چه عوامل و شرایطی باعث گمراهی وانحراف نسل جوان در عصر حاضر از دین و معنویت می شود؟ لطفاً توضیح دهید.

در بین اقشار مختلف، نسل جوان به دلیل ویژگی‌هایی که دارند، بیشتر در معرض انحراف و گمراهی هستند. بی هویتی نسل‌های جدید و گرایش به عناصر فرهنگ غرب در کشورهای جهان سوم به عوامل متعدد بستگی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
1. عوامل فردی. 2. عوامل اجتماعی و خانوادگی.
مراد از عوامل فردی، عواملی است که به خود جوانان بر می‌گردد.
1. احساس حقارت و ضعف اعتماد به نفس؛ یکی از عوامل اصلی گمراهی و انحراف جوانان در عصر حاضر ضعف اعتماد به نفس و احساس حقارت در آن ها است. این دسته از جوانان تصور می کنند دیگران برتری هایی دارند که آنها ندارند. برداشت آنها این است که یگانه عامل ضعف و عقب ماندگی کشورهای اسلامی، همین دین و مذهب و باورهای اعتقادی آن ها است.[1] و اگر کشورهای غربی و اروپایی از نظر علمی و تکنولوژی پیشرفته نموده به خاطر بی اعتنایی به مسایل دینی و مذهبی است. لذا یگانه راه دستیابی به شخصیت و موفقیت در زندگی را، پشت پا زدن به مسایل مذهبی و معنوی و تقلید کور کورانه از فرهنگ غربی می دانند.
2. استقلال طلبی و روحیه سرکش جوانان؛ از منظر دین، انسان مجاز نیست هر کاری دلش خواست انجام دهد؛ و یکسری محدودیت هایی در دین وجود دارد. از نگاه دین هر کاری که با سلامت جسمی و روانی انسان منافات داشته و شخصیت وی را آلوده کنند حرام است. لذا اگر این روحیه استقلال طلبی به درستی هدایت نشود، ممکن است، باعث شود، جوانان به اشتباه آن را در خصوص دستورات دینی بکار گرفته و مسیر سرپیچی را در پیش گیرند.
3. عدم آگاهی از حقیقت دین؛ یکی از عوامل فاصله گرفتن جوانان و نوجوانان از دین، جهل و ناآگاهی آنان است. همین ناآگاهی است که موجب شده جوانان و نوجوانان به مطالب مسخ شده و باطل دل ببندند و از دین و معنویت بیشتر فاصله بگیرند.[2] برای مثال اگر شما بدایند که چه گوهر گرانبهایی در دست دارید، حتی اگر تمام مردم عالم بگویند، که آن سنگی بی‌ارزش است؛ با این حال حاضر نخواهید شد که آن را از دست بدهید، اما اگر قیمت آن را ندانید، حتی اگر کسی هم چیزی نگوید، آن را به کناری خواهید انداخت.
تأملی در سیره پیامبر اسلام نشان می دهد که آن حضرت در آغاز بعثت، پیروان خویش را با حقایق دین آشنا می ساخت و هرگز به شناخت های سطحی قناعت نمی ورزید.
دین‌دانی، دین‌داری، دین‌بانی
عوامل خانوادگی و اجتماعی دین گریزی در نسل امروز عبارتند از:

تهاجم فرهنگی
شرایط فرهنگی و اجتماعی به گونه ای است که نوجوانان و جوانان در معرض بمباران بی وقفه اطلاعات و پیام های مختلف قرار دارند. رسانه‌ها زبان ارتباطی این پیام ها با مردم ‌اند و نقش گسترده و فراگیر آن ها برای هیچ کس پوشیده نیست. تبادلات فرهنگی کشورهای مختلف از طریق کتاب، مجله، فیلم، ماهواره و اینترنت و غیره انجام می پذیرد. باید اذعان نمود که بیشتر فیلم‌ها و مطالبی که از رسانه ها در اختیار جوانان و نوجوانان قرار می گیرد دربرگیرنده عناصر منفی و ضد دینی هستند. دنیای غرب با استفاده از ابزار و امکانات موجود و به ویژه اینترنت و استفاده از هنر و اصول روان شناسی مطالب خویش را به صورت بسیار جذاب و فریبنده در اختیار جوانان و نوجونان قرار می دهد. عکس های مبتذل و تحریک آمیز جنسی به گونه ای بسیار دقیق اخلاق و فرهنگ نوجوانان را در معرض هجومی سخت و ویرانگر قرار داده اند.[3] باید توجه داشت که عوامل خارجی و تهاجم فرهنگی اگرچه در دین گریزی جوانان و نوجوانان نقش دارد، اما همه تأثیر را نمی توان از آن دانست. عوامل دیگری نیز در این زمینه دخیل است.

