نویسنده:محمد علی خسروی
سرزمین پهناور خراسان از دیرباز مهد علم، هنر، ادبیات، عرفان، دلاوری و فداکاری و خاستگاه بسیاری از فرهیختگان، دانشمندان، فقیهان، مفسران، منجمان و مورخان برجسته‌ی جهان اسلام بوده است. گذشته از همه‌ی این مفاخر آنچه خراسان را رشک بهشت و کعبه‌ی آمال و مشرق آفتاب معرفت ساخته بارگاه ملکوتی هشتمین امام معصوم علی بن موسی علیهما آلاف التحیه و الثنا است. جاذبه‌ی معنوی حضرت رضا (ع) و خصلت نوع دوستی مردم آن سامان زمینه‌ای را فراهم آورده است تا بسیاری از انسانهای مخلص و فداکار آثار خیر و عام‌المنفعه‌ی فراوانی را در جهت خدمت به زائران آن حضرت و یا رفاه حال محرومان از خود برجای گذارند. وجود دهها درمانگاه خیریه، مدرسه‌ی علمیه، گرمابه و آب انبار، رباط و کاروانسرای بین راهی، مراکز تربیتی و پرورشی سفره‌ی پربرکت و رنگینی است که به دست واقفان نیک‌اندیش در سراسر آن استان گسترده شده است.
خراسان به لحاظ این قداست معنوی و با وسعت جغرافیایی و اهمیت تاریخی و سوق‌الجیشی که دارد می‌تواند نمونه‌ای عالی برای بررسی و تحقیق در مورد تبعات و آثار وقف در تاریخ گذشته و معاصر ما باشد. ما بر این باوریم که وقف و فرهنگ توجه به امور خیریه می‌تواند جوابگوی بسیاری از معضلات اجتماعی ما باشد.
با مطالعه‌ی این ویژه‌نامه که تنها بخش کوچکی از آثار گرانبهای وقف را ارائه کرده است، به خوبی می‌توان دریافت که نقش اوقاف کشور در حال حاضر گرچه ارزنده و مفید است، اما نسبت به آنچه در گذشته بوده و امروز می‌تواند و باید بر عهده‌ی اوقاف باشد بسیار اندک است. بویژه با توجه به نیازهای جدید و مشکلات خاصی که زائیده‌ی تحولات صنعتی و اجتماعی زمان ماست و به ناچار چاره‌اندیشی‌ها و وقف‌های جدید و متفاوتی را می‌طلبد، و این نیازمند حرکتی مردمی با حمایت جدی دستگاه‌های اجرایی و قانونگذاری و قضایی است که با اتخاذ شیوه‌های درست و یافتن راهکارهای متناسب با شرایط روز تحولی اساسی در این بخش مهم اجتماعی – فرهنگی ایجاد شود. اما این غفلت ناشی از چه امری است؟ شاید بتوان گفت یکی از دلایل عمده‌ی آن بی‌اطلاعی و یا کم‌اطلاعی از کارکرد فرهنگی و اقتصادی نهاد وقف و اصولا غفلت از کارآیی مفاهیم و اصول اسلامی است که کمابیش گریبانگیر برخی افراد از جمله در بدنه‌ی برنامه‌ریزی کلان کشور است. این غفلت موجب شده امر وقف آنگونه که باید مورد توجه قرار نگیرد. توجه دست‌اندرکاران را به این نکته جلب می‌کنیم که رونق وقف، رونق کشور و جامعه‌ی اسلامی است و عواید آن مستقیم و غیر مستقیم شامل حال آحاد مردم و همه‌ی کشور می‌گردد. در واقع احیای وقف احیای ارزشهای متعالی انسانی و تقویت بنیانهای عاطفی و همبستگی ملی است.
به هر حال آنچه در این شماره‌ی میراث جاویدان به عنوان «ویژه‌نامه‌ی خراسان» آمده است، پاسداشتی است از واقفان و نیکوکاران استان خراسان و آثار خیر آنان، که سعی شده است تا با ارائه‌ی نمونه‌هایی از موقوفات متنوع آن استان همراه با اطلاعات صحیح و تحلیل‌های منطقی، زمینه‌ی بررسی‌ها و برنامه‌ریزی‌های سازنده هر چه بیشتر فراهم آید.
منبع:میراث جاویدان