بعضی از افراد زیاد درس می خوانند و همه چیز را یاد می گیرند ولی موقع امتحان همه چیز را فراموش می کنند در صورتی که هیچ گونه دل شوره ای ندارند و خونسردی خود را حفظ کرده اند؟
فردی که موقع امتحان همه چیز را فراموش می‌کند، دو حالت دارد: 1ـ در مواقع دیگر از حافظه خوبی برخوردار است و تنها در موقع امتحان خوب نتیجه نمی‌گیرد. 2ـ کسی که همواره از حافظه ضعیف برخوردار است.
ضعف حافظه در جلسه امتحان
اگر کسی در مواقع دیگر از حافظه خوبی برخوردار است، اما تنها در زمان امتحان مطالب را به یاد نمی‌آورد، علت این امر سه چیز می‌تواند باشد:
1ـ اضطراب: ممکن است فردی در ظاهر خود را آرام نشان دهد اما در باطن نگران باشد به همین دلیل مطالب را به یاد نمی‌آورد. زیرا اضطراب تأثیر منفی روی حافظه دارد. به عبارت دیگر حافظه برای بازیابی مطالب نیاز به آرامش دارد. چنین فردی باید از روش‌های برطرف کردن اضطراب که در بخش‌های دیگر این مجموعه مطرح شده است، استفاده کند.
2ـ خستگی: فردی که در شب و روز قبل از امتحان بیش از اندازه تلاش نموده و درس خوانده است، نمی‌تواند مطالب را در جلسه امتحان به خاطر بیاورد. زیرا مغز او در جلسه امتحان کاملا خسته است در حالی‌که مغز برای بازیابی و به خاطر آوردن مطالب نیاز به آرامش و استراحت دارد. برای جلوگیری از این مشکل توصیه می‌شود، در طول ترم و همراه با درس‌ها مطالب به خوبی آموخته و تکرار شوند و در روزهای امتحان فقط مرور کنند که یادآوری مطالب قبلی باشد.
3ـ بی‌خوابی: فردی که شب قبل از امتحان تا دیر وقت بیدار می‌ماند طبیعی است که در جلسه امتحان گیج و خواب آلود باشد. در چنین حالتی ذهن نمی‌تواند مانند زمان‌های عادی فعالیت نماید. در نتیجه به یاد آوردن مطالب برای او ممکن نیست و فرد در امتحان نتیجه ضعیف می‌گیرد. چنین فردی باید در ایام امتحانات به اندازه کافی بخوابد.
باید توجه داشت که ممکن است که یکی از موارد فوق یا دو تا یا هر سه آنها در یک فرد وجود داشته باشد.
ضعف حافظه در همه حال
اما اگر مشکل فرد به هیچکدام از موارد فوق بر نمی‌گردد، بلکه در کل حافظه او ضعیف است باید از روش های مطالعه صحیح آگاه باشد و بداند که چگونه باید برای امتحان آمادگی کسب کند. زیاد درس خواندن اگر روشمند نباشد: جز خستگی ذهنی هیچ نتیجه ای به همراه ندارد. افرادی که قبل از امتحان و به خصوص شب امتحان بیش از حدّ مطالعه می کنند، به احتمال زیاد در امتحان نمره خوبی نمی‌آورند، زیرا در جلسه امتحان احساس خستگی می کنند و هر آن چه که یاد گرفته اند، فراموش می کنند.
بنابراین، باید یک روش درست را برای مطالعه کردن انتخاب کنید و با آمادگی و نشاط کامل سر جلسه امتحان حاضر شد. ابتدا باید از ساز و کار حافظه و فرایند یادگیری شناخت کافی داشت. حافظه نوعی توانایی است که در همه افراد وجود دارد، با این تفاوت که عده ای توانسته اند از این نیروی خدا دادی خوب استفاده کنند و قابلیت های آن را به کار گیرند، اما افرادی را هم سراغ داریم که همیشه از ضعف حافظه و نتایج بد امتحان شکایت می کنند. همه ما این تجربه را داریم که وقتی از جلسه امتحان بیرون می آییم می گوییم: موقع امتحان می خواستم جواب صحیح را بنویسم، اما یادم نیامد.
در تبیین حافظه چندین دیدگاه وجود دارد. طبق یکی از نظریه ها، حافظه دارای سه مرحله است.
1. حافظه حسی
2. حافظه کوتاه مدت
3. حافظه بلند مدت
وقتی مطلبی را مطالعه می کنیم، از طریق حافظه حسی وارد حافظه کوتاه مدت و سپس به حافظه بلند مدّت وارد می شود. حافظه حسی و حافظه کوتاه مدت از نظر گنجایش و زمان نگهداری محدودیت دارند، لذا ممکن است برخی مطالب قبل از آن که وارد حافظه بلند مدت شود، دچار از بین بروند شود. وقتی مطالب از طریق تکرار و تمرین، وارد حافظه بلند مدت شد، یادگیری کامل می شود. حافظه بلند مدت از نظر گنجایش نامحدود و از نظر مدت زمان نگهداری نیز اطلاعات را برای مدت های طولانی در خود نگه می دارد.
به عقیده روان شناسان، اطلاعات وارد شده در حافظه بلند مدت، از بین نمی رود و با فراهم بودن شرایط مناسب همیشه قابل یاد آوری است. علت این که ما پاره ای از اطلاعات قبلاً آموخته شده را در جلسه امتحان نمی توانیم به یاد آوریم. این است که ما در بازیابی آن ها ناتوانیم، والاّ مطالب در حافظه ما موجود هستند. این حالت درست مانند پرونده ایی است که در بایگانی ذهن موجود است اما ما شماره آن را در دست نداریم.
