مقدمه: سؤال دقیق شما یادآور جمله معروف «ره چنان رو که رهروان رفتند» است چه خوب است انسان از ویژگی های مثبت و شیوه های سازنده بزرگان الگو برداری کند و طبق مشی و حرکت آنها حرکت کند؛ و خوشبختانه این دقت و فراست در سؤال شما موج می زند. حضرت علی ـ علیه السلام ـ می فرمایند: «حق علی العاقل ان یضیف الی رأیه رأی العقلاء و یضم الی علمه علوم الحکماء؛ برای عاقل شایسته است که نظرات دیگر عقلاء را به نظر خود بیفزاید و علوم دانشمندان را به دانش خویش پیوند بزند.[1]»

تقویت اراده در سیره و روش بزرگان:
در این قسمت به طور مختصر به شیوه های عملی افراد مصمم و با اراده اشاره می کنم، شیوه هایی که به خوبی می تواند برای ما الگوی خوبی باشد و ما را نیز موفق گرداند.
الف: تقویت ارتباط منظم و منسجم با خداوند: یکی از ویژگی های بارز افراد با اراده ارتباط منظم با خدا است، آنها در همه حال با خداوند راز و نیاز می کنند و در مشکلات به او توکل می کنند و همین عبارت ها روحیه عزم و اراده را در آنها تقویت می کند.
ب: مطالعه زندگی نامه ها و سرگذشت بزرگان: انسان وقتی سرگذشت بزرگان را مطالعه می کند در می یابد که آنها در زندگی سختی های زیادی تحمل کرده اند؛ نگرش آنها به سختی ها همراه یأس و نگرش منفی به هستی نبوده بلکه آنها پیوسته هر شکستی را پله ای برای موفقیت در نظر می گرفته اند و از تجارب دیگران کمک می گرفتند و همه را به نیروی تلاش و سعی خود پیوند می زدند و محکم تر از گذشته حرکت می کردند. آری مطالعه زندگی افراد موفق به انسان کمک می کند تا مثل آنها فکر کند، زندگی کند، تلاش کند و از سستی و تنبلی پرهیز کند.
ج: برقراری ارتباط و دوستی با افراد مصمم و قوی النفس: افراد با اراده چون می دانند که معاشرت ها و دوستی ها و نشست و برخاست ها با دیگران بر افکار و حرکت آنها اثر می گذارد، خود در انتخاب دوست مصمم و با اراده پیش قدم می شوند و از افراد دُون همت و بی اراده فاصله می گرفتند.
د) پذیرفتن مسئولیت ها و کارهایی که آدمی به موفقیت در آنها اطمینان دارد؛ چون با این کار به دنبال هر موفقیتی، اراده آدمی، نیرومندتر می شود. برعکس پذیرفتن مسئولیت هایی که از توانایی انسان بیشتر است باعث می شود که انسان با استعدادها و توانمندی های خود شکّ و تردید کند و اعتماد به نفس خود را از دست بدهد.
هـ) ورزش مناسب: افراد موفق به ورزش منظم اهمیت می دهند؛ زیرا می دانند که سلامتی و توانایی جسمی، ظرفیت و مقاومت روانی را بالا می برد و جسم و روان سالم بهترین ابزارهای موفقیت به شمار می آیند.
و استفاده از روش تلقین به نفس در زمینه تقویت اراده: در واقع نگرش ما به استعداد و هوش مان مهم تر از خود هوش است و همین طور نوع کلماتی که ما از دیگران می شنویم بر ما اثر می گذارد مثلاً افرادی که پیوسته به ابعاد منفی نگاه می کنند و دائماً می گویند نمی شود، نمی توانیم، سخت است بر ما اثر منفی می گذارند؛ پس خودمان باید اولاً دوستی انتخاب کنیم که کلمات او اثرات مثبت بر ما بگذارد و ثانیاً این که خودمان به خود تلقین مثبت کنیم مثلاً شب ها قبل از خواب به خود تلقین کنیم: «هر روز در خود اراده قوی تری را می یابم».
ز. جنبه های مثبت شخصیت دیگران را مورد توجه قرار داده و درونی کردن آن ویژگی ها.
ح: برنامه ریزی مناسب و معقولی که امکان رسیدن فرد را به موفقیت و هدف های زندگی افزایش می دهد.[2] ط: «همین الان دست به کار شدن» این جمله از سفارش های بزرگان است آنها می گویند در برنامه ها هرگز از جملاتی مثل بعداً می خوانم، فردا می نویسم و… استفاده نکنید. فردا فردا کردن برای برنامه مضرّ است؛ مطمئن باشید آن بعداً به این زودی نمی آید.
ی: مهم ترین راه تقویت اراده، عبادت ها، نیایش و توسل هاست. این اعمال غذای روح انسان است انسانی که دو بعد حیوانی و روحانی دارد هر دو بعد نیاز به تغذیه دارد. انسان هایی که به تغذیه بعد حیوانی بیشتر توجه دارند (غذا، شهوت، لباس و…) در واقع از بعد روحانی ضعیف، لاغر، و افسرده برخوردارند. هرگاه بعد باطنی تصمیمی می گیرد توسط شهوت رانی و هوس های بعد حیوانی و جسمانی این تصمیم شکسته می شوند. پس با تقویت بعد روحانی (نیایش، مجالست با علماء، ذکر، شنیدن موعظه، تلاوت قرآن و زیارت قبور ائمه و…) به تقویت اراده خود بپردازیم.[3] ک) خودآگاهی و نظارت: افراد مصمم دائماً بر افکار، هیجان ها، عواطف رفتار، مجالست ها و اعمال خود نظارت می کنند و هر شب به نظارت کارها و افکار روزانه خود می پردازند و سعی می کنند ضعف ها را برطرف کنند و نقاط قوت را تقویت نمایند. برخی از بزرگان وقتی تصمیمی می گرفتند با خود و خداوند خود عهد می کردند و می گفتند اگر این کار را انجام ندادم مثلاً یک روز روزه می گیرم یا فلان مبلغ صدقه می دهم (استفاده از تشویق و تنبیه خود)
م) توجه به لذت های پایدار و کمال آور: افرادی که به لذت های آنی توجه دارند دائماً در فکر خوش گذرانی هستند و این فکر آنها را از رسیدن به موفقیت باز می دارد و آنها را بی اراده بار می آورد.

معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:
1. جوان و نیروی چهارم زندگی، دکتر محمدرضا شرفی، سروش، تهران.

پی نوشت ها:
[1] . نوریها نجف آبادی، حسنعلی، پیروزی در یازده گام، انتشارات عصر ظهور، چاپ اول، 1376، ص 206.
[2] . شرفی، محمدرضا، مشکلات تربیتی را چگونه حل کنیم، انتشارات تزکیه، چاپ دوم، 1377، ص 78 (با اضافه).
[3] . زاگو، پل، قدرت اراده، روش علمی تأثیر بر خویشتن و دیگران و بر سرنوشت خویش، ترجمه ایرج مهربان، انتشارات ققنوس،1378، ص25، (اقتباس).