با توجه به روایات، می‌‎توان شرایط ایران را تاحدودی این‌گونه ترسیم کرد: دانش و معارف دین اسلام و مکتب تشیّع، از ایران و قم، به جهانیان صادر می‌‎شود؛ لذا موقعیّت علمی ایران ممتاز است و اصلی‎ترین مرکز نشر مذهب اهل ‌بیت خواهد بود. در روایتی از وجود مقدّس امام صادق علیه‌السلام ‌ نقل شده است: «به زودی کوفه از مؤمنان خالی می‌‎گردد و دانش، مانند ماری که در سوراخش پنهان می‌‎شود، از آن شهر رخت می‌‎بندد. سپس علم ظاهر می‌‎شود در شهری به نام قم؛ آن شهر، معدن علم و فضل می‌‎گردد [و از آنجا به سایر شهر‌ها پخش می‌‎شود]؛ به‌گونه‎ای که در زمین، ناآگاهی در دین باقی نمی‌‎ماند، حتی زنان در خانه‎ها. این قضیّه نزدیک ظهور قائم واقع می‌‎شود… علم، از قم به سایر شهر‌ها در شرق و غرب پخش می‌‎شود و حجّت بر جهانیان تمام می‌‎شود؛ به‌گونه‎ای که در تمام زمین، فردی پیدا نمی‌‎شود که دین و علم به او نرسیده باشد. بعد از آن، قائم قیام می‌‎کند و سبب انتقام خدا و غضب او بر بندگان [ظالم و معاند] می‌‎شود؛ زیرا خداوند، انتقام [و عذاب] بر بندگان را روا نمی‌دارد، مگر وقتی که حجّت را انکار کنند».[۱] در ایران خیزش و جنبشی بزرگ برای دعوت مردم به طرف دین، روی می‌دهد. از امام کاظم علیه‌السلام ‌نقل شده است: «مردی از اهل قم، مردم را به‌سوی حق دعوت می‌کند. گروهی، گرد او اجتماع می‌‎کنند که مانند پاره‎های آهنند و بادهای تند [حوادث] نمی‌‎تواند آنان را از جای بَرکَنَد. از جنگ خسته نمی‌‎شوند و کناره‎گیری نمی‌کنند و بر خدا توکل می‌‎کنند. سرانجام، پیروزی برای متّقین و پرهیزکاران است».[۲] شاید این حرکت،‌‌ همان حرکتی است که از امام باقر علیه‌السلام نقل شده است: «گویا می‌‎بینم گروهی از مشرق زمین خروج می‌‎کنند و طالب حق هستند، اما به آنان پاسخ داده نمی‌‎شود. مجدداً بر خواسته‌ خود تأکید می‌‎کنند؛ ولی جواب نمی‌‎شنوند. پس چون چنین دیدند، شمشیر‌ها را به دوش می‌‎کشند و مقابل دشمن می‌‎ایستند، تا حق به آنان داده می‌‎شود، اما این بار قبول نمی‌کنند؛ بلکه قیام می‌‎کنند و نمی‌‎دهند آن را [= پرچم قیام را] مگر به صاحب شما [امام زمان]».[۳] پی‌نوشت‌ها
۱. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۵۷، ص ۲۱۳.
۲. همان، ص ۲۱۶.
۳. همان، ج ۵۲، ص ۲۴۳.