برای مؤفقیت در امتحان، توصیه می شود که روش های زیر اجرا شود.
روش های موفقیت در امتحان
1. سازماندهی مطالب:
پژوهش ها حاکی از آن است که هر اندازه اندوخته های حافظه را بهتر سازماندهی کنیم، به همان اندازه یادآوری آنها آسان تر خواهد بود و موقع امتحان بهتر به یاد ما خواهد آمد. برای مثال اگر اسامی افراد را بر حسب مشاغل آن ها سازماندهی کنیم، بعداً آسانتر می توانیم آن ها را به خاطر آوریم. موضوعات درسی را باید براساس یک ملاک صحیح و قابل قبول طبقه بندی و سازماندهی کنیم. در این صورت، موقع امتحان راحت تر مطالب به یاد ما می آید.
2. یادآوری مطالب در بافت مخصوص آن؛
روان شناسان معتقدند یکی از عوامل مؤفقیت در امتحان و یاد آوری درست مطالب، توجه به این نکته است که اطلاعات باید در بافتی بازیابی شود، که شبیه بافت مرحله رمزگردانی است. «بافت» یک مفهوم کاملاً تخصصی است ولی به صورت ساده می توان گفت بافت عبارت است از اوضاع و شرایطی که یادگیری در آن صورت گرفته است. به عنوان مثال، اگر قرار باشد مطالب درس ریاضی را به یاد آورید، تصویر فضای کلاس ریاضی، استاد، اسامی هم کلاسی ها و شرایط روحی و روانی که در هنگام یادگیری آن درس داشته اید، در یادآوری مطالب، بسیار مؤثر است.
3. تصویر سازی ذهنی؛
یکی دیگر از تکنیک هایی که در یادآوری مطالب در جلسه امتحان می تواند مؤثر باشد، استفاده از روش تصویر سازی ذهنی است. بسیاری اوقات که می خواهیم مطلبی را یاد بگیریم، با اصطلاحات و واژه های نامأنوس برمی خوریم که حفظ آن ها برای ما دشوار است، اگر هم بتوانیم از طریق تمرین و تکرار حفظ کنیم، دو سه روز بعد یا نرسیده به جلسه امتحان از یادمان می رود، در این گونه موارد می توان از تصویر سازی ذهنی استفاده نمود؛ یعنی در ذهن خود هر یک از واژه های نامأنوس و اصطلاحات و مفاهیم انگلیسی، ریاضی یا شیمی را با یک شیئ واقعی و مأنوس ربط دهیم، تا هر وقت آن تصویر ذهنی به یاد ما آمد، آن مطلب یا اصطلاح علمی نیز به خاطر بیاید.
4. از بین بردن عوامل اضطراب:
اضطراب یکی از عوامل عمده فراموش و کاهش یادآوری اطلاعات است. بیشتر ناکامی های افراد در امتحان به خصوص امتحانات مهم و سرنوشت ساز به خاطر اضطراب بیش از اندازه آن ها است. نکته کاربردی که از این اصل استفاده می شود، این است که شب امتحان به هیچ وجه زمان مناسبی برای یادگیری مطالب جدید نیست. باید یاد گیری مطالب در طول ترم که فرصت کافی داریم، انجام شود. اگر مطالب را خوب یادگرفته باشیم و به صورت معنایی سازماندهی کرده باشیم ـ نه حفظ طوطی وار ـ شب امتحان کافی است فقط رئوس مطالب و یادداشت های خود را مرور کنیم.
5. خلاصه نویسی و یادداشت برداری؛
یادداشت برداری در هنگام درس یا مطالعه و … و خلاصه نویسی بعد از آن می تواند در یادآوری مطالب بسیار مفید باشد. وقتی مطالب را یاد می گیریم، به صورت معنایی رمز گردانی می کنیم. اما در موقع امتحان چون می خواهیم روی برگه امتحان بنویسیم، این از نوع تصویری است. بنابراین، اگر قبل از آن چندین بار تمرین و خلاصه نویسی نکرده باشیم، ممکن است، نتوانیم بنویسیم. برخی افراد عادت دارند، قبل از امتحان همزمان با مطالعه، چند و چندین بار خلاصه مطالب را می نویسند. تجربه نشان داده است که این تمرین و خلاصه نویسی در امتحان بسیار مفید است.
6. به خداوند توکل داشته باشید؛
مطالعه و آمادگی در امتحان لازم است، اما توکل به خدا را نباید فراموش کرد. انسان هر اندازه توانایی و قدرت حافظه داشته باشد، باید به این نکته هم توجه داشته باشد که خداوند این توانایی را برای او داده است. و اگر خداوند نخواهد، انسان هیچ کاری نمی تواند انجام دهد. اما اگر انسان به خدا توکل کند و از او مدد بخواهد، در زندگی و در امتحان مؤفق خواهد شد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. ثروت هروت آبادی، حافظه برتر، انتشارات سالمی، 1381.
2. آلن مامفورد، یادگیری مؤثر، ترجمه: ایرج صفا، نشر ایزایران، 1380.
3. عین الله خادمی، مطالعه روشمند، انتشارات پارسایان، 1379.
4. علی اکبر سیف، روش های یادگیری و مطالعه، نشر دوران، 1376.
