عده زیادی هستند که نمی‎توانند از وقت‎شان استفاده کنند یا به صورت شایسته و مناسب بهره بگیرند. مشکل عمده در این گونه موارد نداشتن برنامه ریزی در زندگی است.

اهمیت برنامه ریزی در زندگی:
یکی از عوامل اصلی موفقیت افراد در زندگی فردی و اجتماعی داشتن برنامه ریزی است.[1] اگر زندگی افراد موفق را مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار دهیم، می‎بینیم که نظم و برنامه ریزی نقش مهمی در موفقیت آنها داشته است. همچنان که همه افرادی هم که نتوانسته‎اند توانایی‎های خود را به فعلیت برسانند و در زندگی خود موفق شوند، به نحوی عدم وجود نظم و برنامه ریزی درکارهای آنان مشاهده می‎شود.
در اینجا چند نکته درباره برنامه ریزی ذکر می کنیم.
1. برنامه ریزی روزانه:
برای کارهای روزانه خود برنامه ریزی کنید؛ مثلاً اگر بنا است فردا چند کار را انجام دهید، آنها را به ترتیب در برگه‎ای بنویسید و برای هر کار مدت زمانی را مشخص کنید. اگر از قبل، برنامه ریزی و جدول زمان بندی برای کارهای هر روز خود داشته باشید، می‎توانید به ترتیب طبق آن عمل کنید. در این صورت هم به کارهای خود می‎رسید و هم احساس نشاط، رضایت و آرامش در شما ایجاد می‎شود.[2] امّا اگر برنامه ریزی نداشته باشید، هر روز و هر لحظه با شک و تردید مواجه می‎شوید و نمی‎توانید تصمیم بگیرید که در این ساعت چه کاری را باید انجام دهید، مدتی از وقت گرانبهای شما به همین فکر کردن و تصمیم گیری درباره اینکه چه کاری را در این ساعت باید انجام دهید، سپری می‎شود و بعضی کارها هم فراموش می‎شود.
2. زمان سنجی:
برای هر کار وقت مناسب و کافی در نظر بگیرید؛ برنامه ریزی در صورتی مفید است و می‎تواند از هدر رفتن وقت جلوگیری کند که واقع بینانه و مناسب باشد. صِرف فهرست کردن کارهای روزانه قطع نظر از اینکه هر کار چه مدت زمانی را لازم دارد، یا اگر با مشکلی برخورد نمود، چه باید بکند، ‌نمی‎تواند مشکل را حل کند؛ شما باید برای هر کاری مدت زمان کافی در نظر بگیرید.
3. انعطاف پذیری:
برنامه ریزی شما باید انعطاف پذیر باشد[3]؛ برخی افراد وقتی برنامه‎ای را در نظر می‎گیرند، تصمیم‎شان این است که باید آن را در همان زمان مشخص انجام دهند، و از موانع احتمالی به کلی چشم می‎پوشند. امّا عملاً وقتی با مشکلی بر می خورند و نمی‎توانند کارها را به موقع و طبق دلخواه خود انجام دهند، کل برنامه آن روزشان به هم می‎خورد. یکی از نکات مهم و اساسی در این زمینه این است که باید برای هر کار خود چندین احتمال را در نظر گرفته و برای هر کدام راهکار مناسبی در پیش بگیرید. مثلاً اگر بنا است با شخصی ملاقات کنید و درباره موضوعی با وی صحبت کنید، این را توجه داشته باشید که ممکن است ایشان با شما همکاری کند و تأیید نماید یا جواب رد دهد. همچنین در مورد مطالعه، امتحان و… فقط یک جنبه را در نظر نگیرید، بلکه احتمالات مختلف را مورد توجه قرار داده و متناسب با هر کدام اقدام نمایید. مثلاً ممکن است شما تصمیم داشته باشید دو کتاب را فردا تا ساعت 12 مطالعه کنید و بعد از آن به دیگر برنامه‎های خود رسیدگی نمایید، امّا این را در نظر نگرفته‎اید که ممکن است مطالب کتاب‎ها تا اندازه ای نیاز به تفکر بیشتر داشته باشد و باید وقت بیشتری برای آن در نظر بگیرید، این گونه برنامه ریزی با شکست مواجه می‎شود و انسان را در برخی موارد ناامید و سرخورده می‎کند زیرا وقتی فرد نتوانست کارهای موردنظر را در همان زمان مشخص و از قبل تعیین شده، به پایان برساند، احساس می‎کند که به هدف خود نرسیده است و ناامید می‎شود. امّا اگر از همان اول احتمال‎های متعدد را در نظر می‎گرفت هیچ گاه به احساس ناتوانی و سردرگمی دچار نمی‎شد.
یکی از مسایلی که ممکن است شما در کارهای خود احساس ناتوانی و سردرگمی ‎کنید همین موضوع می‎باشد. بنابراین سعی کنید بعد از این برنامه ریزی خود را مطابق با اصول مناسب و علمی تدوین نموده و برای رسیدن به اهداف خود انگیزه قوی داشته باشید.
4. تقویت انگیزه:
انسان آنچه را که در فکر خود می پروراند، سرانجام جامه عمل می پوشاند. اعمال و حرکات ما از افکار ما سرچشمه می گیرند. پس همیشه سعی کنید انگیزه های خود را برای انجام برنامه های خود تقویت کنید. فقط به هدف بیندیشید و جلو بروید. همیشه سعی کنید هدفهای متعالی داشته باشید تا انگیزه هایتان نیز متعالی و قوی گردند.
5. زدودن افکار مزاحم:
همیشه اوایل کار و پیشرفت انسان یک عده افکار منفی به او هجوم می آورند. ناامیدی، کسالت، بدبینی و… یک فرد موفق را فلج می کنند. به همین دلیل است که خداوند ناامیدی را بزرگترین گناه نامیده است. پس افکار مزاحم را نابود کنید.
6. توکل بر خدا:
در هر کاری باید به خدا پناه برد زیرا همه امورات ما و دیگران در دستان اوست. اوست که با قدرت بی منتهای خود ذرات کوچک و بزرگ را گرد هم می آورد و کارها با اراده او به سامان می رسد. پس نباید مغرور شد و به نای و توان بی مقدار بشری مغرور گشت. چه بسا بهترین برنامه ها در دستان بهترین مجریان با شکست مواجه شود. پس توکل بر خدا در همه جای حیات برای موفقیت الزامی است.
خلاصه: مطالب ذکر شده کافی نیست و صدها مطلب ریز و درشت دیگر برای مدیریت بهینه زمان وجود دارد. هر کس باید خود نقاط ضعف و قدرت مدیریت خویش را بشناسد و متناسب با آن برنامه ریزی کند.

پی نوشت ها:
[1] . فرانسیس ان مکرر، برنامه ریزی آموزشی مبتنی بر انگیزش، ترجمه عبدالحسین نفیسی،چاپ اول، 1378، فصل اول.
[2] . آلبرت الیس، هیچ چیز نمی‎تواند ناراحتم کند، ترجمه: مهرداد فیروز بخت و وحیده عرفانی، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ اول، 1382.
[3] . روبر تاروش، مدیریت زمان، ترجمه مژده شیرازی منش و همکاران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ اول، 1382، فصل 2.