مقدمه:
یکی از مشکلات اصلی خانواده‌ها، تعارضات و درگیری‌های بین والدین و فرزندان است. والدین انتظارشان این است که فرزندان، مطیع و فرمانبردار آنها باشند؛ لذا با استقلال‌طلبی‌های بیش از اندازه فرزندان مخالفت می‌کنند و کمتر به آنها اجازه میدهند که مستقل عمل کنند.
اختلاف بین نسل‌ها واقعیتی است که همیشه وجود داشته، حتی اگر پدر و مادرهای ما روزگار جوانی‌شان را به یاد بیاورند، قطعاً صحنه‌هایی از مشاجرات و اختلافاتی که با پدر و مادرهایشان داشته‌اند، در ذهن‌شان تداعی می‌کند. این اختلافات را اگر چه نمی‌توان به کلی از بین برد، اما می‌توان با شناخت وظایف خویش تا حدودی آن را کاهش داد. اگر والدین وظایف خویش را بدانند و سعی کنند پدر و مادر خوبی برای فرزندان‌شان باشند و هم‌چنان فرزندان نیز بکوشند اخلاق اسلامی را مراعات کنند و فرزند خوبی برای پدر و مارد شان باشند، فضای مسالمت‌آمیز و مطلوبی در خانواده ایجاد می‌شود.
عمده‌ترین راه‌هایی که انسان می‌تواند فرزند خوبی برای پدر و مادرش باشد عبارتند از:
1. رعایت ادب در مقابل پدر و مادر؛
ادب و احترام در برابر پدر و مادر از عناصر حیاتی است که سعادت و خوشبختی انسان وابسته به آن می‌باشد. خانه‌هایی که اخلاق و آداب اسلامی در آن مراعات نمی‌شود، از احساس لذت و صفای زندگی محروم‌اند. فرزندانی که احترام و ادب پدر و مادر را حفظ و رعایت نمی‌کنند، عاقبت خوبی ندارند، خداوند در قرآن می‌فرماید: «لاتعبدون الّا الله و بالوالدین احساناً؛[1] جز خداوند را نپرستید و در برابر پدر و مادر نیکی کنید، یکی از مصادیق نیکی کردن، برخورد نیک و رعایت ادب در مقابل آنها است.
2. خدمت کردن به پدر و مادر؛
والدین حق بزرگی بر گردن ما دارند؛ زیرا زحمت‌های طاقت‌فرسایی را به خاطر ما متحمل شده‌اند. از شیره وجودشان مایه گذاشته و ما را بزرگ کرده‌اند. ما باید این زحمات پدر و مادرمان را جبران کنیم. پدر و مادر همیشه به خدمت نیاز دارند به خصوص در دوران پیری که ضعیف و ناتوان می‌شوند و دست‌شان از همه جا کوتاه می‌گردد.[2] هم در روایات و هم در آیات قرآن به این نکته اشاره شده که در دوران پیری و ناتوانی پدر و مادر باید کمک کنیم. مادران بیشتر نیاز به کمک دارند پس وظیفه مادر مقابل مادرمان بیشتر است. خداوند توصیه نموده است که در دوران پیری پدر و مادر به آنها کمک نمایند. خداوند می‌فرماید: و وصینا الانسان بوالدین حسناً؛[3] ما به انسان توصیه نموده‌ایم که به پدر و مادر خود خدمت نموده و به نیکی برخورد کنند.
3 . ابراز محبت به پدر و مادر:
دوست داشتن پدر و مادر کافی نیست. باید میزان علاقه و دوستی‌مان را نسبت به آنها ابراز کنیم. پدر و مادر در صورتی از ما راضی می‌شوند که بدانند ما واقعاً آنها را دوست داریم و به آنها عشق می‌ورزیم.[4]
4 . حرف شنوی و اطاعت از پدر و مادر؛
یکی از شاخص‌های مهم در خوب بودن ما این است که از پدر و مادر حرف شنوی داشته باشیم. همه پدر و مادرها سعادت و خوشبختی فرزندان‌شان را می‌خواهند. هیچ کسی دوست ندارد که فرزندش بدبخت و بیچاره شود. لذا دستورات والدین به خاطر این است که فکر می‌کنند این کار به صلاح فرزندش می‌باشد. البته در برخی موارد هم ممکن است تشخیص آنها اشتباه باشد. بنابراین، اصل نیت و انگیزه والدین خوب است، حتی در مواردی که پدر و مادر کاری را از ما می‌خواهند یا برای ما انجام میدهند که ما یقین داریم این کار و این تصمیم به صلاح ما نیست و پیامد منفی دارد، باز هم نباید به صورت صریح و فوری مخالفت کنیم، باید کاملاً احترام آنها را حفظ نموده و با رعایت احترام و ادب برخورد نماییم. اگر می‌دانیم تصمیم و تشخیص‌شان اشتباه است، باید با استدلال و منطق برای آنها توضیح دهیم که این کار به صلاح ما نیست. به تعبیر دیگر، تصمیم و پیشنهاد پدر و مادر را با ملایمت و نرمی نقد کنیم، اما به هیچ وجه در مقابل خودشان موضع‌گیری نکنیم، شخصیت آنها غیر از تصمیم و تشخیص‌شان است.
