من همیشه و از کودکی از تاریکی و تنهایی بسیار میترسیدم، البته تا چند وقت پیش بهتر شده بودم ولی این ترس و اضطراب دوباره به سراغ من آمده لطفاً بفرمایید که من چه کار کنم؟
قبل از پرداختن به پاسخ سؤال شما لازم است مطلبی را در مورد ماهیت ترس و اضطراب یادآور شوم.
ترس و اضطراب را همه ما تجربه کردهایم، نهایت تفاوتی که بین افراد وجود دارد در این است که ترس و اضطراب برخی افراد طبیعی و در حدّ قابل قبول است. این نوع ترس و اضطراب نه تنها مشکل آفرین نیست بلکه زنگ بیدار باشی برای ما است،تا از خطرات و آسیبهای احتمالی مصون بمانیم و با تلاش و جدّیّت به کار و فعالیت خویش ادامه دهیم، امّا در صورتی که ترس و اضطراب ما بدون دلیل و بیش از حدّ آزار دهنده باشد، بگونهای که فعالیّتهای فردی و اجتماعی ما را تحت تأثیر خود قرار دهد، در این صورت ترس و اضطراب مرضی و مشکل آفرین میباشد که باید در جهت اصلاح آن کوشید.[1] ترس و اضطراب با توجه به عوامل و موقعیتهای آنها به چندین نوع قابل تقسیماند. یکی از انواع ترس، ترس از تاریکی است که بیشتر در دوران کودکی ایجاد میشود. برای ترس و اضطراب و اینکه عامل آنها چیست، دیدگاههای متفاوت وجود دارد، یکی از دیدگاهها این است که ترس از طریق شرطی سازی در افراد ایجاد میشود. یعنی فرد از موقعیتی که در آن خطر یا تهدیدی را مشاهده نموده میترسد، و چون آن در جای تاریک بوده از آن پس از تاریکی میترسد.
در فرضیه یادگیری اجتماعی نیز مشاهده ترس در دیگران به عنوان الگو برای ایجاد ترس در افراد شناخته شده است.
درمان ترس و اضطراب
هیچ روش خودیاری منحصری وجود ندارد که به عنوان یک روش کامل جهت مقابله با ترس و اضطراب عمل کند، لذا چندین راهکار را به صورت همزمان باید تمرین نموده و بکار برید تا از ترس و اضطراب رهایی یابید.
1. ایجاد شناخت و تفکر در خویشتن؛
یکی از بهترین روشهای درمان اضطراب و ترس از تاریکی، شناخت درمانی است. قبل از آن که با موقعیتهای ترسناک روبرو شوید، با خود فکر کنید که چرا از تاریکی میترسید؛ آیا دلیل قانع کنندهای برای خود دارید که از تاریکی بترسید؟ آیا اعتقاد شما بر این است که واقعاً در جاهای تاریک موجودات خطرناکی وجود دارد؟ اگر این گونه فکر میکنید، امتحان کنید. اتاقی را که تاریک است، یکباره روشن نمایید. خواهید دید که چیز خاصی نیست، ترسیدن از خود تاریکی هم بسیار نامعقول است، شما که الآن رشد یافته و دیگر میدانید که ماهیّت تاریکی ترسناک نیست و اگر واقعاً قبول دارید که ماهیّت تاریکی ترسناک نیست، پس ترس شما غیر منطقی خواهد بود.[2] ایجاد این نوع شناخت و بینش در خویشتن برای مقابله با ترس بسیار مفید است.[3]
2. روش حساسیّت زدایی منظم؛
