اسلام همانگونه که به مردان سفارش میکند در انتخاب همسر دقت کنند، به دختران و پدران و مادرانشان هم سفارش میکند در انتخاب شوهر، معیارهای خاصی را در نظر بگیرند. اهمیت این مسئله تا آن جاست که ازدواج را طوق بندگی دانسته است. بنا براین، هر کس دختر خود را شوهر دهد، او را به بندگی داده است. پس باید بنگرد که دختر خود را به بندگی چه کسی میدهد.
تشکیل خانواده با ازدواج امکانپذیر است. زن و مردی که هیچ رابطه و وابستگی به یکدیگر ندارند، با این پیمان مقدس، خود را به یکدیگر وابسته میبینند و بر اساس آن، روابط بسیار نزدیک و دلبستگی فراوانی نسبت به یکدیگر پیدا میکنند.
ازدواج در گام نخست میتواند مایه آرامش، رشد و پویایی زن و شوهر باشد و در مرحله بالاتر، زمینهساز تولد فرزند یا فرزندانی شود. از آنجا که اسلام به این نهاد مقدس توجه ویژه دارد، ازدواج بیش از پیش اهمیت مییابد تا آنجا که پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله همیشه افراد را به ازدواج تشویق میکرد.
1. تشویق به ازدواج
———————–
خداوند در قرآن کریم، به خانوادهها چنین سفارش میکند:
بیهمسران خود و غلامان و کنیزان درستکارتان را همسر دهید. اگر تنگدستند، خداوند، آنها را از فضل خویش بینیاز خواهد کرد و خدا، گشایشگر داناست. (نور: 32)
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله نیز با پیروی از قرآن کریم، همه را با شیوههای گوناگون به ازدواج تشویق میکند.
الف) ازدواج، سنّت رسول خدا صلیاللهعلیهوآله
—————————————————–
حضرت محمد صلیاللهعلیهوآله، ازدواج را سنّت و روش خود معرفی میکرد، بنا براین، شایسته است یک مسلمان از سنّت و روش پیامبر پیروی کند. آن حضرت میفرمود: “أَلنِّکاحُ سُنَّتِی فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِی فَلَیْسَ مِنِّی؛ ازدواج، سنّت و روش من است. پس هر که از سنّت من روی گرداند، از من نیست “.1
ب) ازدواج، محبوب خدا
—————————
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله درباره ازدواج فرمود:
ما بُنِیَ فِی الإِسَلامِ بِناءٌ أَحَبُّ إِلَی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ، وَ أَعَزُّ مِنَ التَّزْوِیِجِ.2
هیچ بنایی در اسلام نهاده نشده است که نزد خداوند ـ عزوجل ـ محبوبتر و عزیزتر و ارجمندتر از ازدواج باشد.
ج) ازدواج، سبب پاکی و پاکیزگی
————————————–
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله، ازدواج را سبب پاک و پاکیزه بودن انسان در دیدار با پروردگار میداند:
مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللّهَ طاهِراً مُطَهَّراً فَلْیَلْقَهُ بِزَوجَهٍ.3
هر کس دوست دارد خدا را پاک و پاکیزه دیدار کند، در حالی که متأهل است، خدا را دیدار کند.
د) ازدواج، مایه نزدیکی و دوستی با خدا
———————————————-
مؤمن، محبت و دوستی خدا را بر هر چیزی ترجیح میدهد. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله برای نزدیک شدن به خداوند، راههای فراوانی را به رهروان خویش نشانمیدهد که یکی از آنها ازدواج است. کسی که برای خشنودی خداوند ازدواج میکند، سزاوار دوستی با پروردگار است. حضرت رسول اکرم صلیاللهعلیهوآلهفرموده است:
مَن نَکَحَ للّهِ وَأَنْکَحَ لِلّهِ اسْتَحَقَّ وَلایَهَ اللّهِ.4
هر کس برای خدا ازدواج کند و برای خدا کسی را به ازدواج دیگری درآورد، سزاوار ولایت و دوستی خدا است.
ه ) ازدواج، سبب حفظ دین
——————————–
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله برای تشویق جوانان به ازدواج، برخی آثار و برکتهای ازدواج را در دنیا و آخرت برای آنها بیان میکند. از جمله آثاری که حضرت به آن اشاره دارد، حفظ دین است. ایشان در کلامی میفرماید:
أَیُّما شابٍّ تَزَوَّجَ فِی حَداثَهِ سِنِّهِ عَجَّ شَیْطانُهُ: یا وَیْلَهُ عَصَمَ مِنِّی دِینَهُ.5
هر جوانی که در دوره جوانی خود ازدواج کند، شیطانش فریاد برآورد که: وای بر او! دین خود را از [گزند] من حفظ کرد.
