گاو دو نصاب دارد: نصاب اول آن 30 تا است که وقتی شماره‌ی گاو به 30 برسد انسان باید یک گوساله‌ای که داخل سال دوم شده از بابت زکات بدهد. و نصاب دوم آن چهل است و زکات آن یک گوساله ماده‌ای است که داخل سال سوم شده باشد. حال اگر تعداد گاوها از چهل بگذرد باید یا بر مبنای سی تا سی تا حساب کند یا چهل تا چهل تا یا در نظر گرفتن شرائط دیگر مقل گذشته 11 ماه قمری و تا وقتی از نصاب نیفتد هر سال زکات دارد. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م1912)
سئوال 12: زکات گوسفند به چه صورت محاسبه می‌شود؟
جواب: گوسفند پنج نصاب دارد: 1ـ چهل، و زکات آن یک گوسفند است و تا گوسفند به چهل نرسد زکات ندارد. 2ـ صد و بیست و یک و زکات آن دو گوسفند است. 3ـ دویست و یک، و زکات آن سه گوسفند است. 4ـ سیصد و یک، و زکات آن بنابر احتیاط واجب، چهار گوسفند است. 5ـ چهارصد و بالاتر از آن، که باید آنها را صدتا صدتا حساب کند و برای هر صدتای آنها یک گوسفند بدهد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1913)
سئوال 13: آیا در زکات گاو و شتر و گوسفند حتماً حیوان مربوطه را جهت زکات پرداخت؟
جواب: لازم نیست حتماً زکات را از خود حیوان‌های مربوطه داده شود، بلکه اگر حیوان دیگری بدهد، یا مطابق قیمت آن، پول بدهد کافی است. (با توجه به مسئله 9 عروه الوثقی فصل زکات غلات اربع)
سئوال 14: آیا زکات فقط به شتر و گاو و گوسفند تعلق می‌گیرد یا حیوانات دیگری هم زکات دارند؟
جواب: در زکات، گاو و گاومیش یک جنس حساب می‌شود و شتر عربی و غیر عربی یک جنس است، همچنین بز و میش و شیشک در زکات با هم فرق ندارند.در غیر این سه حیوان در سائر حیوانات زکات نیست فقط در اسب ماده (خیل) مستحب است.
سئوال 15: شخصی زکات گندم بدهکار است و از طرفی مقروض می‌باشد و قدرت پرداخت بدهی را ندارد. آیا باید زکات بدهد یا خیر؟
جواب: در فرض مرقوم زکات واجب ساقط نیست.اما اگر قدرت اداء بدهکاری را نداشته باشد دیگران می توانند برای اداء بدهکاری به او زکات بدهند. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1988 و1937)
سئوال 16: آیا زکات به سکه‌های طلائی که به عنوان هدیه به شخصی داده‌اند تعلق می‌گیرد؟ و در صورت تعلق گرفتن آیا باید همه ساله داد؟ (مقلد امام خمینی)
جواب: اگر شرایط وجوب زکات در آن جمع باشد و به حد نصاب برسد زکات دارد و تا نصاب باقی است، برای هر سال جداگانه زکات دارد. .(ر.ک استفتائات جدید امام خمینی(ره)، ج1، ص341، س3)
سئوال 17: یکی از ارگان‌ها در قطعه زمینی گندم کاشته و حالا می‌خواهد برداشت محصول نماید، آیا در سر خرمن به این غله هم زکات تعلق می‌گیرد؟
جواب: اگر ملک جهت است نه شخصی یا اشخاص، زکات ندارد. .(ر.ک استفتائات جدید امام خمینی(ره)، ج1، ص342, احکام خمس و زکات, س6)
سئوال 18: پولی را که برای وجوه شرعیه جدا و تعیین می‌شود: می توان آن را مصرف نمود و یا با پول د یگر عوض کرد؟
جواب: مانع ندارد و به جدا کردن تعیین نمی‌شود مگر در زکات که با جدا کردن متعین می‌شود و نباید در آن تصرف کرد. .(ر.ک استفتائات جدید امام خمینی(ره)، ص345، س16 و توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1966)
سئوال 19: آیا خمس و زکات به پول راکد در بانک نیز تعلق می‌گیرد؟
جواب: خمس به پس انداز تعلق می‌گیرد لکن زکات به پول پس انداز تعلق نمی‌گیرد. .(ر.ک استفتائات جدید امام خمینی(ره)، ج1، ص351، س20 و24)
مصرف زکات
سئوال 1: در چه مواردی مصرف زکات در آنها جایز است؟
جواب: انسان می‌تواند زکات را در هشت مورد مصرف کند:
1) فقیر، و آن کسی است مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد.
2) مسکین، و آن کسی است که از فقیر سخت‌تر می‌گذارند.
3) کسی که از طرف امام ـ علیه السّلام ـ یا نائب امام مأمور است که زکات را جمع آوری و نگهداری نماید و به حساب آن رسیدگی کند و آن را به امام ـ علیه السّلام ـ یا نائب امام یا فقراء برساند.