5 . احترام به پدر و مادر؛
در برخی موارد ممکن است پدر و مادر ناخواسته یا براساس یکسری عوامل دیگر رفتار نامطلوبی نسبت به ما انجام دهند. مثلاً همیشه ما را سرزنش کنند. یا سخنان زشت و ناروا بگویند. در این گونه موارد نیز باید احترام آنها را حفظ کنیم. پدر و مادر وظیفه دارند که ما را خوب تربیت کنند و به نیازهای ما رسیدگی نمایند، ما هم وظیفه داریم که احترام آنها را نگه داریم. اگر پدر و مادر به وظیفه خود عمل نکردند، و برخورد ناشایسته و نادرستی با ما داشتند، این دلیل نمی‌شود که ما هم به وظیفه خود عمل نکنیم و نسبت به آنها بی‌احترامی نماییم. خداوند از ما خواسته است که همیشه و حتی در این گونه موارد هم احترام پدر و مادر را حفظ نماییم و فرزند خوبی برای آنها باشیم.
6 . رعایت ارزش های دینی در زندگی:
هم کارهای خوب ما و هم کارهای بد ما به نحوی به پدر و مادر ما برمی‌گردد. ما در واقع دست‌پروده آنها هستیم. اگر ما کارهای خوب انجام دهیم و ارزش‌های اسلامی را در زندگی خود محور قرار دهیم، خداوند، به پدر و مادر هم پاداش نیک عطا می‌کند، زیرا آنها تلاش کرده‌اند و زمینه تربیت مذهبی ما را فراهم نموده‌اند.
جامعه نیز از پدر و مادر به نیکی یاد می‌کنند. وقتی دیگران کارهای خوب ما را ببینند، می‌گویند: خدا رحمت کند پدر و مادرش را که چنین فرزندی تربیت نموده و تحویل جامعه داده‌اند. اگر پدر و مادر ما زنده باشند از احترام و ارزش اجتماعی نزد دیگران برخوردار می‌شوند، و اگر فوت کرده باشند، باز هم دعای خیر مردم در حق آنان مستجاب خواهد شد.
یکسری اعمال و وظایف مربوط به زمان بعد از فوت پدر و مادر است. وظایف ما در قبال پدر و مادر مخصوص زمان حیات آنها نیست، بعد از وفات آنها نیز یکسری وظایفی داریم که اگر آنها را رعایت کنیم، فرزند خوبی برای پدر و مادرمان خواهیم بود.
در اینجا به برخی از آنها نیز اشاره می‌کنیم:
7 . دعا کردن در حق پدر و مادر:
اگر چه انسان می‌تواند در زمان حیات پدر و مادر نیز دعا کند و از خداوند برای آنها طلب توفیق و سلامت کنداما بعد از مرگ، آنها بیشتر به دعای خیر ما نیاز دارند. در روایات آمده است که رسول خدا هرگاه دعا می‌کرده، ابتدا پدر و مادرش را دعا می‌نمود. همان‌گونه که رضایت پدر و مادر در سعادت انسان مؤثر است، دعای ما در حق پدر ومادر نیز هم برای آنها و هم خود ما مفید است و باعث برکت در زندگی ما می‌شود.
8 . زنده نگه داشتن یاد و خاطره والدین؛
بعد از مرگ پدر و مادر می‌توانیم از طریق مراسم سالگرد با ختم قرآن و … یاد و خاطره آنها را زنده نگه داشته و نشان دهیم که فرزند خوبی برای آنها هستیم.
9 . انجام تکالیف شرعی و پرداخت بدهکاری‌های پدر و مادر؛
طبعاًَ انسان در زندگی خود بدهکاری‌هایی به مردم دارد، و یا برخی اعمال واجب او مانند نماز و روزه‌اش قضا شده، فرزند خوب آن است که دیون و بدهکاری‌های پدر و مادر را پرداخت نموده و اعمال او را انجام دهد.
10 . انجام اعمال مستحبی به جای پدر و مادر یا از سوی آنها؛
دعا خواندن، زیارتنامه خواندن، نماز خواندن و… به جای پدر و مادر می‌تواند شاخص دیگری برای خوب بودن فرزند باشد.
بنابراین، اگر می‌خواهیم فرزند خوبی برای پدر و مادرمان باشیم باید همیشه ادب و احترام آنها را نگه داشته و از دستورات و گفته‌هایشان اطاعت کنیم. حتی اگر با ما برخوردبدی کنند، باز هم به آنها احترام بگذاریم و رضای الهی را از این طریق به دست آوریم. همیشه کاری‌کنیم که سبب افتخار و سربلندی آنها باشد و مردم از آنها به نیکی یاد کنند.
امید است با رعایت این نکات بتوانید فرزند خوبی برای پدر و مادرتان باشید و زندگی سرشار از موفقیت و خوشبختی را که آرزوی همه افراد به خصوص جوانان است پیش رو داشته باشید.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 . علی قائمی، دنیای جوانی، سازمان ملی جوانان، 1382.
2 . فریده مصطفوی، روش خودسازی، بوستان کتاب قم، 1380.
3 . سید حسن موسوی، جوان، دار اهل‌البیت ـ علیهم السلام ـ 1378.
پی نوشت ها:
[1]. بقره/83.
[2]. نورانی، مصطفی، اخلاق خانواده، سازمان تبلیغات اسلامی، 1371، فصل هفتم.
[3]. عنکبوت/8.
[4]. دیلمی، احمد، اخلاق اسلامی، نشر معارف، 1379، فصل سوم.
