یک: آیا دوستی با جنس مخالف به هدف امر به معروف و نهی از منکر جایز است؟

در دین اسلام بر دوستی افراد با یکدیگر تأکید شده است و دوستی را وسیله ای برای تهذیب نفس و اصلاح اخلاق، و تفریحی سالم و کمک به یکدیگر قرار داده است، اما در مواردی که دوستی و رابطه موجب مفاسد اجتماعی و فردی، و وسیله ای برای شهوت رانی و نابود کردن فضایل انسانی باشد، ممنوع شده است، حتی اگر این دوستی با «جنس موافق» باشد و بلکه اگر زمینه ساز انجام کار واجب مثل امر به معروف و نهی از منکر نیز باشد و بدین جهت در رساله های توضیح المسائل در قسمت امر به معروف و نهی از منکر آمده است: انجام گناه برای جلوگیری از گناه جایز نیست.
داشتن دوست دختر پیامد های زیر را به دنبال دارد:
1. کم رنگ شدن اعمال و افعال معنوی و عبادی که وسیله ی رسیدن انسان به کمال است.
2. آبروی اجتماعی و خانوادگی تهدید می شود.
3. ترویج فرهنگ غرب که درصدد نابود کردن اسلام است.
4. دلسرد شدن نسبت به تشکیل خانواده.
5. تحریک غریزه ی جنسی و به دنبال آن بیماری های عصبی و از بین رفتن قوای جسمی.
6. اُفت تحصیلی و … .
اما امر به معروف و نهی از منکر را می توان با تذکری لفظی انجام داد و یا یکی از محرم ها را فرستاد تا انجام وظیفه کند.
در این جا سوالی را که از یکی از مراجع تقلید حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی شده است را بیان می کنیم:
سوال: آیا دوستی دختر و پسر شرعاً حرام است مطلقاً، یا اگر منجر به حرام شود، حرام است. و اگر مقدمه ی انجام امر به معروف و نهی از منکر باشد حرام است؟
جواب: بسمه تعالی، چنانچه مستلزم نگاه به نامحرم و حرف زدن با او باشد، اشکال دارد و جایز نیست.(1)

دو: امتیاز و آسیب های چت و ارتباطات اینترنتی چیست؟

الف ـ امتیاز
1. استفاده ی سریع و آسان؛
2. استفاده های علمی از اشخاص (و مراکز و …)؛
3. دسترسی به حجم وسیع اطلاعات طرف مقابل؛
تذکر: از آنجا که مکتب اسلام با علم و پیشرفت فنی موافق است، ارتباط صحیح اینترنتی را نیز بر اساس آموزه های عمومی علمی و اخلاقی و با رعایت موازین قانونی و شرعی پذیرفته و تشویق می کند.
ب ـ آسیب ها
1. محیط چت یک محیط مجازی است و امکان دارد همه چیز تخیلی و غیر واقع بینانه باشد.
2. این محیط غیر قابل اطمینان است، حتی به صدا و تصویر طرف نمی توان اطمینان کرد.
3. با این که مجازی است، قابلیت اثر گذاری شدید روحی و ذهنی را دارد، به طوری که ممکن است دو نفر با چت کردن، عاشق یکدیگر شوند، قهر کنند و … .
4. ایجاد محبت ها در این فضاها بدون شناخت دقیق خواهد بود. در محیطی که شناخت دقیقی از قدرت جسمی، روحی و ذهنی طرف مقابل در دست نیست و حتی برخی رفتار های عادی مثل شیوه ی راه رفتن، نشستن، عکس العمل ها در شرایط مختلف و … غیر قابل بررسی و شناخت است.
5. محیط چت با جاذبه های نوشتاری، صوتی و تصویری به تخیل شما لذت می بخشد، به طوری که جوانانی که در ارتباطات خیابانی دوستان زیادی دارند، باز به این عرصه می پردازند.
6. لذت های تخیلی باعث ایجاد شکاف بین تصور، آرزو، توقع، تمایل با واقعیت بیرونی (که تغییرناپذیر است)، می شود، این مسئله بر اساس تجربه های مکرر باعث مشکلات روحی و روانی در برخی افراد می شود که برخی از آن ها عبارت اند از:
ـ افسردگی شدید؛
ـ ضعف اعصاب؛
ـ انزوا و دوری از اجتماع؛
ـ عدم موفقیت در محیط خانواده و اطراف خود؛
ـ خیال پردازی؛
ـ از دست دادن اعتماد به نفس؛
ـ از دست دادن عزت نفس؛
ـ خنده های بدون علت؛
ـ دلگرفتگی و گریه های بدون علت؛
ـ پوچ گرایی و احساس بیهوده بودن همه چیز و همه کس؛
ـ و … .
عواقب این مشکلات روحی، به ویژه پوچ گرایی که به حالت های جنون آمیز و خودآزاری و حتی خودکشی می انجامد، همگی از لذت های خیالی ناشی می شود.
7. بسیاری از شناخت هایی که از طرف مقابل به دست می آید، تنها با تخیل آدمی سازگار است نه با واقعیت. آری، وجود محبت صرف، عامل بی دقتی در شناخت می شود و انسان را از واقعیت دور می کند، زیرا محبت نقایص و عیوب طرف مقابل را می پوشاند و حتی نقایص را به محسنات و ویژگی های مثبت تبدیل می کند.
8. بیشتر انسان هایی که برای مسائل غیر علمی چت می کنند، به مشکلات زیر گرفتار می شوند:
ـ بهره ی هوشی پایین؛
ـ خوش گذرانی و وقت گذرانی؛
ـ اعتیاد به لذت های موقت و تخیلی؛
ـ مشکلات روحی و روانی؛
ـ چند شخصیتی؛
ـ رفتار های غیر منطقی؛
ـ از کار و تلاش جدی دور شدن؛
ـ از فکر و تدبیر دور شدن؛
ـ شخصیت اجتماعی غیر مناسب؛
البته انسان های مثبت نیز یافت می شوند، اما در محیط آزاد و مجازی چت مطالب علمی، بسیار کم است.
9. در روابط خیابانی که دو نفر یکدیگر را می بینند، ساعت ها با هم گفتگو دارند، پارک می روند، کوهپیمایی می کنند، در مورد علایق و سلایق یکدیگر سخن می گویند، ممکن است خانه و محل زندگی پدر و مادر همدیگر را بشناسند و … با این حال احتمال شکست و جداییشان بیش از 90% می باشد، علت آن این است که پس از مدتی که ارتباطات عادی شد و دیگر خبری از آن حرارت ها و هیجانات دوستی و شور عشق نبود، نقایص اصلی دختر و پسر برای یکدیگر آشکار می شود و حس اطمینان در طرف مقابل کاهش می یابد و شک و تردید جایگزین آن می گردد، به عبارت دیگر، همان مسائلی که روزی باعث ارتباط دختر و پسر و ایجاد محبت و عشق شد، روز دیگر باعث جدایی می شود، و این آسیب در ارتباط اینترنتی دختر و پسر چندین برابر است.

