مراحل رشد چنین:
نطفه تا زمانی که روح دمیده می شود، مراحل مختلفی را پشت سر می گذارد:
1. مرحله زیگوت: که مشخصه این مرحله، لانه گزینی و استقرار تخم در دیواره رحم میباشد.
2. مرحله رویانی: که در این دوره، تقسیمات سلولی صورت میگیرد و در طول این مرحله، دستگاههای اصلی بدن ساخته میشود.
3. مرحله جنینی: که این مرحله با پیدایش سلولهای استخوانی، آغاز میشود. این مرحله از ابتدای ماه سوم تا زمان تولد است.
جنین در ماههای مختلف این دوره، دستخوش یک سلسله تغییراتی میشود که جزئیات آن عبارتند از:
ماه سوم: در طول ماه سوم، صورت شباهت بیشتری به صورت انسان پیدا میکند. پلکها شکل میگیرد و سر بزرگترین قسمت بدن میباشد. در طی این دوره، اعضای تناسلی خارجی مشخص میشود. لذا در آخر این ماه، جنس جنین را میتوان تشخیص داد.
ماه چهارم: در پایان ماه چهارم، مادر میتواند حرکات ضعیف جنین را احساس کند و این زمانی است که از سوی خداوند متعال، روح در جنین دمیده میشود.
ماه پنجم: در این ماه، حرکات جنین توسط مادر به وضوح تشخیص داده میشود. ناخنهای دست و پا شکل میگیرد.
ماه ششم: در پایان این ماه، چشمها کاملاً شکل میگیرد و پُرزهای چشایی روی زبان ظاهر میشود.
ماه هفتم: در این ماه دستگاههای عصبی، گردش خون، و سایر دستگاههای بدنی کودک به اندازه کافی رشد کردهاند.
ماه هشتم: در این ماه رنگ پوست، روشنتر میشود. در این ماه به دلیل رشد زیاد جنین از یک سو و فضای کم رحم از سوی دیگر، جنین محدودتر شده و به تعبیر حضرت رسول اکرم _ صلّی الله علیه و آله _ همچون اسیر دست بستهای است که به حالت شخص محزون زانو در بغل گرفته است.[1] و لذا از حرکاتش به شدت کاسته میشود.
ماه نهم: مشخصه عمده این ماه این است که جنین بیشترین وزن را به دست میآورد. که معروف به ماه تولد است.
مراحل رشد از دیدگاه اسلام:
قرآن در آیات مختلف، مراحل رشد قبل از تولد را بیان کرده است. از جمله در سوره مبارکه مؤمنون (14 ـ 12) میفرماید: «همانا آدمی را از گل خالص آفریدیم، پس آنگاه او را نطفه گردانیده در جای استوار قرار دادیم، آنگاه نطفه را علقه و علقه را مضغه و باز آن مضغه را استخوان گردانیدیم. سپس بر استخوانها گوشت پوشانیدیم و از آن پس، او را به صورت خلقی دیگر به وجود آوردیم (دمیدن روح)، آفرین بر قدرت کامل بهترین آفریننده.»
1. نطفه: که در آیات فراوان با تعابیر «ماء دافق»[2]، «ماء مهین»[3] و «نطفه»[4] بیان شده است. نطفه چکیده و خلاصهای از اجزای زمین (خاک) است که با آب آمیخته شده است و رحم، که جایگاه آن میباشد، نیز قرارگاهی امن است.
2. علقه: علقه در لغت معانی گوناگونی از جمله «زالو» دارد و نیز با توجه به ریشه لغت، به معنای تعلق و وابستگی است. زیرا جنین در این مرحله نوعی وابستگی و تعلق به دیواره رحم دارد و مانند زالو از خون مادر تغذیه میکند.
3. مضغه: از ماده «مضغ» به معنای جویدن است و چون به صورت گوشت جویده شده است، مضغه گویند. لذا جنین در این مرحله به صورت پاره گوشتی در میآید. و هنوز نظام معینی به خود نگرفته است.
4. استخوان و گوشت: به تعبیر قرآن، در این مرحله جنین از حالت یک پاره گوشت خارج میشود و به صورت بافتهای جداگانهای در میآید که از آن جمله پیدایش بافت استخوانی است و سپس بر این استخوان، گوشت پوشانیده میشود.
در این چهار مرحله نطفه تنها دارای یک نوع حیات «نباتی» است. یعنی فقط تغذیه و رشد و نمو دارد، ولی از حس و حرکت که نشانه «حیات حیوانی» است و همچنین قوه ادراکات که نشانه «حیات انسانی» است در آن خبری نیست. و با تکامل، نطفه در رحم به مرحلهای میرسد که شروع به حرکت میکند و تدریجاً قوای دیگر انسانی در آن زنده میشود. و این همان مرحلهای است که قرآن از آن تعبیر به نفخ روح میکند.
5. دمیده شدن روح و خلقت جدید:
آیات شریف قرآن، پس از ذکر مراحل خلقت و رشد انسان، مرحله «نفخ روح» را مطرح میفرماید: از جمله در سوره مبارکه سجده آیه 9 میفرماید: «ثم سوّاه و نفخ فیه من روحه» یعنی سپس اندام او (انسان) را موزون ساخت و از روح خویش در وی دمید.
همچنین از آیات دیگر نیز برمیآید که علاوه بر بدن، جزء بسیار شریف دیگری نیز هست (روح) که تا آن نباشد، انسان، انسان نمیشود و چه بسا «فتبارک الله احسن الخالقین»[5] نیز اشاره به این خلقت تمام و کمال داشته باشد. دمیده شدن روح در انسان، نقطه عطف بسیار قابل توجهی است که به یک باره وضعیت رشد را تغییر میدهد. تا به حال آنچه مطرح بود،رشد فیزیکی موجود درون رحمی بود. سلولی رشد کرده و به تکه گوشتی تبدیل شده و بالاخره شکل انسانی به خود گرفته است. اما آنچه در اینجا این موجود را «انسان» میکند، همین انشاء و ایجاد خلقت جدید و دمیده شدن روح است که با سایر موارد تفاوت اساسی دارد. و با این مرحله است که خدای بزرگ خود را تحسین مینماید.
با الحاق روح به بدن آثار آن نیز کمکم ظاهر میشود و جنین حرکات آهستهای در لبها و پلکها از خود نشان میدهد و میتواند حالت چنگ زدن به دستهایش دهد و یا اینکه آنها را ببندد.
نتیجه آنکه: مدت چهارماه که جنین بدون روح رشد و نمو میکند، تعلقی به روح مادر ندارد و فقط رشد فیزیکی دارد و سلولی رشد کرده و به تکه گوشتی تبدیل میشود. به عبارت دیگر، جنین در این مدت تنها حیات نباتی دارد و از نشانههای حیات حیوانی (حس و حرکت) و حیات انسانی (قوه ادراکات) خبری نیست. و در اثر تکامل نطفه در رحم مادر، به مرحلهای میرسد که نشانههای «حیات حیوانی» و «حیات انسانی» در آن زنده میشود. و این همان مرحله «دمیده شدن روح» است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. بیوگرافی پیش از تولد، محمود بهزاد.
2. تکامل جنینی انسان، دکتر علیرضا فاضل.
3. روانشناسی رشد. (1)، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.
4. روانشناسی رشد (1)، دکتر سوسن سیف و همکاران.
پی نوشت ها:
[1] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 60، ص 352.
[2] . طلاق/6.
[3] . مرسلات/40.
[4] . نحل/4.
[5] . مؤمنون/14.
