چگونگی روابط همسران با یکدیگر، نقش مهم و اساسی در سعادت و خوشبختی یا شکست و ناکامی خود و فرزندان دارد. روابط سالم و سازنده، به موفقیت و استحکام خانواده منتهی می شود و روابط ناسالم، انواع مشکلات در زندگی از جمله طلاق و اختلافات خانوادگی را به همراه دارد.[1] و این فضای آرام و پایدار خانواده است که زمینه را برای تحقق هدف ازدواج؛ یعنی تربیت نسلی پاک و سالم را فراهم می سازد. بنابراین، باید بدانیم یک ارتباط سالم و سازنده بین همسران از چه ویژگی هایی برخوردار است.
ویژگی های روابط سالم و سازنده بین همسران:
1. احترام متقابل: یکی از ویژگی های اصلی همسران موفق این است که برای همدیگر و برای فرزندان و دیگر اطرافیان احترام بالایی قایل هستند. احترام متقابل به معنای عدم انتقاد از یکدیگر و سکوت در برابر گفته وی نیست. معنای احترام این نیست که زن و شوهر عواطف و احساسات منفی خود را از یکدیگر پنهان و آنها را به صورت عقده های روانی روی هم جمع کنند، بلکه به معنای آن است که هر کدام جایگاه شریک زندگی خود را بشناسند و ارزشمند بدانند. در این صورت در مواردی که از یکدیگر انتقاد می کنند، مطلب را با هدفی سازنده، بابیانی شفاف و با لحن مؤدبانه و به دور از غرض ورزی منتقل می کنند. چه بسا هیچ زن و شوهری خود را دشمن همسر خویش نمی داند اما از آنجا که همسران اختلاف نظر و سلیقه را با بی احترامی خلط می کنند، درگیری ها و مشاجرات در خانواده شعله ور می شود.[2]
2. درک متقابل یکدیگر: با توجه به این که زن و شوهر در دو خانواده و چه بسا در دو فرهنگ جداگانه پرورش یافته اند، طرز تفکرا، سلیقه ها و برداشت های متفاوتی از زندگی دارند و ممکن است درباره هر مساله اختلاف نظر وجود داشته باشد. طبیعی است که هر یک از همسران درباره برخی از امور زندگی، سلیقه هایی شخصی داشته باشند. بنابراین موفقیت در روابط به این نیست که شما در تمامی امور زندگی توافق داشته باشید. چه بسا چنین چیزی امکان نداشته باشد. موفقیت در روابط در این است که نظرات شخصی یکدیگر محترم شمرده شود و در عین حال با گفتگوی سازنده نظر مؤثر انتخاب گردد. گاهی این نظر مطابق با سلیقه زن و گاهی مطابق سلیقه مرد خواهد بود. به هرحال در مسایل جزیی مثل این که «از چه رنگی خوششان می آید» یا «چه غذایی را باید دوست داشته باشند»، هر کدام از همسران می توانند سلیقه و انتخاب خود را داشته باشند.
3. رعایت احکام و ارزش های الهی در زندگی: بسیاری از اختلافات و درگیری ها بدان دلیل است که طرفین به اصول و ارزش های دینی و اخلاقی در روابط خود با دیگران پایبند نیستند. زن و شوهر برای ادامه زندگی سالم باید ارزش های دینی و اخلاقی مانند تقوا، عفت، صداقت، ایثار و… را رعایت کنند. رعایت ارزش های الهی و حفظ عفاف و دوری از مواضع تهمت، سعادت خانواده را تضمین می کند.[3] عنایت خاص اسلام به دینداری و اخلاق از توصیه های فراوانش درباره در نظر گرفتن خوش خلقی به عنوان ملاک همسر گزینی مشخص است. در روایتی آمده است: شخصی از امام حسن – علیه السلام- در مورد ازدواج دختر خود مشورت خواست. حضرت فرمود: «او را به ازدواج مردی پرهیزگار درآور؛ اگر دخترت را دوست بدارد، وی را گرامی خواهد داشت و چنانچه او را دوست نداشته باشد، به وی ستم نخواهد کرد»[4].