سه: در چه مواردی حضور زنان در ورزشگاه ها و چت کردن اینترنتی و همکار شدن یک زن و یک مرد جایز است؟

زن در اسلام یک رکن اساسی اجتماع به شمار می رود و هرگز نباید با او معامله ی یک موجود فاقد اراده و وابسته و نیازمند به قیم نمود. نکته ی اساسی این است که در معنای تساوی، نباید اشتباه کرد و تنها مطلبی که باید به آن توجه داشت (و در اسلام به آن توجه خاص شده) ولی بعضی روی یک سلسله احساسات افراطی و حساب نشده آن را انکار می کنند، مسئله ی تفاوت های روحی و جسمی زن و مرد و تفاوت وظایف آن هاست. با وجود این اختلافات دامنه دار آیا می توان گفت زن و مرد باید در تمام شئون همراه یکدیگر گام برداشته و در تمام کارها صد در صد مساوی باشند؟!
مگر نه این است که باید طرفدار عدالت در اجتماع بود؟ آیا عدالت غیر از این است که هر کس به وظیفه ی خود پرداخته و از مواهب و مزایای وجودی خویش بهره مند گردد؟! بنابراین، آیا دخالت دادن زن در کار هایی که خارج از تناسب روحی و جسمی او است، بر خلاف عدالت نمی باشد؟ (2) اسلام موافق حضور زن در اجتماع و محل کار و محل ورزش به صورت قانونمند و با رعایت حرمت و مصالح خانم هاست.

چهار: چت کردن با جنس مخالف و رد و بدل کردن صحبت های معمولی چه حکمی دارد؟

در صورتی که خوف فتنه و کشیده شدن به گناه وجود داشته باشد، جایز نیست.(3)
پرسش
چت کردن با شخصی که از جنسیت آن ناآگاهیم، چه حکمی دارد؟
پاسخ
(مراجع محترم): اگر ترس افتادن به حرام باشد، جایز نیست.(4)
چون به هر حال در چت کردن نوعی سخن گفتن بین دو جنس مخالف ممکن است وجود داشته باشد و احتمال گرفتار شدن فتنه و گناه وجود دارد.