ناکارآمدی خانواده
خانواده کانون هنجارها و یا ناهنجاری های فردی و اجتماعی است. از نهاد خانواده بدی یا نیکی در سطح جامعه منتشر می شود. اگر می بینیم جوانان و نوجوانان در جامعه اسلامی علاقه چندانی به دین و معنویت ندارند، این نشان می دهد که والدین در امر تربیت آن ها کوتاهی نموده اند. ناکارآمدی نهاد خانواده خود به عوامل چندی بر می گردد که ناآشنایی والدین با روش های تربیتی از مهمترین آن ها است. اکثر پدر و مادرها با اصول تربیت دینی آشنایی کافی ندارند. برخوردهای نادرست والدین به خصوص در مسایل مذهبی باعث می شود جوانان و نوجوانان از دین و معنویت فاصله بگیرند.
تحقیقات نشان می دهد که از جمله عوامل دین گریزی جوانان و نوجوانان، تجربه های تلخی است که آنان در دوران کودکی از ناحیه پدر و مادر و در ارتباط با مذهب داشته‌اند. تنبیه والدین به خاطر بی احترامی کودک به نماز یا مسایلی از این قبیل موجب می شود که در دوران جوانی و نوجوانی تصور منفی از مذهب در ذهن وی ایجاد شود و هرگاه صحبت از نماز یا مسایل مذهبی شود، تنبیه در ذهن وی تداعی گردد.[4] نکته مهم دیگر آنکه کودک ما در صورتی دیندار بار خواهد آمد که والدین او دیندار بوده و به دستورات دین عمل کنند. لذا گفتار بدون عمل نه تنها کارساز نبوده بلکه ناهماهنگی تربیتی را نیز در مورد کودکان و نوجوانان ما بوجود می‌آورد. همواره باید به یاد داشت که: «دو صد گفته چون نیم کردار نیست»

الگوهای ناسالم و ناکارآمد
انسان در انجام رفتارها و عملکردهایش سخت به الگو نیازمند است. الگوهای شایسته و قوی رفتارهای مطلوب را در افراد تقویت می کند. در امور معنوی و دینی نیز انسان به الگوهای مفید و کارآمد نیازمند است. پدر و مادر اولین الگوها هستند که رفتار فرد را در زمینه های مختلف شکل و جهت می بخشند. در شرایط کنونی شاهد هستیم که برخی از پدر و مادرها خود به مسایل دینی و مذهبی علاقه چندانی ندارند. لذا فرزندان نیز از آنها تقلید نموده و… کمتر به مذهب علاقمندی از خود نشان می دهند. و یا آنکه صرفا جوانان خود را توصیه می‌کنند بدون آنکه خود عامل به دستورات دینی باشند، این گفتار بدون عمل نه تنها کارساز نبوده بلکه ناهماهنگی تربیتی را نیز در مورد نوجوانان و جوانان بوجود آورده و آنها را دچار سردرگمی می‌کند. در برخی موارد نیز، نوجوانان و جوانان افرادی را مشاهده می کنند که اهل نماز هستند اما دروغ می گویند، به دیگران خیانت می کنند و… مشاهده این صحنه ها باعث می شود که تصویری منفی از مذهب در ذهن جوانان و نوجوانان ایجاد شده و خود نیز از آن رو گردان شوند. همواره باید به یاد داشت که: «دو صد گفته چون نیم کردار نیست»
برای تقویت روحیه مذهبی جوانان و نوجوانان خانواده و رسانه های گروهی از جایگاه و نقش ویژه ای برخوردارند. بنابراین چه خوب است که این دو نهاد مقدس با هماهنگی و برنامه ریزی دقیق و حساب شده از روند کنونی انحرافات فکری و اخلاقی جوانان و نوجوانان پیشگیری نمایند. امید است همه ما بتوانیم وظیفه و رسالتمان را در برابر نسل آینده و تربیت دینی آنها به خوبی انجام دهیم.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. ابوالقاسم اکبری، مشکلات نوجوانی و جوانی، نشر ساوالان، 1381.
2. جک کانفیلد، غذای روح برای نوجوانان، ترجمه:جزایری، نشر پیکان، 1381.
3. همت آزاد، کدامین آدمی، نشر بنیاد شریعتی، 1380.
4. محمد ناصر انتصاری، بحرانها و درمانها در دوره بلوغ، نشر گرگان، 1382.

پی نوشت ها:
[1] . ر.ک: ولایتی، علی اکبر، بحرانهای تاریخی هویت ایرانی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی. 1378، ص 18-8 و 60-49.
[2] . حسنی، سید مجید، گناه و ناهنجاری، دارالغدیر، 1379، ص 37-23.
[3] . شرفی، محمدرضا، جوان و بحران هویت، سروش، 1381، فصل 7.
[4] . احمدی، سید احمد، روان شناسی نوجوانان و جوانان، همان.