برای پاسخ به این سوال باید گفت که: در خلقت و آفرینش موجودات دو هدف قابل تصور است: یکی هدف متوسط؛ که خلقت برای عبادت و بندگی خداست، چنان که قرآن کریم میفرماید: «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون؛[1] جن و انس را خلق نکردم، مگر برای عبادت و بندگی…؛ و دیگری، هدف عالی و غایی که رسیدن به مبدأ نور هستی است، یعنی منتهی الیه سیر مخلوقات خداوند متعال است «و انّ الی ربک المنتهی؛[2] انتهای سیر انسان به سوی پروردگار است» پس هدف غایی و عالی خلقت رسیدن به کمال و نزدیک شدن انسان به خداوند متعال است.
و از آن جایی که انسان اشرف و گل سرسبد مخلوقات جهان هستی و خلیفه و جانشین خدا بر روی زمین است و تمام آن چه که خلق شده همگی به خاطر وجود آدم است و مخلوقات هستی همگی به پاس خلقت انسان خلق شدهاند، چنان که خداوند متعال در حدیث قدسی میفرماید: «یا ابن آدم خلقت الاشیاء لاجلک؛[3] ای فرزند آدم تمام اشیاء را به خاطر تو خلق کردم». و در قرآن کریم نیز تصریح شده که «و لقد کرمنا بنی ادم و حملناهم فی البر و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا؛[4] ما بنی آدم را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا (بر مرکبهای راهوار) حمل کردیم، و از انواع روزیهای پاکیزه به آنها روزی دادیم، و بر بسیاری از خلق خود برتری بخشیدیم.» که کلمه کثیر در آیه یاد شده به معنای جمیع است.[5]
اما خداوند متعال در بخشی دیگر از حدیث قدسی میفرماید: «… و خلقتک لاجلی؛[6] و تو را خلق کردم برای خودم. حدیث مذکور دلیل بر اثبات هدف دوم (عالی و غایی) خداوند متعال از خلقت انسان است، یعنی انسان برای رسیدن به خدا و نزدیک شدن به او و کسب مقام قرب و رسیدن به کمال الهی خلق شده است و رسیدن به کمال و قرب و دریافت رحمت به طور ذاتی ارزشمند است و ماورای آن خوبی دیگری نیست، تنها موجودی که از قرب و کمال الهی بهرهمند میشود، انسان است، و این انسان در نهایت جایگاهش نزد پروردگار است و در جوار رحمت الهی آرام میگیرد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. محمد تقی مصباح یزدی، معارف قرآن، قم، انتشارات در راه حق، چاپ اول، 1367، ص 319 ـ 434.
2. محمد امین صادق ارزگانی، انسان از نگاه امام خمینی و عارفان مسلمان، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1382.
3. انسان شناسی، تهیه و تدوین مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) چاپ اول، 1377.
پی نوشت ها:
[1]. ذاریات/56.
[2]. نجم/42.
[3]. الاصفهانی، میرزا محمد تقی، مکیال المکارم، بیروت، موسسه آل علمی، 1421 ق، ج1، ص 373.
[4] . اسراء/ 70.
[5] . ر. ک: طبرسی، مجمعالبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1415 هـ . ج 6، ص 274.
[6] . ر. ک: خمینی، سید مصطفی، تفسیر القرآن الکریم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، چاپ اول، 1418 هـ ، ج 4، ص 386.