پنج: حضور بانوان در میدان های ورزشی مردان (مانند فوتبال و کشتی) وقتی که با شورت و زیرپوش بازی می کنند، چه حکمی دارد؟

نگاه زن به بدن نامحرم جایز نیست، هر چند بدون قصد لذت باشد.
آیات عظام تبریزی و سیستانی: با توجه به این که حضور زنان در این گونه ورزشگاه ها، باعث مفسده است، جایز نیست.
آیت الله بهجت: نگاه به آن ها بنابر احتیاط واجب جایز نیست و اگر باعث مفسده شود، حضور آنان حرام است.(5)
«قرآن کریم نیز صریحاً از نگاه به نامحرم منع کرده، آنجا که می فرماید: «قل للمومنین یغضوا من ابصارهم؛(6)(ای پیامبر) به مردان مؤمن بگو: «چشم هایشان را (از نگاه حرام) فرو کاهند».
و همین امر را نسبت به زنان می فرماید: «و قل للمومنات یغضضن من ابصارهن؛ و به زنان مؤمن بگو:«چشمانشان را (از نگاه حرام) فرو کاهند.»
نگاه حرام در شرع عبارت است از: نگاه مرد به بدن زن نامحرم (به جز صورت و دست ها تا مچ) خواه با قصد باشد یا بدون آن و نیز نگاه به صورت و دست ها اگر با قصد شهوت یا ترس افتادن به حرام باشد. همچنین نگاه زن به مرد نامحرم (به جز صورت، گردن و دست ها و مقداری از پا) خواه با قصد باشد یا بدون آن و نیز به مواضع یاد شده، اگر با قصد شهوت یا ترس افتادن به حرام باشد.(7)

شش: آیا خلوت کردن دو نفر نامحرم در یک مکان جایز است؟

اگر کسی نمی تواند وارد آن مکان شود و آن ها بترسند که به حرام بیفتند، ماندنشان در آن جا حرام است.
(آیت الله صافی): اگر کسی نمی تواند وارد آن مکان شود، ماندنشان در آن جا حرام است، هر چند احتمال فساد ندهند و به گفتگو های علمی و ضروری بپردازند.
(آیت الله مکارم): اگر کسی نمی تواند وارد آن مکان شود، بنابر احتیاط واجب ماندنشان در آن جا حرام است. هر چند احتمال فساد ندهند و به گفتگو های علمی و ضروری و مانند آن بپردازند.
(آیات عظام بهجت، سیستانی و وحید): اگر احتمال فساد برود، ماندنشان در آن جا حرام است، هر چند طوری باشد که کس دیگری بتواند وارد شود.
(آیات عظام تبریزی و فاضل): اگر کسی نمی تواند وارد آن مکان شود، در صورتی که احتمال فساد برود، ماندنشان در آن جا حرام است.(8)
در نتیجه زن و مرد همکار نیز اگر احتمال مفسده و گناه را بدهند، نمی توانند در یک اطاق با هم همکار باشند که در مسئله ی بعد به صراحت از آن یاد خواهد شد.

هفت: آیا ارتباط صمیمی بین دختر و پسر در هنگام همکاری یا میهمانی اشکال دارد؟

دوستی بین دختر و پسر جایز نیست، زیرا ترس افتادن به گناه در میان است، اما ارتباط شغلی، اگر باعث مفسده نشود و موازین شرع در آن رعایت شود، اشکال ندارد.(9)

پی‌نوشت‌ها:

1. این گونه استفتائات که بدون ذکر آدرس آورده می شود توسط پژوهشگران مرکز انجام شده و مکتوب آن موجود است.
2. یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ برگرفته از تفسیر نمونه، تدوین: جمعی از فضلای حوزه ی علمیه ی قم، ص 461 ـ 463.
3. سیستانی sistani.org اینترنت: تبریزی tabrizi.org اینترنت: دفتر: همه. به نقل از کتاب: پرسش ها و پاسخ ها، رساله ی دانشجویی مطابق با نظر ده تن از مراجع عظام، سید مجتبی حسینی، انتشارات دفتر نشر معارف، چاپ: اول، 1384 ش، ص 191 ـ 192.
4. همان، ص 192.
5. استفتائات امام، ج 3، س 6 و 39؛ توضیح المسایل، آیت الله وحید، م 2442؛ تعلیقات علی العروه مکارم، آیت الله ناصر مکارم شیرازی، النکاح، م 51؛ توضیح المسایل، آیت الله نوری همدانی، م 2442؛ استفتاء آیت الله خامنه ای، س 482؛ و دفتر فاضل، دفتر سیستانی و تبریزی؛ توضیح المسایل، آیت الله بهجت، م 1933؛ به نقل از همان، سید مجتبی حسینی، ص 202 و 203.
6. نور، 30.
7. همان، مجتبی حسینی، ص 197.
8. (توضیح المسایل مراجع، مسئله 2445، ـ استفتاء: سوال 639 و 627؛ توضیح المسایل، 2441،(صافی: توضیح المسایل مراجع، م 2445، مکارم: همان 2445؛ بهجت، سیستانی، وحید، همان 2445 و وحید: توضیح المسایل، مسئله 2590؛ تبریزی و فاضل: توضیح المسایل مراجع، م 2445) به نقل از همان، سید مجتبی حسینی، ص 193.
9. آیت الله خامنه ای، استفتاء، س 779 و 651 و دفتر: همه، به نقل از همان، ص 194.

منبع: رضایی اصفهانی، محمد علی؛ (1387) پرسش های قرآنی جوانان: روابط دختر و پسر، قم، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم، چاپ سوم.