4) کافرهایی که اگر زکات به آنان بدهند به دین اسلام مایل می‌شوند، یا در جنگ به مسلمانان کمک می‌کنند.
5) خریداری بنده‌ها و آزاد کردن آنان.
6) بدهکاری که نمی‌تواند قرض خود را بدهد.
7) سبیل الله، یعنی کاری که مانند ساختن مسجد منفعت عمومی دینی دارد، یا مثل ساختن پل و اصلاح راه که نفعش به عموم مسلمانان می‌رسد و آنچه برای اسلام نفع داشته باشد.
8) ابن السبیل، یعنی مسافری که در سفر درمانده شده.
(ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م1925)
سئوال 2: اگر کسی به قصد زکات به شخص در راه مانده‌ای پولی بدهد و بعد آن شخص بعد از صرف مخارجش و رسیدن به وطنش پول اضافه بیاورد با آن پول اضافی چه باید بکند؟
جواب: مسافری که در سفر درمانده شده و زکات گرفته بعد از آنکه به وطنش رسید، اگر چیزی از زکات زیاد آمده باشد، در صورتی که بدون مشقت نتواند بقیه را به صاحب مال یا نائب او برساند باید آن را به حاکم شرع بدهد و بگوید آن چیز زکات است.@#@ (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م1941)
سئوال 3: آیا اهل کتاب یا شخص سنی می‌شود زکات بگیرد یا خیر؟
جواب: کسی که زکات می‌گیرد باید شیعه‌ی دوازده امامی باشد، و اگر از راه شرعی شیعه بودن کسی ثابت شود و به او زکات بدهد، و زکات تلف شود بعد معلوم شود شیعه نبوده، لازم نیست دوباره زکات بدهد. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م1942)
سئوال 4: کسی که گدایی می‌کند می‌شود به او زکات داد؟ و کسی که زکات را در راه معصیت صرف می‌کند آیا جایز است به او زکات داد؟
جواب: به فقیری که گدایی می‌کند، می‌شود زکات داد، ولی به کسی که زکات را در راه معصیت مصرف می‌کند نمی‌شود زکات داد. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م1945)
سئوال 5: آیا سید می‌تواند از غیر سید زکات بگیرد؟
جواب: سید نمی‌توند از غیر سید زکات بگیرد، ولی اگر خمس و سایر وجوهات کفایت مخارج او را نکند و از گرفتن زکات ناچار باشد، می‌تواند از غیر سید زکات بگیرد. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م1955)
سئوال 6: آیا شخصی که زکات را می‌دهد کفایت از نیت می‌کند یا خیر؟
جواب: انسان باید زکات را به قصد قربت یعنی برای انجام فرمان خداوند عالم بدهد و در نیت معین کند که آنچه را می‌دهد زکات مال است، یا زکات فطره، بنابراین، نفسِ دادن کفایت از نیت زکات نمی‌کند و البته به زبان آوردن نیت لازم نیست. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م1957)
سئوال 7: اگر کسی که زکات بر او واجب شده اگر این زکات را بدون نیت قربت به شخص فقیری بدهد آیا این عمل او صحیح است؟
جواب: اگر مالک یا وکیل او بدون قصد قربت زکات را به فقیر بدهد و پیش از آن که آن مال از بین برود، خود مالک، نیت زکات کند، زکات محسوب می‌گردد. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م1960)
سئوال 8: نظرات فقهای عظام تقلید معاصر و گذشته در مورد مصرف خمس یا زکات در مورد آسیب دیدگان سیل و زلزله و.. چیست؟
جواب: ملاک فقها در کمک به آسیب دیدگان فقر آنهاست، بنابراین، به آسیب دیده که فقیر نباشد نمی‌توان از خمس و زکات پرداخت نمود. و همه‌ی فقها کمک به آسیب دیدگان فقیر غیر سید را از زکات جایز می‌دانند و اگر زکات دهنده سید باشد به فقیر سید هم می‌تواند زکات بپردازد. و نیز سهم سادات از خمس را می‌توان به سادات فقیر آنها داد اما نسبت به سهم امام ـ علیه السّلام ـ نظر فقهاء عظام متفاوت است هر کدام بر حسب تشخیص و مورد به نحو مقتضی اجازه فرموده‌اند. . (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره)، ج1, ص430, س264, و ص343)
سئوال 9: آیا زکات فطره را می‌توان در جهت به سازی مدارس استفاده کرد؟
جواب: به نظر امام ـ رحمه الله ـ فطره را می‌توان در مصارف هشتگانه زکات مال به مصرف رساند اگر چه احتیاط مستحب آن است که فقط به فقرای شیعه بدهند، اما به نظر بعضی از مراجع بنابر احتیاط واجب زکات فطره باید به فقیر شیعه اثنی عشری در محل داده شود. در خصوص مورد هر کس می‌تواند به نظر مرجع تقلید خود عمل کند. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م2014)
سئوال 10: شخصی از روستای ما می‌خواهد زکات خود را به مخارج مسجد و بدهی‌های آن پرداخت نماید، از نظر امام ـ رحمه الله ـ و دیگر مراجع چه حکمی دارد؟