4. کنترل باورهای غیر منطقی: در بسیاری از موارد، در جریان یک اختلاف نظر یا سلیقه میان زن و شوهر، موضوع اختلاف نیست که باعث دعوا و مشاجره می شود. بلکه نحوه برداشت از جایگاه و سخن طرف مقابل است که باعث رنجش می شود. خوب، این طبیعی است که وقتی مردی یا زنی از نحوه بیان همسرش برداشت می کند که به مبارزه طلبیده شده است، سعی کند ثابت نماید حق با اوست. ناخودآگاه قدرت، اثبات گری و حق طلبی، ارتباط محبت آمیز و صمیمیت را به کنار می زنند. شما با کنترل این گونه باورهای غیر منطقی اولاً سعی می کنید نحوه نگاهتان را به خود و همسر و موقعیتی که در آن هستید عوض کنید. تصورات یا باورهای نادرستی که به صورت ناخودآگاه دچارشان هستید مشخص می کنید؛ مسیر روانی که این باورهای غلط برای ورود به اختلافها طی می کنند تا هیجان منفی (مثل خشم) و سپس رفتار یا گفتار نامناسبی را تولید کنند شناخته و کنترل می کنید؛
ثانیاً با تمرین و مداومت، مهارت بدست می آورید که از باورهای صحیح استفاده کنید تا تحملتان در برابر رفتارهای به ظاهر آزار دهندۀ همسرتان افزایش یابد. از این باور که امیرالمؤمنین فرمودند «زنان در پیش شوهرانشان هیچ ضرر و نفعی جدای از آنان ندارند، و آنها امانات الهی هستند در نزد مردانشان، پس آنها را آزار ندهید و بر آنان تنگ نگیرید»[5] بنابراین «نباید خانواده ات به خاطر تو بد بخت ترین مردمان باشند»[6]. در این صورت در فضایی آرام، موقعیت تنش آلود را تغییر می دهید. و اصلاً به این فکر که باید همسرتان را تربیت کنید، مجال نمی دهید.
5. به کار بردن مهارتهای ارتباطی: برقراری یک ارتباط سازنده میان زن و شوهر نیاز به احترام دارد. این نوع احترام موانعی دارد که با مهارت آموزی کنترل می شوند. برخی موانع در برقرار ارتباط کارآمد میان همسران عبارتند از: منت گذاشتن، عدم شکرگزاری نسبت به یکدیگر، استفاده کردن از کلمات ناپسند، عیب جویی، لجبازی و مجادله، تکبر ورزی، قهر و بی اعتنایی و … . تمرین در کنترل این موارد و استفاده از رفتارهای مقابل، به همسران کمک می کند تا روابط خانوادگی خویش را سالم، کارآمد سازند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. محمد رضا شرفی، خانواده متعادل، تهران، انجمن اولیاء و مربیان، 1374.
2. علی قائمی، خانواده و مسایل همسران جوان، تهران، نشر امیدی، 1362.
3. فرانک فینچام، رابطه همسران، ترجمه مهدی قراچه داغی، پیک بهار، 1380.
پی نوشت ها:
[1] . فلیپ بارکر، خانواده درمانی پایه، ترجمه دهقانی، انتشارات رشد، 1375، ص 44 – 42، (اقتباس).
[2] . همان، فصل 5.
[3] . قائمی، علی، خانواده و مسایل همسران جوان، تهران، نشر امیدی، 1362، ص 258.
[4] مکارم الاخلاق: ص214؛ به نقل از بستان، حسین: اسلام و جامعه شناسی خانواده، ص 166.
[5] الإمام علیّعلیه السلام : إنّ النساء عند الرجال لا یملکن لأنفسهن ضرّاً ولا نفعاً ، وإنّهنّ أمانه اللَّه عندکم، فلا تضاروهنّ ولا تعضلوهنّ (محمدی ریشهری: تحکیم خانواده، ص 424، ح621).
[6] الإمام علیّعلیه السلام : لا یکن أهلک وذو ودّک أشقى الناس بک (همان).