همچنین در جایی دیگر میفرماید:
إِذا تَزَوَّجَ الْعَبْدُ فَقَدِ اسْتَکْمَلَ نِصْفَ الدِّینِ، فَلْیَتَّقِ اللّهَ فِی النِّصْفِ الْباقِی.6
هرگاه بنده ازدواج کند، نصف دین را کامل کرده است و برای [حفظ] نصف دیگر باید تقوای خدا پیشه کند.
و) ازدواج، عامل برتری
————————-
پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله میفرماید:
أَلْمُتَزَوِّجُ النّائمُ أَفْضَلُ عِنْدَاللّهِ مِنَ الصّائِمِ القائِمِ الْعَزَبِ.7
انسان ازدواج کرده خفته، نزد خدا از انسان عزب روزهگیر شبزندهدار برتر است.
ز) ازدواج، مایه افزایش روزی
——————————–
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمود:
إِتَّخِذُوا الأَهْلَ، فَإِنَّهُ أرْزَقُ لَکُمْ.8
زن بگیرید؛ زیرا ازدواج کردن، روزی شما را بیشتر میکند.
ح) ازدواج، نیکو گرداننده اخلاق
———————————–
آن حضرت فرمود:
مردان عزب خود را زن دهید؛ زیرا با این کار، خداوند، اخلاق آنان را نیکو میگرداند و روزیهایشان را زیاد میکند و بر جوانمردیهای آنان میافزاید.9
2. ویژگیهای زن شایسته
================
مهمترین ویژگیهای زن خوب از دیدگاه پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله عبارتند از:
الف) دینداری
—————-
حضرت محمد صلیاللهعلیهوآله میفرمود: “فَعَلَیْکُمْ بِذاتِ الدِّینِ؛ پس بر شما باد به [ازدواج] با زنان دیندار “.10
زن دیندار، زنی است که خدا را میشناسد، به قیامت معتقد است و به دستورهای الهی جامه عمل میپوشاند. چنین زنی، پاکدامن، امین، مهربان در برابر شوهر خود، فروتن و در برابر نامحرمان، متکبر است. این ویژگیها که از دینداری وی سرچشمه میگیرد، سبب شیرین شدن زندگی خانوادگی میشود. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله درباره ازدواج مردان با زنان میفرماید:
به خاطر چهار چیز با زنان ازدواج میکنند: مال و ثروت؛ دینداری؛ زیبایی و اصل و نسب و خانواده. پس تو با زنان دیندار ازدواج کن.11
ب) اصالت خانوادگی
———————–
مشهور است که پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله فرمود: “إِیّاکُمْ وَ خَضْرَاءَ الدِّمَنِ؛ از گیاه روییده در خرابه بپرهیزید. ” از حضرت پرسیدند که مقصود از خضراء الدِّمَن یا همان گیاه روییده در خرابه چیست؟ حضرت فرمود: “أَلْمَرْأَهُ الحَسْناءُ فِی مَنْبِتِ السَّوءِ؛ زن زیبارویی که در خانوادهای فاسد رشد کرده است “.12
حدیث معروف: “أَلسَّعِیدُ مَنْ سَعِدَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ وَالشَّقِیُّ مَنْ شَقِیَ فِی بَطْنِ أُمَّهِ؛ سعادتمند کسی است که در شکم مادرش سعادتمند است و بدبخت کسی است که در شکم مادرش بدبخت شده است “،13 به اهمیت وجود مادر در تکوین سرشت آدمی اشاره دارد. وراثت و نقش مادر در جسم و جان فرزند انکارناپذیر است. پیامبر اسلام در همین زمینه فرموده است: “وَانْظُرْ فِی أَیِّ نِصابٍ تَضَعُ وَلدَکَ فَإِنَّ الْعِرْقَ دَسّاسٌ؛ بنگر فرزند خود را در چه مکانی قرار میدهی؛ زیرا رگ و ریشه در فرزند اثر میگذارد. “14 همچنین در سخنی دیگر میفرماید: “تَزَوَّجُوا فِی الحِجْزِ الصّالِح فَإِنَّ الْعِرْقَ دَسّاسٌ؛ با خانواده صالح (خوب و شایسته) ازدواج کنید که رگ و ریشه (خون) در فرزند اثر میگذارد “.15
ج) همکفو و هم رتبه بودن
——————————
همکفو بودن؛ یعنی همسنخ و هم رتبه بودن. این ویژگی میتواند زمینههای انس، الفت و آسایش زن و مرد را فراهم سازد. هرچه زن و شوهر از نظر اجتماعی، اقتصادی، علمی، اخلاقی و زیبایی به یکدیگر نزدیکتر و دارای نقاط مشترک بیشتری باشند، زمینه انس و الفت بیشتری در آنها به وجود میآید.16 درواقع، این مسئله از مهمترین عوامل استحکام روابط میان زن و شوهر به شمار میرود.
پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله افزون بر دینداری، اصالت خانوادگی، همرتبه و هم سنخ بودن، ویژگیهای دیگری را نیز برای یک همسر خوب برمیشمرد. از جمله: شوهر دوست بودن، عفیف بودن، عزیز دو خانواده، خاضع در برابر شوهر،17 دوشیزه، زایا، کم مهریه، زیبا روی و… .