جواب: یکی از مصارف زکات فی سبیل الله می‌باشد و جایز است از زکات به مصرف تعمیر مسجد برسانند، ولی مناسب است شخص مذکور از مرجع تقلید زنده خود نیز در این خصوص کسب تکلیف نماید. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1925)
زکات فطره
سئوال 1: زکات فطره چگونه بر انسان واجب می‌گردد؟
جواب: کسی که موقع غروب شب عید فطر بالغ و عاقل و هوشیار است و فقیر و بنده‌ی کسی دیگر نیست، باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، ‌هر نفری یک صاع که تقریباً سه کیلو است گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرت و مانند اینها به مستحق بدهد و اگر پول یکی از اینها را به فقیر هم بدهد کافی است. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1991)
سئوال 2: اگر یک نفر فطریه را جدا کند و بگذارد کنار و بخواهد به فقیر بدهد اما فراموش کند و پول فطریه را خرج کند چه کار باید بکند و آیا باید اضافه‌ای بر زکات فطره پرداخت نمود؟
جواب: باید معادل فطریه از پول دیگر به فقیر بدهد و چیزی اضافه نمی‌گردد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، ص186, م2034)
سئوال 3: آیا زکات فطره مختص به روزه‌داران است؟
جواب: خیر ـ بر همه افرادی که متمکن از پرداخت زکات فطره هستند پرداخت آن واجب است چه روزه گرفته باشند و چه روزه خود را افطار کرده باشند. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1991)
سئوال 4: اگر کسی وضع مالی خوبی ندارد آیا فطریه بر او واجب است؟
جواب: بر کسی که فقیر است و نمی‌تواند مخارج سال خود را تأمین کند پرداخت زکات فطره واجب نیست. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1992)
سئوال 5: آیا کسانی که وضع مالی خوبی ندارند می‌توانند به صورت دستگردان فطریه بپردازند که فشار مالی کمتری متحمل گردند؟
جواب: اگر کسی فقیر است و مخارج سال خود را ندارند و اجب نیست فطریه بپردازند و اما اگر به مقدار فطریه یک نفر بتواند بپردازد مستحب است زکات فطره را بدهد و نسبت به دستگردان آن به مسأله 2002 توضیح المسائل مراجعه فرمائید. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1992 و2002)
سئوال 6: آیا می‌توان زکات فطره را به سادات فقیر پرداخت؟
جواب: در صورتی که زکات دهنده سید باشد مانعی ندارد چون فرقی از این جهت با زکات مال ندارد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م1955)
سئوال 7: اگر کسی در غروب شب عید فطر به مهمانی برود زکات فطره بر چه کسی واجب است؟ (مقلد امام خمینی)
جواب: انسان باید فطره‌ی کسانی را که در غروب شب عید فطر نان خور او حساب می‌شوند بدهد؛ کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشد یا کافر، دادن خرج آنان بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر. بنابراین زکات فطره کسی که در غروب شب عید فطر به مهمانی می‌رود در صورتی که نان خور او حساب شود و با رضایت صاحب خانه آمده باشد بر صاحب خانه واجب است. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م1993 و1995)
سئوال 8: اگر مهمانی بعد از غروب شب عید فطر به خانه‌ی شخصی برود آیا زکات فطره بر صاحب خانه واجب است؟
جواب: فطره‌ی مهمانی که بعد از غروب شب عید فطر وارد می‌شود، بر صاحب خانه واجب نیست، اگر چه پیش از غروب او را دعوت کرده باشد و در خانه‌ی او هم افطار کند. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م1997)
سئوال 9: به شخص فقیر چه میزان باید زکات فطره داد؟
جواب: احتیاط واجب آن است که به یک فقیر بیشتر از مخارج سالش و کمتر از یک صاع که تقریباً سه کیلو است فطره ندهند. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2018)
سئوال 10: زمان ادای زکات فطره چه موقعی است؟
جواب: کسی که نماز عید فطر می‌خواند، بنابر احتیاط واجب باید فطره را پیش از نماز عید بدهد، ولی اگر نماز عید نمی‌خواند، می‌تواند دادن فطره را تا ظهر تأخیر بیاندازد. بنابراین، اگر موقعی که دادن زکات فطره واجب است، فطره را ندهد و کنار هم نگذارد، احتیاط واجب آن است که بعداً بدون اینکه نیت ادا و قضا کند فطره را بدهد. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2029)
سئوال 11: آیا زکات فطره را می‌توان به مصرف تعمیر مسجد یا امر خیر دیگری رساند؟
جواب: اشکالی ندارد اگر چه بهتر است در صورت وجود فقیر در محل، به فقراء بدهند. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م1925 و2014)