یکی دیگر از روشهای درمان ترس و اضطراب، روش حساسیّت زدایی منظم میباشد. استفاده از این روش به این صورت است که شما درجای خلوتی نشسته و لحظاتی با خود فکر کنید، ابتدا موقعیتهایی را در ذهن خود مجسم کنید که برای شما کاملاً خوشایند است و هیچ ترس و اضطرابی را در شما ایجاد نمیکند، پس از آن , موقعیتها و صحنههایی را در نظر بگیرید که کمتر تهدید کننده و ترس آور است، سپس تصور کنید که روز هست و شما به تنهایی از همان موقعیت که میترسید، عبور میکنید، هیچ نوع ترس و اضطرابی در شما ایجاد نمیشود. در مرحله بعد این گونه فرض کنید که شب فرا رسیده و شما با یکی از دوستان خود به جاهایی میروید که تاریک است، مثلاً وارد اتاقی میشوید، یا در حالی که در اتاق نشستهاید، برق قطع میشود، میبینید که هیچ گونه ترس و اضطرابی در شما ایجاد نشد. وقتی چندین بار تمرین کردید و موقعیتهایی را که کمتر تهدید کننده است، در ذهن خود تصور نمودید , این آمادگی روحی در شما ایجاد میشود که در ذهن خود تصور کنید که به تنهایی درجاهای تاریک قرار گرفتهاید، میبینید که باز هم ترس و اضطرابی در شما ایجاد نمیشود، سپس در مرحله عمل نیز این روند را تمرین کنید، یعنی کم کم خودتان را به آن موقعیت که از آن میترسید، نزدیک نمائید، مثلاً بار اوّل با دوستان خود از آنجا عبور نموده، میبینید که هیچ اتفاق خاصی رُخ نداد، بعد آمادگی پیدا میکنید که به تنهایی نیز در آن موقعیت قرار بگیرید.[4]
3. روش سرمشق گیری و مهارت آموزی
برای حلّ مشکل ترس از تاریکی میتوانید از روش سرمشقگیری و مهارت آموزی استفاده نمایید. برای انجام این کار لازم است از دوستان خود کمک بگیرید، از آنها خواهش کنید که به تنهایی در همان موقعیتی که شما از آن میترسید، قرار گیرند. خواهید دید که آنها بدون ترس و اضطراب در آن موقعیت قرار میگیرند، با دیدن این صحنه، در شما نیز جرأت ایجاد میشود و با خود میگوئید اگرمن هم در آن موقعیّت قراربگیرم هیچ مشکلی برایم پیش نمیآید و در عمل نیز تجربه کنید قطعاً این روش برای شما مفید است.
در پایان امیدوارم با رعایت نکات مذکور و تمرین روشهایی که معرفی شد، بتوانید به ترس و اضطراب خود فایق آمده و با جرأت و اعتماد به نفس بر تمامی موقعیّتها پیروز گردید.
برای مطالعه بیشتر به کتابهای زیر مراجعه کنید، اگر این روشها را مورد استفاده قرار دادید، حتماً درنامه بعدی خود وضعیت و میزان موفقیت کار را با در میان بگذارید.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. پاول و انرایت، فشار روانی، اضطراب و راههای مقابله با آن، ترجمه حسن صبوری مقدم و همکاران، آستان قدس رضوی، چاپ اوّل، 1377.
2. کلارنس ج راو، مباحث عهده در روان پزشکی، ترجمه: جواد وهاب زاده، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوّم، 1373.
3. فرید خدایی، روان پزشکی برای همه، انتشارات بزرگمهر، چاپ اوّل، 1379.
پی نوشت ها:
[1] . برای مطالعه بیشتر رک: پریرخ دادستان، روان شناسی مرضی تحولی از کودکی تا بزرگسالی، ج 1، سمت، 1376، ص 59 ـ 62.
[2] . رک: هربرت فنسترهایم، آموزش کنترل ترس، روش جدید برای غلبه بر ترس، ترجمه مهدی قراچه داغی، انتشارات علمی، اوّل، 1381، فصل دوّم.
[3] . برای مطالعه بیشتر در مورد نقش شناخت در مانی بر رفتارهای نابهنجار و از جمله ترس، مراجعه شود به: هاوتون و همکاران، رفتار درمانی شناختی، ترجمه قاسم زاده، انتشارات ارجمند، چاپ اوّل، 1376، فصل 4.
[4] . برای مطالعه بیشتر رک: پاول و لیندزی، تشخیص و درمان اختلالهای روانی، بزرگسالان در روان شناختی بالینی، ترجمه: محمد رضا نیکخو، نشر سخن، چاپ اوّل، 1379، فصل 7 و 8.