أَفضَلُ نِساءِ اُمَّتِی أَصبَحُهُنَّ وَجْها وَ أقَلُّهُنَّ مَهراً.18
بهترین زنان امت من، خوبرویترین و کم مهریهترین آنان هستند.
زنان زیباروی معمولاً مهریههای سنگینی دارند، ولی زن مؤمن که از امت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله است، تنها سعادت خانواده را در نظر دارد و مهریه خود را کم قرار میدهد. بر اساس روایتهای گوناگون از ائمه اطهار، مهریه سنگین نشانه شومی زن و ازدواج است.
3. ویژگیهای مرد خوب
===============
اسلام همانگونه که به مردان سفارش میکند در انتخاب همسر دقت کنند، به دختران و پدران و مادرانشان هم سفارش میکند در انتخاب شوهر، معیارهای خاصی را در نظر بگیرند. اهمیت این مسئله تا آن جاست که ازدواج را طوق بندگی دانسته است. بنا براین، هر کس دختر خود را شوهر دهد، او را به بندگی داده است. پس باید بنگرد که دختر خود را به بندگی چه کسی میدهد.19
الف) امانتداری
——————-
قرآن کریم هنگام نقل داستان حضرت موسی علیهالسلام و حضرت شعیب علیهالسلام بیان میکند: “وقتی حضرت موسی علیهالسلام خدمت حضرت شعیب علیهالسلامرسید، یکی از دختران شعیب علیهالسلام به پدر خطاب میکند و میگوید: ای پدر او را استخدام کن؛ چرا که بهترین کسی است که استخدام میکنی. هم نیرومند (و هم) در خور اعتماد (امین) است “. (قصص: 26)
در روایتهای اسلامی آمده است: “حضرت شعیب علیهالسلام از دختر میپرسد، امین بودن این جوان را از کجا فهمید. او عرض میکند: پدر جان، من وقتی به دستور شما نزد موسی علیهالسلام رفتم و او را دعوت به منزل نمودم، هنگامی که خواستم جلو بیفتم و او را راهنمایی کنم، او اجازه نداد و به من گفت: شما پشت سر من حرکت کنید و از همانجا مرا راهنمایی کنید… “.20
ب) دینداری
—————-
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله در روایتی به دو ویژگی مرد اشاره میفرماید که دینداری و امین بودن است.
إِذا جاءَکُم مَنْ تَرضَوْنَ دِینَهُ وَ أَمانَتَهُ یَخطُبُ (إِلَیْکُمْ) فَزَوِّجُو؛ إِنْ لاتَفْعَلُوهُ تَکُنْ فِتْنَهٌ فِی الْأَرْضِ وَ فَسادٌ کَبِیرٌ.21
هرگاه کسی به خواستگاری نزد شما آمد و دینداری و امانتداری او را پسندیدید، به او زن دهید. اگر چنین نکنید، در روی زمین تبهکاری و فساد بسیار پدید خواهد آمد.
در روایتها افزون بر امانتداری و دینداری، به ویژگیهای دیگری چون خوشاخلاقی، شرافت و آبرومندی نیز اشاره شده است.
پی‌نوشت‌ها:
1. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1405 ه . ق، ج 100، ص 220، ح 23.
2. همان، ص 222، ح 40.
3. محمد بن حسن حر عاملى، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، 1409 ه . ق، ج 20، ص 18، ح
24912؛ بحارالانوار، ج 100، صص 220 و 221. با استفاده از سىدى 5/2 نور
4. میزان الحکمه، ج 5، ح 7800.
5. همان، ص 7805. این حدیث در مستدرک الوسائل، ج 14، ص 149 چنین آمده است: “ما مِنْ
شابٍّ تَزَوَّجَ فِى حَداثَهِ سِنِّهِ إلاّ عَجَّ شَیْطانُهُ: یا وَیْلَهُ عَصَمَ مِنِّى ثُلُثَىْ دِینَهُ فَلْیَبَّقِ اللّهَ العَبدُ فِى الثُّلُثِ الْباقِى “.
6. همان، ح 7807.
7. همان، ح 7812.
8. همان، ح 7813.
9. همان، ح 7814.
10. همان، ح 7831.
11. همان، ح 7836.
12. همان، ح 7858.
13. بحارالانوار، ج 43، ص 44.
14. کنزالعمال، ج 15، ص 855.
15. همان، ص 296.
16. وسائل الشیعه، ج 14، ص 29.
17. مکارم الاخلاق، ص 200.
18. بحارالانوار، ج 103، ص 237، ح 25.
19. میزان الحکمه، ج 5، ح 7855.
20. نک: تفسیر نمونه، ج 16، ص 64.
21. همان، ح 7838.
منبع: کتاب ” سفارشهای پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله به خانواده “
